Ο πόλεμος του νερού αναζωπυρώνεται στη Μέση Ανατολή

Η έλλειψη νερού προκαλεί αντιπαραθέσεις μεταξύ κρατών και εκτιμάται ότι θα προκαλέσει και μεγάλους πολέμους στο μέλλον, καθώς η κλιματική αλλαγή και οι ξηρασίες, θα το καταστήσουν το πιο πολύτιμο αγαθό. Τα κράτη που έχουν πρόσβαση σε νερό το χρησιμοποιούν και σαν μοχλό άσκησης πίεσης για την προώθηση εθνικών συμφερόντων. Η Μέση Ανατολή και η Αφρική αποτελούν “hot spots” των υδάτων. Η Αίγυπτος, το Ισραήλ και η Τουρκία έχουν το πάνω χέρι και αυτό θεωρείται σημαντικό πλεονέκτημα.

Το Ισραήλ που είναι πρωτοπόρος στην αφαλάτωση συμφώνησε να πουλήσει στην Ιορδανία μια τεράστια ποσότητα 50 εκατ. κυβικών μέτρων νερού. Ο νέος πρωθυπουργός Ναφτάλι Μπένετ έδωσε την έγκριση του και θεωρείται μια κίνηση καλής θέλησης προς το Αμμάν, καθώς οι σχέσεις Ισραήλ και Ιορδανίας είχαν επιδεινωθεί επί διακυβέρνησης Νετανιάχου εξαιτίας του Παλαιστινιακού.

Η Ιορδανία επιβεβαίωσε τον Απρίλιο, ότι είχε λάβει ποσότητα 8 εκατ. κυβικών μέτρων από το Ισραήλ, που σύμφωνα με ισραηλινά ΜΜΕ, έγινε υπό την πίεση του Τζο Μπάιντεν. H κυβέρνηση του Αμμάν έχει προειδοποιήσει ότι θα υπάρξει μεγάλη ξηρασία αυτό το καλοκαίρι λόγω των χαμηλών βροχοπτώσεων. Το απόθεμα νερού στα 10 μεγάλα φράγματα της Ιορδανίας υπολογίζεται σε 80 εκατ. κυβικά μέτρα, χαμηλότερη ποσότητα σε σύγκριση με το 2020.

Η σημασία του ελέγχου του νερού γίνεται ιδιαίτερα εμφανής στην έντονη διαμάχη Αιγύπτου και Αιθιοπίας για τη ροή του Νείλου. Η Συνθήκη για το Νείλο μεταξύ Βρετανών και Σουδάν-Αιγύπτου (1929), όριζε ότι οι χώρες που βρίσκονται στο άνω ρους του ποταμού μπορούν να χρησιμοποιήσουν το νερό χωρίς τη συγκατάθεση των χωρών που βρίσκονται στο κάτω ρους.

Η Αίγυπτος έχει το δικαίωμα να ασκήσει βέτο σε έργα του Νείλου που έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν την πρόσβασή της σε νερό και στην ηλεκτρική ενέργεια. Η συνθήκη επικαιροποιήθηκε το 1959 για να διαθέσει στην Αίγυπτο 55,5 δισ. κυβικά μέτρα νερού και στο Σουδάν 18,5 δισ. κυβικά μέτρα νερού. Τα κράτη του Νείλου ζητούν εδώ και χρόνια αλλαγή στο status της κυριαρχίας της Αιγύπτου πάνω στον ποταμό. Η Αιθιοπία αντέδρασε και κατασκεύασε το φράγμα το 2011, εκμεταλλευόμενη την αναταραχή που προκλήθηκε στην Αίγυπτο από την επανάσταση.

Το φράγμα του Νείλου

To φράγμα έχει χωρητικότητα αποθήκευσης 74 δισ. κυβικών μέτρων νερού. Το Κάιρο και το Χαρτούμ επιδιώκουν μια νομικά δεσμευτική συμφωνία με την Αντίς Αμπέμπα για την ποσότητα του νερού και τη λειτουργία του φράγματος. Η Αίγυπτος βασίζεται στο Νείλο για να καλύψει τουλάχιστον το 90% των αναγκών της σε νερό.

Εισάγει περίπου τα μισά προϊόντα διατροφής και ανακυκλώνει περίπου 25 δισ. κυβικά μέτρα νερού ετησίως. Ανησυχεί για τον κίνδυνο της ξηρασίας –έγιναν στα τέλη της δεκαετίας του ‘70 και στις αρχές του ’80. Το Κάιρο ισχυρίζεται ότι εάν οι ροές νερού περιοριστούν σε συνθήκες ξηρασίας ενδέχεται να χαθούν περισσότερες από 1 εκατ. θέσεις εργασίας και 1,8 δισ. δολάρια από την οικονομική παραγωγή ετησίως. Θεωρεί ότι το φράγμα της Αιθιοπίας απειλεί τα συμφέροντα της χώρας.

Η Αιθιοπία από την πλευρά της κατηγορεί την Αίγυπτο ότι διατηρεί την αποικιοκρατική στρατηγική στα ύδατα του Νείλου, επιβάλλοντας κανόνες για τις ποσότητες νερού που γεμίζουν το φράγμα και για τη λειτουργία του. Έχει δηλώσει ότι λαμβάνει υπόψη τα συμφέροντα της Αιγύπτου και του Σουδάν, αλλά και διαμηνύει ότι οι απαιτήσεις του Καίρου δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

Επιπλέον, ανέφερε ότι θα μπορούσε να ολοκληρώσει το γέμισμα του φράγματος μέσα σε δύο με τρία χρόνια, αλλά έκανε μια παραχώρηση προτείνοντας να γίνει η διαδικασία σε τέσσερα με  επτά χρόνια. Η Αιθιοπία υποστηρίζει ότι το φράγμα στο Γαλάζιο Νείλο είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομική ανάπτυξή της.

Τουρκία και έλεγχος υδάτων

Το Σουδάν δεν αντιμετωπίζει ελλείψεις νερού αλλά ανησυχεί για την ασφάλεια του φράγματος, το οποίο βρίσκεται στα σύνορα με την Αιθιοπία. Το Χαρτούμ ελπίζει ότι το φράγμα θα ρυθμίσει τη ροή του νερού ώστε να αποφευχθούν οι πλημμύρες, αλλά φοβάται ότι θα έχει και αρνητικές επιπτώσεις χωρίς τη συμφωνία της Αιθιοπίας.

Τον έλεγχο των υδάτων του Ευφράτη χρησιμοποιεί και η Τουρκία για να προωθήσει τη στρατηγική της μέσα στη συριακή γεωπολιτική σκακιέρα και στο Ιράκ, Η Τουρκία έχει μειώσει τη ροή του νερού του Ευφράτη από την αρχή του 2021, από 500 σε σχεδόν 200 κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο. Ο ποταμός αποτελεί για τη Συρία σημαντική πηγή νερού και είναι ζωτικής σημασίας για τη γεωργία και την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας.

Ο Ευφράτης χωρίζεται μεταξύ των εδαφών που είναι υπό τον έλεγχο της συριακής κυβέρνησης και των κουρδικών δυνάμεων. Ο Ερντογάν χρησιμοποιεί τον έλεγχο των υδάτων έχοντας στόχο κυρίως τους Σύριους Κούρδους, αλλά και για να πιέσει τη Βαγδάτη να αποδεχθεί τις τουρκικές επιχειρήσεις εναντίον μαχητών του PKK εντός της ιρακινής επικράτειας.

Το νερό αποτελεί βασική ανθρώπινη ανάγκη και η έλλειψη του έχει σοβαρές κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις. Ακόμα απειλεί και την εθνική ασφάλεια κρατών. Κάποια από αυτά έχουν αρχίσει να επαναπροσδιορίζουν τη στρατηγική τους για να διασφαλίσουν την επάρκεια του νερού. Για παράδειγμα η Αίγυπτος στρέφει την προσοχή της και προς τα νότια σύνορά της, έχοντας διεξάγει κοινές στρατιωτικές ασκήσεις με το Σουδάν.