Αμερικανικές εκλογές: Νικητής ο διχασμός

Απέχουμε λίγες ώρες από τις αμερικανικές εκλογές. Ακόμα και τώρα είναι εξαιρετικά παρακινδυνευμένη οποιαδήποτε πρόβλεψη. Παρόλα αυτά, νικητής υπάρχει ήδη ανεξαρτήτως αποτελέσματος: Είναι ο πρωτοφανής σε ένταση διχασμός της αμερικανικής κοινωνίας. Διχασμός, που θα ενταθεί, όποιος κι αν εκλεγεί, και αναμένεται να λειτουργήσει ανασχετικά στο διεθνή ρόλο της Αμερικής.

Ο διχασμός αυτός αναδείχθηκε στις εκλογές του 2016. Τότε, τα ανώτερα και μεσαία στρώματα της αμερικανικής κοινωνίας των δύο ακτών δέχθηκαν ένα ισχυρό ράπισμα. Πρόκειται για τα στρώματα που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με το μεγάλο διεθνές χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, τους κολοσσούς της (βιο)τεχνολογίας, την πολιτική, δημοσιογραφική και ακαδημαική ελίτ.

Είναι αυτοί που είχαν κυρίως επωφεληθεί από την τριακονταετή αμερικανική παγκοσμιοποίηση στη μετά Ρέηγκαν εποχή, χρεώνοντας τη χώρα, την ίδια στιγμή που τα ίδια συσσώρευαν αμύθητα πλούτη. «Οι άνθρωποι που ψήφισαν Τραμπ είναι τελείως διαφορετικοί από εμάς και μας μισούν», είχε αναφωνήσει μέλος της αμερικανικής ακαδημαϊκής ελίτ, αδιαφορώντας για τις αιτίες της ψήφου.

«Ξυπνήσαμε σε μια άγνωστη χώρα» είχε γράψει τότε ο νομπελίστας Πολ Κρούγκμαν στους ΝΥΤ, ομολογώντας ότι δε γνωρίζει καλά τη χώρα του (!!). «Υπάρχει ένα 70% των Αμερικανών που έχει απόψεις σαν αυτές του Τραμπ. Βρίσκομαι 40 χρόνια στην Αμερική και δεν έτυχε να γνωρίσω κανένα τέτοιο» δήλωσε μετά από καιρό κορυφαίος Έλληνας καθηγητής σε μεγάλο αμερικανικό πανεπιστήμιο, καταδεικνύοντας το χάσμα ανάμεσα στην ελίτ και τα μικρομεσαία στρώματα.

Τότε ο νυν πρόεδρος είχε εκφράσει ένα ετερόκλητο πλήθος δυσαρεστημένων ψηφοφόρων από τις αποβιομηχανοποιημένες μεσοδυτικές πολιτείες, τους γκετοποιημένους των προαστίων των μεγαλουπόλεων, τα κατώτερα στρωμάτα που θεωρούν ότι πλήττονται από την ανεξέλεγκτη λαθρομετανάστευση, αυτούς που δεν είχαν εισπράξει δολάριο από την αύξηση της παραγωγικότητας τα τελευταία 40 χρόνια, τους αηδιασμένους με τη διαθφορά του κατεστημένου (προσωποποιημένης στην τότε αντίπαλό του) και τους προσηλωμένους στις παραδοσιακές αμερικανικές αξίες και τη θρησκεία.

Συνεπής πρόεδρος

Η ξεχασμένη “βαθιά Αμερική” της γης, της παραγωγής και των παραδοσιακών αμερικανικών αξιών ήρθε στο προσκήνιο για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια σε αντιδιαστολή με την κοσμοπολίτικη Αμερική των άϋλων αξιών. «Μια ταινία του Χόλιγουντ δεν έχει γίνει ποτέ για εμάς, όλο χαρακτήρες της ΝΥ και του ΛΑ σκιαγραφούνται» είχε παραπονεθεί ένας κάτοικος του Αιντάχο, όταν τον ρώτησαν γιατί η πολιτεία του ψήφισε θριαμβευτικά τον Τραμπ.

Η ειρωνεία της Ιστορίας έφερε για μια ακόμα φορά έναν εκπρόσωπο της άρχουσας τάξης να εκπροσωπεί τους μη προνομιούχους. Το 2016 όλοι ανέμεναν ότι ο βαθύπλουτος, επηρμένος, φοροφυγάς Νεοϋορκέζος τηλεαστέρας, χωρίς εμφανή πρόσδεση σε κάποιο μεγάλο πολιτικό μπλοκ εξουσίας, δε θα υλοποιούσε καμμία από τις δεσμεύσεις του.

Όλοι τον σκιαγραφούσαν σαν ένα ακόμα δημαγωγό της Ιστορίας, που καβάλησε το άρμα της εξουσίας. Προς έκπληξη όλων, ο Τραμπ υπήρξε μάλλον ο πιο συνεπής πρόεδρος των ΗΠΑ, υλοποιώντας σχεδόν το σύνολο των σημαντικών προεκλογικών του δεσμεύσεων. Ακόμα σημαντικότερο, όμως, είναι ότι ανέδειξε με συνέπεια σε επίπεδο ρητορικό αυτά που πρέσβευε προεκλογικά.

Αντίθεση για θέματα ταυτότητας και πολιτική ορθότητα

Τα κυρίαρχα θέματα εσωτερικής πολιτικής που η προεδρία Τραμπ ανέδειξε ήταν τα εξής:

• Πρώτον, ο έλεγχος της αθρόας παράνομης μετανάστευσης που, παρά την αντίθετη ρητορική, δεν επεκτείνεται μακροπρόθεσμα στον περιορισμό της νόμιμης μετανάστευσης και της προσέλκυσης ταλέντων στους τομείς αιχμής.
• Δεύτερον, η αμφισβήτηση της κυριαρχίας των πολιτικών ταυτότητας (identity politics), που αφορούν μειονότητες αυτοπροσδιοριζόμενες με βάση το φύλο, τη φυλή, το σεξουαλικό προσανατολισμό κλπ. Πρόκειται, ουσιαστικά, για την αμφισβήτηση της ατζέντας του άκρατου δικαιωματισμού, που οι Δημοκρατικοί, ιδιαίτερα μετά τον Κλίντον ανέδειξαν σε ταυτοτικό τους στοιχείο. Το εντυπωσιακό στοιχείο είναι ότι ενώ όλα τα κινήματα προστασίας δικαιωμάτων (black lives matter κλπ) εμφανίζονται εναντίον του Τραμπ, εντούτοις όλες οι μετρήσεις τον δείχνουν να έχει σημαντική διεύσδυση σε όλες τις μεγάλες κοινότητες, όπως των Αφροαμερικανών και των Λατίνων, λόγω συγκεκριμένων πολιτικών που εφάρμοσε προς όφελός τους.
• Τρίτον, η αντίθεση στη μονομέρεια και τη μονολιθικότητα της προβολής της “πολιτικής ορθότητας” εκ μέρους των κυρίαρχων ΜΜΕ και της ακαδημαϊκής και δημοσιογραφικής ελίτ. Στο πλαίσιο αυτό, ο αντισυμβατικός χαρακτήρας του Τραμπ, όσο απωθητικός κι αν είναι αισθητικά, λειτούργησε ως σημείο αναφοράς για τους αγανακτισμένους με το κυρίαρχο σύστημα προπαγάνδας.

Ο πρόεδρος του “Can do”

Ακόμα πιο σημαντικό είναι, όπως φάνηκε και στην αντιπαράθεση για τον κορωνοϊό, ότι ο Τραμπ παρουσιάζεται ως ο αυθεντικός εκφραστής της παραδοσιακής αμερικανικής αξίας του “can do” που απεχθάνεται τα κανονιστικά πλαίσια και τοποθετεί στην κορυφή την αξία της προσωπικής ελευθερίας. Ταυτόχρονα εμφανίζεται ως υπερασπιστής του αμερικάνικου “Νόμος και Τάξη”.

Εκεί, όμως, που η αντίθεση υπήρξε πιο έντονη είναι στην αμφισβήτηση της παγκοσμιοποίησης και τη θέση των ΗΠΑ στον κόσμο. Το οικονομικό μοντέλο της παγκοσμιοποίησης αμφισβητήθηκε με την πρόταξη της ενίσχυσης του παραγωγικού δυναμικού των ΗΠΑ, ιδιαίτερα της βιομηχανίας και του προστατευτισμού. Αυτό, σε συνδυασμό με την ανατροπή του παλαιού ταμπού των Ρεπουμπλικάνων για επέκταση της δημόσιας δαπάνης, αναδεικνύει ένα παράδοξο, νέο μίγμα οικονομικής πολιτικής από κεϋνσιανά στοιχεία και παραδοσιακή αμερικανική οικονομική ελευθερία, που κρίθηκε από τη μεσαία τάξη επιτυχημένο.

Από την άλλη πλευρά, η αλλαγή στην εξωτερική πολιτική με τη σταδιακή απεμπλοκή των ΗΠΑ από τις διάφορες εστίες αντιπαράθεσης ανά την υφήλιο με στόχο την επικέντρωση στο μεγάλο αντίπαλο, την Κίνα, εντάσσεται σε ένα μάλλον γενικά αποδεκτό πλαίσιο, που είχε ξεκινήσει από την εποχή Ομπάμα.

Το διακύβευμα των εκλογών

Για όλα τα παραπάνω, θέματα ταμπού έως πρότινος στις ΗΠΑ, όλη την τετραετία η διαμάχη υπήρξε λυσσαλέα. Ποτέ άλλοτε δεν είδαμε πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων να σκίζει επιδεικτικά το κείμενο της ομιλίας Αμερικανού προέδρου, ενώ ο ίδιος μιλούσε στο Σώμα. Ποτέ άλλοτε δεν είδαμε εκατέρωθεν τόσες κατηγορίες για ανάμειξη ξένου παράγοντα στα εσωτερικά της Αμερικής, αγνοώντας ότι και μόνο μια τέτοια αναφορά μειώνει το γόητρο της ίδιας της υπερδύναμης.

Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι για πρώτη φορά δεν υπάρχει σύμπνοια ακόμα και μέσα στην αμερικανική ελίτ, για το ποια πρέπει να είναι η Αμερική. Είναι φανερό ότι αν ο Τραμπ νικήσει, αυτό δε θα οφείλεται στις επιδόσεις και την αποτελεσματικότητα της διοίκησης του, όπως έδειξε και η ανεπάρκειά του στη διαχείριση της υγειονομικής κρίσης. Ο εκρηκτικός του χαρακτήρας και η προκλητική του ρητορική δε του επιτρέπουν να λειτουργήσει καν ως μια ενοποιητική προεδρική φυσιογνωμία.

Αν ο Τραμπ νικήσει, αυτό θα οφείλεται στην επιτυχημένη διαχείριση και ανάδειξη της ταυτότητας της Αμερικής και στις αντιθέσεις που αυτή γεννά. Και στο γεγονός ότι άλλαξε την πολιτική ατζέντα προς αυτή την κατεύθυνση. Είναι χαρακτηριστικό ότι έχει ρυμουλκήσει σε αυτή ένα σημαντικό μέρος του ρεπουμπλικανικού κατεστημένου, που ήταν αρχικά εναντίον του. Ακόμα και οι Δημοκρατικοί τείνουν να προσαρμοστούν στη νέα ατζέντα, όπως δείχνει για παράδειγμα η αλλαγή της στάσης Μπάιντεν για τις σινοαμερικανικές σχέσεις και την επιβολή του “Νόμος και Τάξη”.

Το διακύβευμά των εκλογών είναι για πρώτη φορά όχι τι θα κάνει αλλά ποια θα είναι η Αμερική τα επόμενα χρόνια. Ακόμα κι αν Τραμπ χάσει, έχει αναδείξει θέματα που θα διχάζουν για καιρό. Αν ο Τραμπ κερδίσει, η ελιτ που τον πολεμά δε θα καταθέσει τα όπλα. Αυτό, βεβαίως, είναι εσωτερικό πρόβλημα της Αμερικής με άγνωστη κατάληξη. Προσλαμβάνει όμως διεθνές ενδιαφέρον και μας αφορά, από τη στιγμή που η εσωτερική διαμάχη στην Αμερική, την εξασθενίζει, επηρεάζει το διεθνή της ρόλο και τις διεθνείς εξελίξεις.