Ο λαϊκισμός είναι πρόβλημα. Οι ελιτιστές τεχνοκράτες δεν είναι η λύση (Μέρος Γ’)
03/02/2018
της Sheri Berman –
Οι φόβοι για υπερβολικές εξουσίες στα χέρια του λαού δεν είναι κάτι καινούργιο. Τέτοια επιχειρήματα μπορούμε να βρούμε στα έργα των αρχαίων Ελλήνων. Ο Αριστοτέλης ανησυχούσε για την τάση της δημοκρατίας να εκφυλίζεται σε «χαοτική εξουσία των μαζών». Στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα, ο Σωκράτης ισχυρίζεται ότι αν δοθεί εξουσία και ελευθερία στις μάζες, αυτές θα ενδώσουν στα πάθη τους, θα καταστρέψουν παραδόσεις και θεσμούς και θα γίνουν εύκολη λεία για τους τυράννους.
Ανάλογοι φόβοι έχουν αναβιώσει στην σύγχρονη εποχή, από φιλελεύθερους που ανησυχούν για την τυραννία της πλειοψηφίας και την ροπή των μαζών προς μια παράλογη και κοντόφθαλμη πολιτική συμπεριφορά. Τα σημερινά προβλήματα των δυτικών δημοκρατιών είχαν ως αποτέλεσμα να επανέλθουν δριμύτερες τέτοιου είδους κριτικές.
Πριν από δεκαπέντε χρόνια, για παράδειγμα, ο δημοσιογράφος Φαρίντ Ζακάρια έγραψε ένα βιβλίο, που έγινε μπεστ σέλερ με τίτλο «Το μέλλον της ελευθερίας». Σε αυτό ισχυρίστηκε ότι τα σύγχρονα πολιτικά προβλήματα της Δύσης οφείλονταν στην «υπερβολική δημοκρατία». Περίπου την ίδια περίοδο, ο οικονομολόγος του πανεπιστημίου του Πρίνστον, Άλαν Μπλάιντερ, υποστήριξε σε ένα σημαντικό άρθρο του ότι τα σημερινά προβλήματα της δημοκρατίας οφείλονταν σε «μια διαδικασία διακυβέρνησης η οποία έχει καταστεί υπερβολικά πολιτική».
Το αφήγημα περί «υπερβολικής δημοκρατίας»
Οι προειδοποιήσεις για «υπερεκδημοκρατισμό» έχουν γίνει πιο έντονες, με την συνεχή άνοδο του λαϊκισμού στην Ευρώπη και την εκλογή του Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες. Βιβλία όπως το «Ενάντια στις εκλογές», του Ντάβιντ φαν Ρέιμπρουκ, το «Ενάντια στην δημοκρατία», του Τζέισον Μπρίνναν και το «Ο λαός μίλησε! – και έχει άδικο», του Ντέιβιντ Χαρσανύι, είναι πλέον συνηθισμένα. Παράλληλα, ολοένα και περισσότερες φωνές από όλο το πολιτικό φάσμα εκφράζουν την απαξίωσή τους προς την λαϊκή εξουσία.
Μετά την εκλογή του Τραμπ, ο Ντέιβιντ Ρέμνικ, διευθυντής του περιοδικού New Yorker και γνωστός προοδευτικός, θλιβόταν επειδή «το εκλογικό σώμα, στην πλειοψηφία του επέλεξε να ζήσει στον κόσμο ματαιοδοξίας, μίσους, αλαζονείας, αναλήθειας και απερισκεψίας του Τραμπ» και επειδή «ο λαός μπορεί συνολικά να συμπεριφερθεί ανόητα, απερίσκεπτα, αυτοκαταστροφικά».
Παράλληλα, ο δημοσιογράφος Άντριου Σάλιβαν, ανησυχούσε για το ότι η «υπερδημοκρατική εποχή» μας, αποτελούσε κίνδυνο για την ίδια την δημοκρατία. «Οι δημοκρατίες παύουν να υφίστανται όταν γίνονται υπερβολικά δημοκρατικές», έγραψε χαρακτηριστικά. Οι συγγραφείς αυτοί, όχι μόνο ερμηνεύουν τελείως λανθασμένα όσα συμβαίνουν στις δυτικές δημοκρατίες, αλλά προτείνουν και λύσεις οι οποίες θα επιδείνωναν τα προβλήματα της δημοκρατίας. Το πραγματικό πρόβλημα είναι περισσότερο η «υπο-δημοκρατία» παρά η «υπερ-δημοκρατία».
Και ο Ζακάρια και ο Μπλάιντερ, για παράδειγμα, ισχυρίζονται ότι η λύση στα προβλήματα της Δύσης είναι να γίνει η δημοκρατία λιγότερο δημοκρατική, προσομοιάζοντας περισσότερο στην ΕΕ ή την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ. Οι θεσμοί αυτοί διοικούνται από διάφορες ελίτ και είναι προστατευμένες από «απληροφόρητους» ψηφοφόρους και λαϊκές πιέσεις. Τα κελεύσματα για περιορισμό της δημοκρατίας, είναι φαινομενικά αντιδράσεις στους δικαιολογημένους φόβους για το μέλλον της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Μια πιο τεχνοκρατική όμως διακυβέρνηση μάλλον δεν θα έλυνε τα προβλήματα της Δύσης. Το μόνο που θα επιτυγχανόταν θα ήταν η ενίσχυση όσων υποστηρίζουν τον πλήρη παραγκωνισμό των ελίτ και όλων των λοιπών ειδικών, γενικότερα. Πράγματι, όσο περισσότερο πιστεύουν οι πολίτες ότι οι πολιτικές ελίτ και οι θεσμοί δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους, τόσο πιο πιθανό είναι να ψηφίσουν λαϊκιστές που υπόσχονται να τα τινάξουν όλα στον αέρα.
Όπως έχει ήδη γίνει φανερό, με επώδυνο τρόπο, η τεχνοκρατία και ο λαϊκισμός ενισχύουν και τρέφουν ο ένας τον άλλον. Η τεχνοκρατία επιδιώκει να περιορίσει την δημοκρατία στο όνομα της διάσωσης του φιλελευθερισμού ενώ ο λαϊκισμός επιδιώκει να περιορίσει τον φιλελευθερισμό για να διατηρηθεί η δημοκρατία.
Ποια είναι η λύση;
Αν θέλουμε πράγματι να βελτιώσουμε την ικανότητά της δημοκρατίας να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες προκλήσεις, να διασφαλίσουμε την μακροχρόνια επιβίωσή της και να αποκρούσουμε την ελκυστικότητα του λαϊκισμού δεν πρέπει να την περιορίσουμε. Πρέπει να την κάνουμε περισσότερο, όχι λιγότερο αποτελεσματική. Το πρώτο βήμα είναι να συνειδητοποιήσουν οι πολιτικές ελίτ της Δύσης την παρούσα αποσύνθεση.
Είναι αδύνατον να επιλύσεις ένα πρόβλημα αν δεν αποδεχτείς την ύπαρξή του. Υπάρχουν πάρα πολλά στοιχεία που φανερώνουν ότι οι πολίτες αναζητούν τρόπους για να συμμετέχουν περισσότερο στην πολιτική ζωή. Το πρόβλημα είναι, όπως θα μας υπενθύμιζε ο Χάντιγκτον, ότι οι κυρίαρχοι πολιτικοί θεσμοί αποδεικνύονται όλο και πιο ανίκανοι να ανταποκριθούν σε αυτές τις προσδοκίες, τα τελευταία χρόνια.
Αυτό οδήγησε σε μια αυξανόμενη πολιτική απογοήτευση και σε αναζητήσεις εναλλακτικών τρόπων συμμετοχής στην πολιτική ζωή. Έτσι εξηγείται η ισχυροποίηση των λαϊκιστών στην Ευρώπη – όπου τα αναλογικά εκλογικά συστήματα ευνοούν την άνοδο νέων κομμάτων – οι οποίοι υπόσχονται να ξανακάνουν την δημοκρατία αποτελεσματική για «τον λαό». Έτσι εξηγούνται επίσης και οι αυξανόμενες διαμαρτυρίες αλλά και τα «εναλλακτικά» πολιτικά δίκτυα στις ΗΠΑ – όπως το Κίνημα του Τσαγιού, οι Αδιαίρετοι, το Occupy και το Black Lives Matter – τα οποία δραστηριοποιούνται έξω από τους παραδοσιακούς θεσμούς και κάποιες φορές δρουν εναντίον τους.
Ο λαϊκισμός και πολλές από αυτές τις μη παραδοσιακές μορφές πολιτικής συμμετοχής, χρησίμευσαν στο να επισημανθούν οι απαιτήσεις και τα προβλήματα των περιθωριοποιημένων ομάδων. Παράλληλα όμως, εμφάνισαν την τάση να διευρύνουν παρά να γεφυρώνουν τις κοινωνικές και πολιτικές αντιθέσεις. Επίσης, διόγκωσαν την πολιτική πόλωση καθώς και πολλά άλλα προβλήματα – ειδικά από την στιγμή που οι λαϊκιστές σπάνια προτείνουν βιώσιμες ή ελκυστικές λύσεις στα πραγματικά προβλήματα των ψηφοφόρων τους.
Συνεπώς, για να καταπολεμηθούν τα σημερινά προβλήματα της δημοκρατίας, πρέπει να βρεθούν τρόποι ώστε οι παραδοσιακοί πολιτικοί θεσμοί να γίνουν πιο αποτελεσματικοί για ένα μεγάλο εύρος πολιτών και όχι απλώς για ένα υποσύνολό τους. Στην αντίθετη περίπτωση, ο λαϊκισμός θα γίνει ακόμα πιο ελκυστικός.
Αν θέλουμε οι πολίτες να αναγνωρίσουν την αξία της φιλελεύθερης δημοκρατίας και να αποκτήσουν τις απαραίτητες γνώσεις και ικανότητες για να την βοηθήσουν να πετύχει, τότε πρέπει να βρούμε τρόπους για να συμμετέχουν περισσότεροι από αυτούς στα πολιτικά. Η δημοκρατία – που σε τελική ανάλυση σημαίνει «εξουσία από τον λαό» – δεν μπορεί να υπάρξει κυριολεκτικά αν ο λαός δεν συμμετέχει στην πολιτική ζωή.
Πηγή: Foreign Policy
