Σε διέγερση το γεωπολιτικό ρήγμα στη Μέση Ανατολή

Η αιτία που προβλήθηκε από τα έξι αραβικά κράτη (Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Μπαχρέιν, Υεμένη και Λιβύη) που έθεσαν το Κατάρ σε καθεστώς διπλωματικής, αλλά και φυσικής καραντίνας είναι η υποστήριξη του εμιράτου σε ακραίες οργανώσεις όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα, το Ισλαμικό Κράτος και η Αλ Κάιντα. Η κατηγορία δεν είναι αβάσιμη, αλλά όσο ισχύει για την Ντόχα ισχύει και για το Ριάντ, το οποίο πρωτοστατεί σ’ αυτή την πρωτοφανή διπλωματική και –όχι μόνο– επίθεση.

Είναι αληθές ότι ο Ταμίμ Αλ Θάνι, που έχει αναλάβει τα ηνία πριν τέσσερα χρόνια, ακολουθεί μία πιο ενεργητική και πιο παρεμβατική πολιτική στην ευρύτερη περιοχή, σε σύγκριση με τον πατέρα του Χαμάντ. Το γεγονός αυτό έχει –σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες– προκαλέσει και τριβές στο εσωτερικό της οικογένειας που κυβερνά το Κατάρ, δεδομένου ότι έχουν εδώ και καιρό σταλεί προειδοποιήσεις από αρκετές αραβικές πρωτεύουσες.

Μόνιμο ζήτημα τριβής είναι το τηλεοπτικό δίκτυο Αλ Τζαζίρα, το οποίο έχει εδώ και χρόνια διαμορφώσει μία άλλη τηλεοπτική κουλτούρα στον αραβικό κόσμο. Έχει σπάσει τον κρατικό έλεγχο στην ενημέρωση που ήταν ο κανόνας στα καθεστώτα της περιοχής, ανεξαρτήτως των μεταξύ τους διαφορών. Το Αλ Τζαζίρα, που χρηματοδοτείται από την κυβέρνηση του Κατάρ, επηρεάζει την αραβική κοινή γνώμη, υπερβαίνοντας τα καθεστώτα. Αυτός είναι ο λόγος που το θεωρούν παράγοντα υπονόμευσής τους.

Προφανώς, η σημαντική αυτή αιτία δεν μπορούσε να είναι η επίσημη αιτιολογία της διπλωματικής καραντίνας. Υπάρχει στα “ψιλά” ως ισχυρισμός ότι το εν λόγω τηλεοπτικό δίκτυο υποστηρίζει τρομοκρατικές οργανώσεις. Στην πραγματικότητα, το Αλ Τζαζίρα παρουσιάζει τη δράση τους, ενίοτε και κατά τρόπο που θα μπορούσε να θεωρηθεί φιλικός.

Μπρος η τρομοκρατία, πίσω το Ιράν

Η πιο σημαντική αιτία, όμως, της διπλωματικής επίθεσης που ενορχήστρωσε η Σαουδική Αραβία είναι το γεγονός ότι το Κατάρ επιμένει να τηρεί ίσες αποστάσεις στη διαμάχη της με το Ιράν. Μπορεί η πλειονότητα των Καταριανών να είναι κι αυτοί σουνίτες, μπορεί το εμιράτο να είναι μέλος του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, αλλά η οικογένεια Αλ Θάνι διατηρεί καλές σχέσεις με την Τεχεράνη.

Το Κατάρ και το Ιράν μοιράζονται το μεγαλύτερο γνωστό κοίτασμα φυσικού αερίου στον κόσμο. Αυτός είναι ένας πρόσθετος λόγος που η Ντόχα έχει επιλέξει να μη συμμετέχει στην ψυχροπολεμική εκστρατεία του Ριάντ για την απομόνωση της Τεχεράνης. Υπενθυμίζουμε ότι η Σαουδική Αραβία έχει διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις με το Ιράν από το 2016.

Με αφορμή την υπαρκτή υποστήριξη του εμιράτου προς τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, αλλά και προς ιδρύματα, το οποία εμμέσως πλην σαφώς ενισχύουν το Ισλαμικό Κράτος και την Αλ Κάιντα, το βασίλειο των Σαούντ ενορχήστρωσε αυτή την επίθεση για να χειραγωγήσει το Κατάρ και να το υποχρεώσει να ευθυγραμμισθεί μαζί του σ’ όλα τα επίπεδα.

Η κίνηση φέρει τη σφραγίδα του διαδόχου Μοχάμεντ, ο οποίος ωθεί, επίσης, προς περισσότερο παρεμβατική πολιτική, όπως φάνηκε και στην υπόθεση της Υεμένης. Πρόκειται για σαφή μετατόπιση από την παραδοσιακή τακτική του Ριάντ να τηρεί κατά κανόνα σχετικά χαμηλούς τόνους.

Σουνίτες εναντίον σιιτών

Η αντιπαράθεση Σαουδικής Αραβίας-Ιράν έχει ως υπόβαθρο την ιστορική διένεξη σουνιτών-σιιτών, αλλά έχει, βεβαίως, και γεωπολιτική πτυχή. Κυρίως λόγω του πλούτου που έχει συσσωρεύσει από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, αλλά και λόγω των παραδοσιακά προνομιακών σχέσεών του με τις ΗΠΑ, το Ριάντ επιδιώκει να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο τουλάχιστον στην περιοχή του Κόλπου.

Το 2011 είχε ανταποκριθεί σε έκκληση της κυβέρνησης του Μπαχρέιν και είχε εισβάλει για να καταστείλει την εξέγερση που είχε ξεσπάσει στο πλαίσιο του κύματος της “Αραβικής Άνοιξης”. Τα τελευταία χρόνια η Σαουδική Αραβία έχει εμπλακεί άμεσα στον πόλεμο στην Υεμένη.

Εκεί, το καθεστώς, που υποστηρίζεται ενεργά και άμεσα από το σουνιτικό μπλοκ, βρίσκεται σε αιματηρή σύγκρουση με τους σιίτες αντάρτες Χούτι. Παρά την άμεση στρατιωτική εμπλοκή ενός συνασπισμού με επικεφαλής τους Σαουδάραβες, οι Χούτι παραμένουν δυνατά στο παιχνίδι, υποστηριζόμενοι από το Ιράν.

Το πράσινο φως της Ουάσιγκτον…

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πως η Σαουδική Αραβία έστησε όλο αυτό το σκηνικό καραντίνας του Κατάρ, χωρίς να έχει εξασφαλίσει το πράσινο φως από την Ουάσιγκτον. Υπενθυμίζουμε πως πριν από μερικές ημέρες ο πρόεδρος Τραμπ ήταν στο Ριάντ. Παρά τη βιτρίνα της επίσκεψης, πληροφορίες υποστηρίζουν πώς άσκησε ασφυκτικές πιέσεις στη δυναστεία των Σαούντ, προειδοποιώντας τους ότι εάν συνεχίσουν να υποστηρίζουν τζιχαντιστικές οργανώσεις θα υποστούν κυρώσεις.

Για να κατευνάσουν τον Αμερικανό πρόεδρο και να επαναβεβαιώσουν τις προνομιακές σχέσεις με τις ΗΠΑ, οι Σαούντ πλήρωσαν ακριβά. Δεσμεύθηκαν για συμβόλαια συνολικού ύψους εκατοντάδων δισ δολαρίων, κυρίως για την αγορά αμερικανικών οπλικών συστημάτων. Με άλλα λόγια, το Ριάντ ουσιαστικά αγόρασε ισχυρή πολιτική επιρροή στην Ουάσιγκτον.

Η διαγραφόμενη ολοκληρωτική ήττα του Ισλαμικού Κράτους και στη Συρία και στο Ιράκ, άλλωστε, έχει αλλάξει την ατζέντα. Η Σαουδική Αραβία έσπευσε να εγκαταλείψει αυτούς που τα προηγούμενα χρόνια εμμέσως πλην σαφώς χρηματοδοτούσε και να σηκώσει τη σημαία εναντίον του τζιχαντισμού. Έστρεψε, λοιπόν, τους προβολείς και τις βολές εναντίον του Κατάρ, επιδιώκοντας ταυτοχρόνως να λύσει και τους προαναφερθέντες γεωπολιτικούς λογαριασμούς.

Ο πρόεδρος Τραμπ, ωθούμενος και από το εβραϊκό λόμπι, έχει επαναφέρει τις αμερικανοϊρανικές σχέσεις στον αστερισμό της έντασης. Το Ισραήλ έχει τους δικούς του λόγους να επιδιώκει την απομόνωση του Ιράν. Θέλει με κάθε τρόπο να σπάσει τον σιιτικό διάδρομο που από το Ιράν φθάνει στη Χεζμπολά του Λιβάνου μέσω νότιου Ιράκ και Συρίας.

…πόσο πράσινο είναι;

Από την άλλη πλευρά, όμως, το Κατάρ δεν είναι πρόβατο επί σφαγή. Ο πρώτος λόγος είναι ότι αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους επενδυτές στη Δύση και όχι μόνο. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι στο έδαφός του, στη βάση Αλ Ουντέιντ, έχει την έδρα του το κέντρο επιχειρήσεων της αμερικανικής στρατιωτικής Κεντρικής Διοίκησης (CENTCOM). Από εκεί συντονίζονται οι αμερικανικές επιχειρήσεις σ’ όλη τη Μέση Ανατολή.

Προφανώς, το Ριάντ είχε ενημερώσει την Ουάσιγκτον για την επιθετική πρωτοβουλία του. Έτσι, άλλωστε, εξηγείται και η ένθερμη συμμετοχή της Αιγύπτου. Μπορεί το καθεστώς Σίσι να κατηγορεί το Κατάρ για την υποστήριξη που παρέχει στους Αδελφούς Μουσουλμάνους, αλλά δεν θα συμμετείχε εάν δεν είχε το πράσινο φως από τους Αμερικανούς.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι πόσο μακριά είναι διατεθειμένη να φθάσει η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοί της και κυρίως μέχρι ποιο σημείο της έχει ανάψει πράσινο φως η Ουάσιγκτον. Κατηγορηματικές απαντήσεις δεν υπάρχουν προς το παρόν, αλλά υπάρχουν ενδείξεις πως το Ριάντ έχει υπερτιμήσει το OK του προέδρου Τραμπ.

Είναι ενδεικτικό ότι επισήμως οι ΗΠΑ τήρησαν αποστάσεις, ζητώντας από τις δύο πλευρές να λύσουν τις διαφορές τους με διάλογο. Είναι άλλο ένα δυνατό πολιτικό-διπλωματικό τζαρτζάρισμα και άλλο μία διαδικασία ασφυκτικής απομόνωσης του Κατάρ. Στόχος είναι η αποσταθεροποίηση της δυναστείας των Αλ Θάνι, η ανατροπή του σημερινού εμίρη, ή ο έμπρακτος εκβιασμός του με σκοπό να δώσει γη και ύδωρ στο Ριάντ;

Τις επόμενες ημέρες θα φανεί προς τα πού θα γύρει η ζυγαριά. Αν και το Κατάρ θα αντιμετωπίσει προβλήματα στον εφοδιασμό με τρόφιμα, στο εμπόριο και στις μεταφορές, έχει τη δυνατότητα να τα λύσει. Κρίσιμος για την τροπή που θα λάβουν οι εξελίξεις θα είναι ο παρασκηνιακός ρόλος της Ουάσιγκτον. Οι Αμερικανοί δεν έχουν συμφέρον να προκαλέσουν ρήγμα στο Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου, δεδομένου ότι εκτός από το Κατάρ και το Κουβέιτ και το Ομάν τηρούν αποστάσεις από το Ριάντ.

Στριμωγμένη η Άγκυρα

Σε δυσχερή θέση έχει περιέλθει και η Άγκυρα, η οποία προς το παρόν επιχειρεί να παίξει ρόλο μεσολαβητή. Υπενθυμίζουμε ότι η Τουρκία του Ερντογάν και το Κατάρ των Αλ Θάνι έχουν πολύ στενούς και πολιτικούς και οικονομικούς δεσμούς. Δεν είναι μόνο ότι το Κατάρ έχει επενδύσει πολλά δισ δολάρια στην Τουρκία. Ούτε μόνο ότι η οικογένεια Ερντογάν και άλλα ανώτατα στελέχη των νεοοθωμανών έχουν τεράστιες δοσοληψίες στο εμιράτο.

Είναι και το γεγονός ότι πρωταγωνίστησαν στην επιχείρηση ανατροπής του καθεστώτος Άσαντ. Με τις ευλογίες της Δύσης, το Κατάρ και η Σαουδική Αραβία χρηματοδότησαν ατύπως, αλλά αφειδώς τις τζιχαντιστικές οργανώσεις που έχουν μετατρέψει τη Συρία σε ερείπια. Η δε Τουρκία ήταν ο εργολάβος της όλης επιχείρησης. Άγκυρα και Ντόχα, άλλωστε, δεν έκρυψαν την υποστήριξή τους προς τη Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Στην Άγκυρα φοβούνται πως η καραντίνα που επιβάλλεται στο Κατάρ εντάσσεται σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο γεωπολιτικών αλλαγών στη Μέση Ανατολή. Τη θεωρούν κατά μία έννοια συνέχεια της ανατροπής του προέδρου Μόρσι στην Αίγυπτο, του πραξικοπήματος στην Τουρκία πριν ένα χρόνο και βεβαίως της αμερικανικής υποστήριξης προς τους Κούρδους της Συρίας.