Η στρατηγική ρευστότητα, τα αναλώσιμα κράτη και οι νεοέλληνες

Προς τα πού λοιπόν κινείται η Τουρκία, ποιες θα μπορούσαν να είναι οι κινήσεις του Τούρκου ηγέτη μετά τις εκλογές, πως εξελίσσονται οι στρατηγικές σχέσεις στην περιφέρειά μας, ιδιαίτερα στο τρίγωνο Ισραήλ, Ιράν, Άραβες και πως κινούνται οι μεγάλες δυνάμεις, κυρίως οι ΗΠΑ και η Ρωσία. Εάν εστιάσουμε το ενδιαφέρον στον Ερντογάν, είναι εν τέλει ορθολογιστής ή παράφρων και αυτοκτονικά εκτός ελέγχου; Τι τον αποτρέπει να επιτεθεί, τι τον ενθαρρύνει, τι τον μειώνει και τι τον αποθαρρύνει;

Οι προβλέψεις στην διεθνή πολιτική είναι μεγάλου ρίσκου και δεν ενδείκνυνται. Οι αστάθμητες μεταβλητές που συμπλέκονται μέσα στην δίνη της διεθνούς πολιτικής είναι πολλές και ενίοτε μεγάλης κύμανσης. Τα αίτια συγκεκριμένων γεγονότων δεν είναι πάντα ορατά. Θα μπορούσαμε εν τούτοις να προβληματιστούμε στην βάση πιο πάγιων κριτηρίων και τυπολογιών που αφορούν τα δομικά χαρακτηριστικά του διεθνούς συστήματος, τους προσανατολισμούς των στρατηγικών των μεγάλων δυνάμεων και κυρίως τον τρόπο που εναλλακτικές εξελίξεις σε περιφερειακό επίπεδο επηρεάζουν την λήψη αποφάσεων των ΗΠΑ.

Στα άρτια οργανωμένα κράτη που συνήθως είναι οι μεγάλες δυνάμεις με πιο χαρακτηριστική περίπτωση τις ΗΠΑ, οι αποφάσεις αντλούνται από μια δεξαμενή σεναρίων και εναλλακτικών σχεδίων των επιτελείων τους, τα οποία προσαρμόζουν ανά πάσα στιγμή τις δράσεις ανάλογα με το πώς εξελίσσονται τα πράγματα. Κανονικώς εχόντων των πραγμάτων, μονίμως και αδιάλειπτα, κρατικά επιτελεία παρακολουθούν, κατασκοπεύουν, πληροφορούνται, συνομιλούν με αντίστοιχα επιτελεία άλλων κρατών, αναλύουν, σταθμίζουν, σταθεροποιούν εκτιμήσεις και χαράσσουν πλήθος εναλλακτικών αποφάσεων σύμφωνα με τα πλανητικά, περιφερειακά και τοπικά συμφέροντα του κράτους.

Την εκάστοτε κρίσιμη στιγμή λήψης απόφασης μετράει επίσης το στρατηγικό και ηγετικό ταλέντο και ο στρατηγικός ορθολογισμός των πολιτικών και στρατιωτικών ηγεσιών. Το ίδιο αλλά για αντικειμενικούς λόγους σε μικρότερη κλίμακα ισχύει και για λιγότερο ισχυρά πλην άρτια οργανωμένα κράτη, σε αναφορά κυρίως με την περιφέρεια στην οποία ανήκουν. Το Ισραήλ είναι χαρακτηριστική περίπτωση. Η Τουρκία, επίσης, αποδεδειγμένα και ανεξάρτητα ηγεσίας κινείται στην βάση σχεδίων που συμπλέκουν μακροπρόθεσμους, μεσοπρόθεσμους και βραχυχρόνιους σκοπούς και αποφάσεις. Η Κύπρος και η Θράκη είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις.

Εάν σταθούμε στις μεγάλες δυνάμεις, αδιάκοπα ανταγωνίζονται στις περιφέρειες επιδιώκοντας την βέλτιστη για αυτές κατανομή ισχύος και συμφερόντων. Τα στρατηγικά σχέδια συμπεριλαμβάνουν εναλλακτικές αποφάσεις ανάλογα με τις περιστάσεις και την εξέλιξη των πραγμάτων. Αυτό μπορούμε να το δούμε πιο συγκεκριμένα στο επίπεδο των σχέσεων Ελλάδας, Τουρκίας, Κύπρου και σε συνάρτηση με τις καταιγιστικές εξελίξεις στην περιφέρεια στην οποία ανήκουμε.

Κλίνη του Προκρούστη

Στις εναλλακτικές αποφάσεις τα επιτελεία των μεγάλων δυνάμεων κυνικά, υπολογιστικά και με μηδενικό συναισθηματισμό, εξετάζουν ποιο κράτος είναι αναλώσιμο, ποιο είναι ισχυρό και ικανό να επιβιώσει, ποιο είναι εσωτερικά αδύναμο, ποιο είναι θεσμικά οργανωμένο και ποιο είναι προσανατολισμένο και οργανωμένο με τρόπο που επιτρέπει «πελατειακές συναλλαγές». Αντίστοιχα, εξετάζουν ποια κράτη λόγω αστοχιών τους είναι υποψήφια για να τοποθετηθούν πάνω στην Κλίνη του Προκρούστη των στρατηγικών παιγνίων.

Χαρακτηριστικά, εάν η Κυπριακή Δημοκρατία στο όνομα ακατανόητων αιτιολογήσεων προχωρήσει σε μια μη βιώσιμη λύση Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας (ΔΔΟ) θα πρέπει να θεωρηθεί σίγουρο ότι η συγκυρίαρχος Άγκυρα θα αναβαθμιστεί γεωπολιτικά, θα περιπλέξει αβάστακτα το πλέγμα των «διαφορών» στο Αιγαίο και θα οδηγήσει τις μεγάλες δυνάμεις σε νέες ιεραρχήσεις αναλώσιμων και μη αναλώσιμων κρατών.

Τέτοιες τάσεις στα επιτελεία των μεγάλων δυνάμεων θα ενισχυθούν εάν η Ελλάδα στερείται στρατηγικής όχι μόνο στο Κυπριακό (αυτό είναι ολοφάνερο και θα δοκιμαστεί ξανά πολύ σκληρά εάν τα Τουρκικά σκάφη σύντομα κινηθούν στα κυπριακά νερά) αλλά και υπόλοιπα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Γιατί εμείς δεν θεωρούμε στρατηγική την αναγνώριση των αλυτρωτισμών γειτονικών κρατιδίων κατόπιν προτροπής των ΗΠΑ επειδή αυτό εξυπηρετεί βραχυχρόνιους τακτικούς σκοπούς της. Ούτε βέβαια όπως έχουμε συχνά εξηγήσει θεωρείται σοβαρό ένα κράτος όταν επί δεκαετίες η στρατηγική ανεπάρκειά του δεν επέτρεψε να εφαρμοστεί το διεθνές δίκαιο για την επικράτειά του (εδώ το δίκαιο της θάλασσας).

Έτσι, ενώ μια αντίληψη των πραγμάτων είναι ότι πρόεδρος της Τουρκίας για τους Αμερικανούς είναι αναλώσιμος, επειδή ο Ερντογάν σχοινοβατεί επικίνδυνα –κάτι βέβαια που είναι αλήθεια–, μια γεωπολιτική αναβάθμιση της Τουρκίας με το να τεθεί η Κύπρος σε συνδυασμό με το Ελληνικό αποτρεπτικό έλλειμμα, θα μπορούσε να οδηγήσει σε αποφάσεις οι οποίες θα είναι πολύ δυσμενείς για την Ελληνική πλευρά.

Οι εξόφθαλμα λανθασμένες αντιλήψεις

Τα πράγματα θα μπορούσαν να εξελιχθούν με πολύ δυσμενή τρόπο εάν η Ελληνική πλευρά κοιμάται τον ύπνο τον αξύπνητο. Μια γεωπολιτική αναβάθμισή του Ερντογάν, για παράδειγμα, θα μπορούσε να τον οδηγήσει σε λιγότερα ρίσκα, σε υποβάθμιση των σχέσεων με την Ρωσία (ως προς αυτό, πόσες κυμάνσεις είχαμε τα τελευταία χρόνια;) και σε έναρξη νέου κύκλου συναλλαγών και συγκλίσεων με τις ΗΠΑ και ίσως και με το Ισραήλ.

Για να συμπληρώσουμε αυτές τις σκέψεις που όπως είπαμε αντλούν από πάγιες τυπολογίες της στρατηγικής ανάλυσης και την διακρατική εμπειρία, μια τέτοια τροχιά θα μπορούσε να γίνει και με διαφορετικό τρόπο. Οι ΗΠΑ, δηλαδή, ενδεχομένως και το Ισραήλ, εάν κατορθώσουν να «εκθρονίσουν» τον Ερντογάν, να επιτύχουν μια νέα ελεγχόμενη σύγκλιση με την Τουρκία η οποία θα βρίσκεται υπό νέα ηγεσία ή και με άλλο καθεστώς. Ας πούμε ένα φιλοαμερικανικό «κεμαλοισλαμικό» με επικεφαλής γνωστούς και μη εξαιρετέους «ήπιους ισλαμιστές» του πολιτικού Ισλάμ.

Ένα πάγιο πρόβλημα των νεοελλήνων είναι οι εξόφθαλμα λανθασμένες αντιλήψεις για το κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα, την διάγνωση των αιτιών πολέμου και ενδεικνυόμενες «θεραπείες». Παρά το ότι διεκδικούμε την Ελληνική κληρονομιά οι νεοέλληνες αγνοούμε τα Θουκυδίδεια αξιώματα και κυρίως το ανελέητο γεγονός πως στο άναρχο διεθνές σύστημα «δίκαιο έχει όποιος έχει ίση δύναμη [δηλαδή ισορροπία δυνάμεων] και πως όταν αυτό δεν ισχύει ο ισχυρός επιβάλλει ότι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί και προσαρμόζεται» ή και εξοντώνεται.

Το νόημα πολλών παρεμβάσεων, συμπεριλαμβανομένου και άρθρου για την πολιτική ηθική στο διεθνές σύστημα, είναι συναφές με αυτό που εκτιμάται ως λανθασμένη νεοελληνική θεώρηση του πως κινούνται τα κράτη στην διεθνή πολιτική. Δεν κινούνται με όρους ηθικών κριτηρίων γιατί η πολιτική ηθική στην διεθνή πολιτική είναι μηδενική. Ποιος θα την ορίσει; Υπάρχει παγκόσμια κοινωνία, παγκόσμιο κοινωνικοπολιτικό σύστημα, παγκόσμια διανεμητική δικαιοσύνη και παγκόσμια εξουσία που τα επιτηρεί; Τα βιώσιμα και ορθολογιστικά κράτη κατά συνέπεια κινούνται με όρους εθνικού συμφέροντος σε ένα διεθνές σύστημα όπου το κύριο νόμισμα είναι η ισχύς.

Συναισθηματισμοί δεν υπάρχουν

Συναισθηματισμοί δεν υπάρχουν εξ ου και οι ευθύνες όσων στο παρελθόν παραμέλησαν την Τουρκική απειλή, επιδόθηκαν σε φιλικές σχέσεις αντί να ενισχύσουν την στρατηγική ή ακόμη υιοθέτησαν και πιο γραφικές στάσεις όπως χοροί και κουμπαριές. Οι ευθύνες είναι επίσης μεγάλες για όσους μιλούσαν περί «λαών που δεν έχουν τίποτα να χωρίσουν» την ίδια στιγμή που Τουρκία επί δεκαετίες ένοπλα παρεμποδίζει επί δεκαετίες την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου στο Αιγαίο.

Καταληκτικά, λοιπόν, απαιτείται εθνική στρατηγική. Το ζήτημα είναι πως η εθνική στρατηγική δεν είναι υπόθεση ενός ατόμου αλλά του κράτους το οποίο θα πρέπει να διαθέτει σωστή επιτελική θεσμική οργάνωση, θα κατορθώνει εθνική συναίνεση γύρω από τα ιεραρχημένα εθνικά συμφέροντα, θα αποτρέπει τις απειλές και θα κάνει τις σωστές συναλλαγές με τα άλλα κράτη ιδιαίτερα τις μεγάλες δυνάμεις.

«Όσοι είναι ελεύθεροι το χρωστούν στην δύναμή τους» (Θουκυδίδης) και η αδυναμία αρχίζει συνήθως από εκκένωση στο μυαλό και διαχέεται βαθύτερα όταν για παράδειγμα πολλοί κράζουν πως «στον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο πλανήτη το κράτος δεν χρειάζεται», πως «στον σύγχρονο κόσμο ο πόλεμος τελείωσε», πως οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις θα ενώσουν τον πλανήτη ή πως η φιλοπατρία είναι κάτι το μεμπτό και επιλήψιμο.

Καταληκτικά, οι αποφάσεις των τρίτων κρατών όσον αφορά τα Ελληνοτουρκικά δεν σχετίζονται με αισθητικά κριτήρια ή ακόμη και με πρόσωπα αλλά με κρατικά συμφέροντα όπως είναι, όπως εξελίσσονται και όπως συμπλέκονται εν μέσω διαρκών ανακατανομών ισχύος, της θέσης που κατέχει κάθε κράτος στις ιεραρχίες ισχύος και της ικανότητας των πολιτικών ηγεσιών να διαπραγματεύονται και να συναλλάσσονται με όρους εθνικών συμφερόντων. Νεφελοβατούσες αντιλήψεις, φλούδες ελπίδες, εθελοτυφλία, νομικισμός, άγνοια των στρατηγικών εξελίξεων και η εικόνα ενός ηττημένου και αναλώσιμου κράτους είναι θανάσιμα επικίνδυνα φαινόμενα. Επειδή οι στρατηγικές εξελίξεις είναι καταιγιστικές, όλα θα δοκιμαστούν.