Οι φιλοδοξίες του Ερντογάν για ηγεμονία στον ισλαμικό κόσμο

H απόφαση του προέδρου Τραμπ για μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ αποτέλεσε νερό στον ισλαμικό μύλο του Τούρκου προέδρου Ερντογάν, ο οποίος επιδιώκει να παίξει ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση πανισλαμικών πολιτικών. Η κυβέρνηση Ερντογάν δίνει μεγάλη έμφαση στην οικοδόμηση του ισλαμικού προφίλ της Τουρκίας και στην ανάληψη ηγετικού ρόλου στο μουσουλμανικό κόσμο εκμεταλλευόμενος εμφανώς την απόφαση μεταφοράς της αμερικανικής διπλωματικής αντιπροσωπείας στην Ιερουσαλήμ.

Και τούτο διότι η Ιερουσαλήμ αποτελεί επί αιώνες την ιερή πόλη των Μουσουλμάνων, Εβραίων και Χριστιανών δηλαδή πιστών των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών. Την ίδια στιγμή η πόλη βρίσκεται στον πυρήνα της ισραηλο-παλαιστινιακής διένεξης καθώς η αποσαφήνιση του τελικού της καθεστώτος, αποτελεί προϋπόθεση για μία συνολική ειρηνευτική διευθέτηση. Παρελθούσες ισραηλινο-παλαιστινιακές διαπραγματεύσεις επί του τελικού καθεστώτος της Ιερουσαλήμ, όπως αυτές υπό την αιγίδα των ΗΠΑ στο Κάμπ Ντέιβιντ ΙΙ το 2000, εστίασαν σε λύση, η οποία αναγνώριζε την Ανατολική Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του παλαιστινιακού κράτους και τη Δυτική Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του κράτους του Ισραήλ.

Η πρόσφατη αμερικανική απόφαση, ωστόσο, ήρθε να ανατρέψει τα μέχρι σήμερα δεδομένα, ευνοώντας την πολιτική καπήλευσης του θρησκευτικού συμβολισμού της Ιερουσαλήμ εκ μέρους της Άγκυρας. Η Τουρκία επιχειρεί να εμφανισθεί ως θεματοφύλακας της Ιερουσαλήμ εκμεταλλευόμενη την ισραηλινο-παλαιστινιακή ένταση και οξύνοντας τις σχέσεις με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Ειδικά ως προς το δεύτερο, η ανταλλαγή επικοινωνιακών πυρών ανάμεσα στον Iσραηλινό πρωθυπουργό και τον Τούρκο πρόεδρο, σε συνδυασμό με την απομάκρυνση διπλωματών και από τις δύο χώρες, σηματοδοτεί την υποβάθμιση των διμερών σχέσεων σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα.

Προτεραιότητα για τον Τούρκο πρόεδρο Ερντογάν συνιστά η πολιτική-διπλωματική κεφαλαιοποίηση της ισραηλινο-παλαιστινιακής έντασης με σκοπό την κυριαρχία στον ισλαμικό κόσμο και τη γεφύρωση του χάσματος που υφίσταται μεταξύ Παλαιστινίων και αραβικών χωρών με τη δική του μεσολάβηση. Σε αυτό το πλαίσιο, επ’ αφορμή την μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ, η Τουρκία αποφάσισε να συγκαλέσει έκτακτη διάσκεψη κορυφής του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης (ΟΙΔ), καθώς την τρέχουσα χρονική περίοδο τυγχάνει να ασκεί εκ περιτροπής την προεδρεία του οργανισμού.

Κεντρική θέση παλαιστινιακού

Η έκτακτη διάσκεψη κορυφής του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 18 Μαΐου 2018 και κατέληξε στην έκδοση τελικού ανακοινωθέντος, του οποίου τα βασικότερα σημεία συμπυκνώνονται ως ακολούθως. Καταρχάς, στο τελικό ανακοινωθέν επαναβεβαιώθηκε η κεντρική θέση που κατέχει το παλαιστινιακό ζήτημα και το καθεστώς της Ιερουσαλήμ για τον ισλαμικό κόσμο, καθώς και η υποστήριξη του δικαιώματος των Παλαιστινίων στην αυτοδιάθεση και τη δημιουργία ανεξάρτητου Παλαιστινιακού Κράτους εντός των συνόρων της 4ης Ιουνίου 1967, με την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα αυτού.

Επίσης, η απόφαση του Αμερικανού προέδρου που αναγνωρίζει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ, απορρίφθηκε από τα κράτη μέλη του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης, τα οποία καταδίκασαν τα εγκαίνια και την μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας στην ιερή πόλη. Ταυτόχρονα, επαναδιατυπώθηκε η θέση ότι αφενός η Ιερουσαλήμ αποτελεί την αιώνια πρωτεύουσα της Παλαιστίνης. Αφετέρου δε τονίστηκε ότι η εγκαινίαση της αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ δεν δύναται να μεταβάλλει το νομικό καθεστώς της πόλης, αλλά ούτε να νομιμοποιήσει την προσάρτησή της από το Ισραήλ.

Επιπρόσθετα, το τελικό ανακοινωθέν αναγνώρισε τον ιστορικό ρόλο των Χασεμιτών, όπως αυτός εκτελείται από τον βασιλιά Αμπντάλλα Β’ της Ιορδανίας, για την προστασία των ιερών μουσουλμανικών και χριστιανικών τοποθεσιών στην Ιερουσαλήμ. Όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά, ο εν λόγω ρόλος αναγνωρίζεται ρητώς στη συμφωνία που υπογράφηκε μεταξύ Ιορδανίας και Παλαιστίνης στις 31 Μαρτίου 2013.

Εξίσου ενδιαφέρουσα στο τελικό ανακοινωθέν της έκτακτης διάσκεψης είναι η έκκληση για εφαρμογή προηγούμενων αποφάσεων του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης που εστιάζουν στην ισλαμική χρηματοδότηση ενός πολυτομεακού στρατηγικού σχεδίου για την Ιερουσαλήμ, δίδοντας έμφαση στην υποστήριξη της παιδείας. Η Γενική Γραμματεία του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης δεσμεύτηκε μάλιστα να παρακολουθήσει εκ του σύνεγγυς την εφαρμογή του εν λόγω σχεδίου και σε πλήρη συντονισμό με την Παλαιστινιακή Αρχή.

Ειδική μνεία στον Ερντογάν

Σε παράλληλη τροχιά, ιδιαίτερη σημασία αποδίδει το τελικό ανακοινωθέν στην υποστήριξη των περίπου 5,3 εκατομμυρίων Παλαιστινίων προσφύγων στην Εγγύς Ανατολή από την Υπηρεσία Αρωγής και Έργων για τους Πρόσφυγες του ΟΗΕ (UNRWA), παροτρύνοντας τα κράτη-μέλη του ΟΙΔ να στηρίξουν τις πρωτοβουλίες της Υπηρεσίας. Τέλος, τα κράτη-μέλη ενθαρρύνουν τη δημιουργία ενός Αναπτυξιακού Ταμείου, η βιωσιμότητα του οποίου προβλέπεται σε σχετική μελέτη της Ισλαμικής Τράπεζας Ανάπτυξης, προκειμένου να υποστηριχθούν περαιτέρω οι Παλαιστίνιοι πρόσφυγες στις χώρες υποδοχής.

Ειδική μνεία στο τελικό ανακοινωθέν γίνεται στον Τούρκο πρόεδρο και την πρωτοβουλία του για τη σύγκληση και τη φιλοξενία της έκτακτης διάσκεψης κορυφής του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης επί τουρκικού εδάφους με αντικείμενο την Ιερουσαλήμ που αποτελεί ζωτικής σημασίας ζήτημα για το ισλαμικό “έθνος”. Είναι πασιφανές ότι σε τακτικό επίπεδο ο Τούρκος πρόεδρος κατόρθωσε να προβάλλει εαυτόν ως επικεφαλής μίας μαχητικής ηγεσίας, η οποία απευθύνεται τόσο στο σύνολο του αραβο-ισλαμικού κόσμου όσο και στο εσωτερικό της χώρας του, όπου η τουρκική κοινωνία δέχεται ισχυρή επιρροή από το Ισλάμ.

Σε στρατηγικό επίπεδο, οι προοπτικές για την ανέλιξη της Τουρκίας σε ηγέτιδα δύναμη του ισλαμικού κόσμου δεν είναι ευοίωνες. Στην πραγματικότητα, η Τουρκία φαίνεται να κινείται σε μία κινούμενη άμμο όπου οι συσχετισμοί δυνάμεων και ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός στην ευρύτερη Μέση Ανατολή δυσκολεύουν τις όποιες ισλαμικές φιλοδοξίες της. Η δε απομάκρυνση της Τουρκίας από το άρμα της Δύσης ενδέχεται να της αφαιρέσει το δυτικό δίχτυ ασφαλείας, τη στιγμή μάλιστα που η ίδια ακροβατεί σε δαιδαλώδεις ισλαμικές ατραπούς.