Το αμερικανικό ναυάγιο στο Αφγανιστάν – Η εύκολη νίκη και το δύσκολο μετά
15/08/2021
Όλα δείχνουν ότι η κατάρρευση του φιλοαμερικανικού καθεστώτος στο Αφγανιστάν έχει ήδη αρχίσει και πιθανώς η μεταβίβαση της εξουσίας στους Ταλιμπάν να γίνει ομαλά. Πριν ακόμα αποχωρήσουν ολοκληρωτικά οι αμερικανικές και ΝΑΤΟϊκές δυνάμεις, οι Ταλιμπάν επελαύνουν ακάθεκτοι, καταλαμβάνοντας τη μία περιοχή μετά την άλλη. Είκοσι χρόνια πέρασαν από την επέμβαση των Αμερικανών και των συμμάχων τους στην κεντροασιατική αυτή χώρα και το πρακτικό αποτέλεσμα είναι μία τρύπα στο νερό, το απόλυτο ναυάγιο. Για τις γεωπολιτικές επιπτώσεις του στη μεγάλη εικόνα, όμως, θα μιλήσω στο τέταρτο και πέμπτο άρθρο της σειράς των πέντε άρθρων που εγκαινιάζω με το σημερινό.
Η πρώτη πράξη του αντιτρομοκρατικού πολέμου που κήρυξε ο τότε πρόεδρος Μπους ο νεότερος, αμέσως μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, ήταν η εκστρατεία για την ανατροπή του καθεστώς των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν. Υπενθυμίζω ότι μετά την ήττα και αποχώρηση των Σοβιετικών, το Αφγανιστάν είχε βυθισθεί σ’ έναν εμφύλιο πόλεμο, που έληξε με την επικράτηση των Ταλιμπάν και την επιβολή ενός θεοκρατικού ισλαμικού καθεστώτος. Το νέο καθεστώς προσέφερε προστασία και βάσεις στους φανατικούς ισλαμιστές μαχητές, που ίδρυσαν την Αλ Κάϊντα.
Με την παρέμβαση του τότε υπουργού Εξωτερικών Κόλιν Πάουελ, οι ΗΠΑ απέφυγαν να λειτουργήσουν μονομερώς, χρησιμοποιώντας την στρατιωτική ισχύ τους. Λειτούργησαν πολιτικά. Έδωσαν έμφαση στη συσπείρωση της διεθνούς κοινότητας γύρω τους και συγκρότησαν την ευρύτερη δυνατή αντιτρομοκρατική συμμαχία. Έστω και καθυστερημένα, μάλιστα, έθεσαν την όλη εκστρατεία τους υπό την ομπρέλα του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Στην πραγματικότητα, κινήθηκαν κατ’ αυτό τον τρόπο, επειδή το κλίμα διεθνώς ήταν το καλύτερο δυνατό για την Ουάσιγκτον. Ήταν η εποχή, που οι Γάλλοι δήλωναν «είμαστε όλοι Αμερικανοί». Γι’ αυτό και η αντιτρομοκρατική συμμαχία δεν συμπεριέλαβε μόνο τους εταίρους του ΝΑΤΟ και άλλους παραδοσιακούς συμμάχους. Συνεργάσθηκαν ακόμα η Ρωσία, η Κίνα, αλλά και κράτη με αντιαμερικανικές κυβερνήσεις, όπως το Ιράν.
Ηθικοπολιτικό πλεονέκτημα
Στην περίπτωση του Αφγανιστάν, οι ΗΠΑ είχαν το ηθικοπολιτικό πλεονέκτημα. Η διεθνής κοινότητα αναγνώριζε ότι δεν μπορούσε να μείνει ατιμώρητο ένα καθεστώς, που είχε παραχωρήσει βάσεις εκπαίδευσης και εξόρμησης στην Αλ Κάϊντα. Με άλλα λόγια, η εκστρατεία στο Αφγανιστάν μπορεί να είχε επιχειρησιακά επιθετικό χαρακτήρα, αλλά ήταν μία απάντηση στο τρομοκρατικό πλήγμα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 και ως εκ τούτου συγκέντρωνε πολλά από τα χαρακτηριστικά του δίκαιου πολέμου. Γι’ αυτό και υπήρξε διεθνής συναίνεση, ενώ οι αντιδράσεις ήταν αμελητέες. Αντιθέτως, η μετέπειτα εκστρατεία εναντίον του Ιράκ δεν είχε κανένα απ’ αυτά τα χαρακτηριστικά. Γι’ αυτό και αντέδρασε έντονα όχι μόνο η διεθνής κοινή γνώμη, αλλά και ένας σημαντικός αριθμός κυβερνήσεων.
Έχοντας εξασφαλίσει τη συνεργασία του Πακιστάν, αλλά και των πρώην σοβιετικών Δημοκρατιών της Κεντρικής Ασίας, οι Αμερικανοί είχαν άμεση πρόσβαση στο Αφγανιστάν. Παρ’ όλα αυτά απέφυγαν μία μαζική μετωπική επίθεση. Η τακτική των μαζικών βομβαρδισμών δεν ήταν από μόνη της στρατιωτικά αποτελεσματική. Η χώρα-στόχος διέθετε στοιχειώδη υποδομή, η καταστροφή της οποίας δεν επρόκειτο να επηρεάσει καθοριστικά ούτε την καθημερινότητα των Αφγανών, ούτε την όποια δυνατότητα αντίστασης των Ταλιμπάν. Επιπλέον, οι μαζικοί βομβαρδισμοί σκότωναν αμάχους και προκαλούσαν πολιτικές παρενέργειες. Παρόξυναν αφ’ ενός την εχθρότητα των ντόπιων φυλών, αφ’ ετέρου τον αντιαμερικανισμό στον υπόλοιπο μουσουλμανικό κόσμο.
Οι Αμερικανοί προτίμησαν να εκμεταλλευθούν τις τοπικές αντιθέσεις. Κατέλαβαν την Καμπούλ κι ανέτρεψαν το καθεστώς των Ταλιμπάν, χρησιμοποιώντας τη Βόρεια Συμμαχία (μία συμμαχία τοπικών εχθρών των Ταλιμπάν), την οποία εξόπλισαν και ενίσχυσαν με όλους τους τρόπους. Δεν είχαν καταφέρει τότε, όμως, να συλλάβουν ή να εξοντώσουν τον Οσάμα Μπιν Λάντεν. Αυτό θα συμβεί αρκετά χρόνια αργότερα.
Η ανασύνταξη των Ταλιμπάν
Στην Καμπούλ εγκαταστάθηκε μία φιλοαμερικανική κυβέρνηση με πρόεδρο το Χαμίντ Καρζάι. Ο Χαμίντ Καρζάι εξελέγη στις εκλογές του 2004 και στις εκλογές του 2009 μετά από εκτεταμένη νοθεία. Παρ’ ότι το φιλοαμερικανικό καθεστώς διέθετε 130.000-140.000 αστυνομικούς και πάνω από 80.000 στρατιωτικούς, ήταν εξαρχής εμφανές πως δεν θα στεκόταν για πολύ στην εξουσία χωρίς την παρουσία των ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων.
Τα χρόνια που μεσολάβησαν από το 2001 απέδειξαν ότι το φιλοαμερικανικό καθεστώς απέτυχε όχι μόνο να αναμορφώσει το Αφγανιστάν, αλλά και να θέσει υπό τον έλεγχό του την επικράτεια. Στην πραγματικότητα, έλεγχε απολύτως μόνο τις μεγάλες πόλεις κι ορισμένους οδικούς άξονες. Ήταν τόσο διεφθαρμένο, που με την στάση του συνέβαλε στην ανασύνταξη των Ταλιμπάν. Το ίδιο συνέβαλαν και ορισμένοι στοχευμένοι αμερικανικοί βομβαρδισμοί, που αντί να πλήξουν ενόπλους, έπληξαν γάμους και άλλες κοινωνικές συγκεντρώσεις.
Παρά τις εκτεταμένες απώλειες που είχαν κυρίως από τους αμερικανικούς βομβαρδισμούς, οι Ταλιμπάν σύντομα παγιώθηκαν ως καθοριστικός πολιτικο-στρατιωτικός παράγοντας. Είχαν φθάσει στο σημείο να απειλούν ακόμα και τις μετακινήσεις αμερικανικών και ΝΑΤΟΪκών μονάδων. Κατάφεραν, μάλιστα, να αποκτήσουν και τον έλεγχο σημαντικών περιοχών, στις οποίες εγκαθίδρυσαν παράλληλες πολιτικές, δικαστικές, εκπαιδευτικές και υγειονομικές δομές.
Η αναμέτρηση με το χρόνο
Στα 20 χρόνια που μεσολάβησαν από την αμερικανική επέμβαση, στο Αφγανιστάν επικρατούσε με διακυμάνσεις μία ισορροπία: ούτε το ΝΑΤΟ κατάφερε να εξουδετερώσει στρατιωτικά και πολιτικά τους Ταλιμπάν, ούτε οι Ταλιμπάν μπορούσαν να ανακτήσουν τον έλεγχο της χώρας τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η σύγκρουση στο Αφγανιστάν να μετατραπεί και για τις δύο πλευρές σε μία αναμέτρηση με τον χρόνο.
Σ’ αυτό το επίπεδο, όμως, το πλεονέκτημα το είχαν οι Ταλιμπάν, όχι η Δύση. Το Αφγανιστάν είναι η πατρίδα τους, οι ίδιοι είναι σκληροτράχηλοι πολεμιστές και έχουν άλλη σχέση και με τον χρόνο και με τον θάνατο από ό,τι οι Δυτικοί. Στην πραγματικότητα, είναι εντυπωσιακό πως η Δύση, που έχει τη νοοτροπία “ψεκάστε, σκουπίστε, τελειώσατε” άντεξε 20 ολόκληρα χρόνια.
Η αλήθεια είναι ότι επικουρούμενοι από τους συμμάχους τους, οι αμερικανικές δυνάμεις προσπάθησαν να εκκαθαρίσουν περιοχές από τους Ταλιμπάν, να εδραιώσουν τον έλεγχο των εκκαθαρισμένων περιοχών, να οικοδομήσουν εκεί θεσμούς και να περάσουν αυτό τον έλεγχο στα όργανα της αφγανικής κυβέρνησης. Στόχος τους είναι το εγκαθιδρυμένο απ’ αυτούς καθεστώς σταδιακά να αποκτήσει τον έλεγχο συνολικά της χώρας και να είναι σε θέση μόνο του να αντιμετωπίσει και να εξουδετερώσει τους Ταλιμπάν. Για το σκοπό αυτό προσπάθησαν, διαθέτοντας και πολλά δισ. δολάρια να συγκροτήσουν και εκπαιδεύσουν αξιόμαχο αφγανικό στρατό.
Αφγανιστάν, το απόλυτο ναυάγιο
Όπως προκύπτει αυτές τις ημέρες εκ του αποτελέσματος, η αμερικανική στρατηγική απέδωσε ελάχιστους καρπούς. Τα τρισ. δολάρια που συνολικά δαπανήθηκαν στο Αφγανιστάν, όπως και οι μεγάλες ανθρώπινες και υλικές απώλειες έπεσαν στο κενό. Οι λόγοι είναι πολλοί. Ο πρώτος είναι ότι –όπως προανέφερα– το φιλοαμερικανικό καθεστώς ήταν και παρέμεινε βαθιά διεφθαρμένο, με αποτέλεσμα να μην αποκτήσει αξιόλογα πραγματικά ερείσματα στο λαό.
Επιπροσθέτως, το Αφγανιστάν δεν έχει παράδοση ενιαίου κράτους. Οι κυρίαρχοι παράγοντες είναι οι φυλές. Μόνο το ισλαμικό φονταμενταλιστικό κίνημα είναι σε θέση να τις υπερβαίνει και να λειτουργεί ενοποιητικά, επειδή ακριβώς επικαλείται το ισχυρό θρησκευτικό συναίσθημα. Οι Ταλιμπάν μπορεί να στηρίζονται κυρίως στη φυλή των Παστούν, αλλά το κίνημά τους δεν είναι στενά φυλετικό. Στις τάξεις τους υπάρχουν μαχητές από πολλές φυλές, ακόμα και σιίτες Χαζάροι. Έτσι κι αλλιώς δεν πρόκειται για μία ενιαία συγκροτημένη στρατιωτική δύναμη. Πρόκειται για ένα φάσμα μεγαλύτερων ή μικρότερων στρατιωτικών ομάδων, που διαθέτουν συντονισμό, αλλά όχι κλασική κοινή διοίκηση.
Οι Αφγανοί είναι σκληροτράχηλοι πολεμιστές και έχουν παράδοση επιτυχούς αντίστασης στους κάθε λογής κατακτητές. Θεωρούν τα ΝΑΤΟϊκά στρατεύματα δύναμη κατοχής και τους Ταλιμπάν το κίνημα, που ενσαρκώνει αυτή την αντίσταση. Γι’ αυτό και οι Ταλιμπάν συνέχισαν να έχουν σε μεγάλο βαθμό την υποστήριξη του αγροτικού/νομαδικού πληθυσμού. Ας σημειωθεί ότι με την πάροδο του χρόνου, τους παραδοσιακούς φυλάρχους διαδέχθηκαν σε σημαντικό βαθμό νεότεροι, οι οποίοι συχνά προσχώρησαν ευθέως ή εμμέσως στους Ταλιμπάν, ή επηρεάζονταν απ’ αυτούς.
Υπήρξαν και κάποιες περιπτώσεις, που τοπικές φυλές συγκρότησαν τοπικές πολιτοφυλακές για να αντισταθούν στους Ταλιμπάν. Οι Αμερικανοί προσπάθησαν να εκμεταλλευθούν τέτοιες πρωτοβουλίες, αλλά φοβούνταν να μοιράσουν μαζικά όπλα, επειδή οι συμμαχίες σ’ αυτό το επίπεδο ήταν ρευστές και συχνά άλλαζαν γρήγορα. Αυτός ήταν ένας ακόμα λόγος, που δεν μπόρεσαν να συγκροτήσουν στο Αφγανιστάν ένα πραγματικό στρατιωτικό και πολιτικό αντίπαλο δέος στους Ταλιμπάν.
