Η Ευρώπη στο κατώφλι νέου μεγάλου πολέμου

Με την Ευρώπη πλέον να χορεύει σε πολεμικούς ρυθμούς, το στρατηγικό ερώτημα που ετίθετο μέχρι πρότινος έχει ήδη απαντηθεί στην πράξη. Το ερώτημα ήταν απλό και εξαιρετικά κρίσιμο: Συμφέρει τη Δύση και ειδικά τους Ευρωπαίους να “στριμώξουν” κι  “απομονώσουν” τη Ρωσία, εξωθώντας την ουσιαστικά στην επιθετικότητα που επέδειξε στην Ουκρανία, ή θα τους συνέφερε να διατηρήσουν την ειρήνη, διαμέσου συμφωνίας για μία νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας στη Γηραιά Ήπειρο, η οποία θα συμπεριλάμβανε ένα modus vivendi με τη Ρωσία;

Ας πάμε, όμως, λίγο πίσω. Το 2019 η Ουάσινγκτον ανακοίνωσε ότι οι ΗΠΑ αποσύρονται από τη Συνθήκη INF (Indermediate-Range Nuclear Forces) του 1987. Ως γνωστόν, η Συνθήκη INF απαγόρευε την ανάπτυξη και κατοχή χερσαία εκτοξευόμενων πυραυλικών συστημάτων (βαλλιστικών και πυραύλων cruise) με βεληνεκές μεταξύ 500 και 5.500 χλμ, ανεξαρτήτως αν μεταφέρουν πυρηνικές ή συμβατικές κεφαλές.

Για πολλά χρόνια αυτός ο περιορισμός δεν προβλημάτιζε τις ΗΠΑ, δεδομένου ότι, ως ναυτική δύναμη, τα πυραυλικά συστήματα που χρησιμοποιούσαν σε αυτές τις κατηγορίες βεληνεκούς εξαπολύονταν από πλοία ή αεροσκάφη. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η Κίνα έθεσε νέα δεδομένα στις διεθνείς γεωστρατηγικές ισορροπίες. Για να κυριαρχήσουν στη Νότιο Σινική Θάλασσα, οι Κινέζοι ανέπτυξαν καινοφανή πυραυλικά συστήματα. Μεταξύ αυτών οι κατευθυνόμενοι βαλλιστικοί πύραυλοι εναντίον πλοίων (ASBM), με πιο γνωστό τον περιβόητο Dong Feng 21D (DF-21D), το βεληνεκές του οποίου ξεπερνά τα 1.500 χλμ και απειλεί τα αεροπλανοφόρα του Αμερικανικού Ναυτικού.

Επενδύοντας σε παρόμοια συστήματα, καθώς και σε προηγμένα αντιαεροπορικά μεγάλου βεληνεκούς, οι Κινέζοι ανέπτυξαν “φυσαλίδες” “αντιπρόσβασης και άρνησης περιοχής” (A2/AD), μέσα στις οποίες αν εισέλθουν αμερικανικά πλοία ή αεροσκάφη, θα διατρέξουν μεγάλο κίνδυνο. Οι Αμερικανοί κατανόησαν ότι για να διεισδύσουν σε αυτές τις “φυσαλίδες” έπρεπε να αναπτύξουν και χερσαία εκτοξευόμενα πυραυλικά συστήματα υπερυψηλής ακρίβειας και μεγάλου βεληνεκούς.

Σε θαλάσσια περιβάλλοντα κοντά στις ακτές, μάλιστα, ο Αμερικανικός Στρατός έπρεπε να είναι σε θέση να προσβάλλει και εχθρικά πολεμικά πλοία. Έτσι, το 2016 παρουσίασε το concept των “Διαχωρικών Πυρών” (Cross Domain Fires), το οποίο εν συνεχεία ενσωματώθηκε στο ευρύτερο δόγμα της “Πολυχωρικής Μάχης” (Multi Domain Battle). Τα “Διαχωρικά Πυρά” προβλέπουν τη χερσαία ανάπτυξη εκτοξευόμενων πυραυλικών συστημάτων, τα οποία θα μπορούν να προσβάλλουν κινούμενους στόχους και στη στεριά και τη θάλασσα, σε μεγάλες αποστάσεις.

Αρχικώς, αναπτύχθηκε μια έκδοση του πυραύλου ATACMS με βεληνεκές 350 χλμ, η οποία είναι σε θέση να προσβάλλει και πολεμικά πλοία. Στη συνέχεια, οι Αμερικανοί παρουσίασαν ένα νέο χερσαία εκτοξευόμενο πύραυλο ικανό να χτυπήσει κινούμενους στόχους σε στεριά και σε θάλασσα, τον DeepStrike. Το βλήμα αυτό αναφέρεται ότι έχει βεληνεκές 499 χλμ, ακριβώς για να μην παραβιάζει τη συνθήκη INF.

Η σταθερότητα στην Ευρώπη

Όμως, ήταν δεδομένο ότι αυτός ο περιορισμός δεν μπορούσε να παραμείνει. Τη στιγμή που, όχι μόνο η Κίνα, αλλά και χώρες όπως το Ιράν, ανέπτυσσαν “έξυπνα” πυραυλικά συστήματα που απειλούσαν τις υπερπολύτιμες αμερικανικές πλατφόρμες μάχης, όπως είναι τα αεροπλανοφόρα, δύσκολα οι ΗΠΑ θα έμεναν έξω από την ανάπτυξη παρόμοιων όπλων, εξαιτίας μιας ψυχροπολεμικής συνθήκης. Η απόσυρση από τη συνθήκη INF, λοιπόν, λύνει τα χέρια της αμερικανικής πολεμικής μηχανής.

Οι Αμερικανοί προχώρησαν σε αυτήν την κίνηση, αδιαφορώντας για τις ευρύτερες στρατηγικές συνέπειες των επιλογών τους. Έτσι, η απόσυρση από τη Συνθήκη INF, ναι μεν επέτρεψε στο αμερικανικό στράτευμα να αναπτύξει καινοφανείς μαχητικές ικανότητες για να αντιμετωπίσει την κινεζική “ασύμμετρη” πολεμική μηχανή, πλην όμως απειλούσε από τότε να αποδομήσει τη μεταψυχροπολεμική σταθερότητα στην Ευρώπη και να μας επιστρέψει στη ζοφερή δεκαετία του 1980.

Ήταν η εποχή που η τοποθέτηση στα εδάφη των ευρωπαϊκών χωρών βαλλιστικών πυραύλων μέσου βεληνεκούς (MRBM) Pershing II και πυραύλων cruise μεγάλου βεληνεκούς, απείλησαν με πρωτοφανή τρόπο την πυρηνική σταθερότητα. Οι πύραυλοι Pershing ΙΙ επετύγχαναν μοναδική ακρίβεια πλήγματος και μπορούσαν να χτυπήσουν σιλό διηπειρωτικών πυρηνικών πυραύλων της Σοβιετικής Ένωσης σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, που δεν τους επέτρεπε να εξαπολυθούν ανταποδοτικά σε περίπτωση αιφνιδιαστικής επίθεσης.

Ταυτοχρόνως, οι πύραυλοι cruise, πετώντας πολύ χαμηλά, μπορούσαν να διεισδύσουν στη σοβιετική επικράτεια χωρίς να γίνουν αντιληπτοί και να επιτύχουν αιφνιδιαστικό πλήγμα. Έτσι, η “Αμοιβαία Εξασφαλισμένη Καταστροφή” (MAD), που αποτελούσε τον ακρογωνιαίο λίθο της πυρηνικής σταθερότητας στα χρόνια του παλαιού Ψυχρού Πολέμου, είχε τεθεί εν κινδύνω, μιας και οι ΗΠΑ έθεταν τις βάσεις για να καταστρέψουν μεγάλο μέρος του διηπειρωτικού πυρηνικού οπλοστασίου της Σοβιετικής Ένωσης, πριν αυτό προλάβει να χρησιμοποιηθεί.

Θύμα η Ευρώπη

Την ίδια στιγμή, η αντιβαλλιστική ασπίδα στο πλαίσιο του προγράμματος SDI (Strategic Defense Initiative), γνωστό σαν “Πόλεμος των Άστρων”, υποτίθεται ότι θα μπορούσε να σταματήσει στο διάστημα τους λίγους σοβιετικούς πυραύλους που θα είχαν επιβιώσει του αιφνιδιαστικού πλήγματος. Βέβαια, σε μία τέτοια περίπτωση, οι ΗΠΑ θα θυσίαζαν τη Δυτική Ευρώπη, μιας και η Σοβιετική Ένωση, ακόμη και αν το διηπειρωτικό της οπλοστάσιο εξαλειφόταν, είχε επαρκή αριθμό πυρηνικών όπλων για να καταστρέψει την Ευρώπη.

Όταν καταργήθηκε η Συνθήκη INF υποτίθεται ότι ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν παρελθόν, παρότι οι σχέσεις της Δύσης με τη Ρωσίας είχαν επιδεινωθεί λόγω της προσάρτησης της Κριμαίας μετά την ανατροπή του εκλεγμένου προέδρου στο Κίεβο το 2014. Θεωρητικά, λοιπόν, οι ΗΠΑ επανεισήγαγαν στη στρατηγική εξίσωση, κυρίως στην Ευρώπη, έναν αποσταθεροποιητικό παράγοντα. Τότε, αυτό δεν είχε φανεί, επειδή η πολιτική του προέδρου Τραμπ δεν ήταν η όξυνση των σχέσεων με τη Ρωσία.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία, όμως, έχει αλλάξει ριζικά το κλίμα. Ένας νέος Ψυχρός Πόλεμος περισσότερο οξύς και επικίνδυνος από τον παλαιό είναι σήμερα πραγματικότητα. Τα νέα αυτά αμερικανικά πυραυλικά συστήματα, εξαιτίας του μεγάλου βεληνεκούς και της πολύ υψηλής ακρίβειας πλήγματος που επιτυγχάνουν, είναι σε θέση να προσβάλλουν κρίσιμης σημασίας στρατιωτικές υποδομές της Ρωσίας με αιφνιδιαστικό τρόπο. Έτσι, τα όπλα αυτά αυτομάτως εντάσσονται σε λογική “πρώτου πλήγματος”.

Ο κίνδυνος του πυρηνικού λάθους

Είναι ακριβώς αυτός ο λόγος που ώθησε τη Ρωσία, πολύ πριν φθάσουμε στη σημερινή κρίση, στην ανάπτυξη αντίστοιχων πυραυλικών συστημάτων ικανών για προληπτικά πλήγματα, ώστε να μην υποστεί η ίδια στρατηγικό αιφνιδιασμό. Μόνο που η γεωγραφία είναι σε βάρος της Ρωσίας, με την έννοια ότι τα αμερικανικά συστήματα μπορούν να εγκατασταθούν όχι πλέον στη δυτική Ευρώπη, όπως στη δεκαετία του 1980, αλλά και στην ανατολική, δίπλα στα ρωσικά σύνορα. Αυτός, εξάλλου, είναι κύριος λόγος που φτάσαμε στον σημερινό πόλεμο.

Εκτός των παραπάνω, υπάρχει και το ζοφερό ενδεχόμενο της “πυρηνικής παρεξήγησης”, πολύ περισσότερο στο σημερινό τεταμένο κλίμα. Όπως είχε δηλώσει σε ανύποπτο χρόνο (2019) ο πρόεδρος Πούτιν, μια μαζική πυραυλική επίθεση, έστω και αν είναι συμβατική, θα μπορούσε να εκληφθεί ως πυρηνική επίθεση από το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας. Κάτι τέτοιο θα είχε ως αποτέλεσμα να προκύψει αυτοματοποιημένη πυρηνική απάντηση. Κι αν αυτό ίσχυε το 2019, ισχύει πολλαπλάσια σήμερα.

Στα μέσα της δεκαετίας του 2000 είχε μελετηθεί η μετατροπή αμερικανικών πυρηνικών πυραύλων διηπειρωτικού βεληνεκούς σε συμβατικά όπλα προσβολής ακριβείας, εφοδιασμένα με υπέρ-υπερηχητικά (hypersonic) αεροχήματα. Τα όπλα αυτά θα αναλάμβαναν την προσβολή στόχων υψηλής σημασίας μεγάλης “χρονικής ευαισθησίας”, όπως ήταν ηγέτες τζιχαντιστών, όπου κι αν εντοπίζονταν στον πλανήτη.

Όμως, η τότε αμερικανική ηγεσία έκρινε ότι παρόμοιες επιθέσεις θα μπορούσαν να εκληφθούν σαν πυρηνική επίθεση από τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας και της Κίνας και να πρόκυπταν επικίνδυνες καταστάσεις από παρεξήγηση. Έτσι, απέφυγαν να προχωρήσουν στην υλοποίηση του σχεδίου. Κι αυτό σε μια εποχή που οι σχέσεις μεταξύ Δύσης και Ρωσίας ήταν βεβαίως πολύ-πολύ καλύτερες από ό,τι είναι σήμερα.

Τοξικό μείγμα

Η κατάσταση επιδεινώνεται από το “πάντρεμα” αυτών των νέων πυραυλικών συστημάτων μεγάλου βεληνεκούς και υψηλής ακρίβειας, με την πρόβλεψη για τη χρήση πυρηνικών όπλων μικρής ισχύος σε “ενδιάμεσες” αντιπαραθέσεις. Αντιπαραθέσεις που θα κινούνται μεταξύ της συμβατικής σύγκρουσης και του θερμοπυρηνικού ολοκαυτώματος, όπως προβλέπει το κείμενο της πυρηνικής στρατηγικής των ΗΠΑ NPR (Nuclear Posture Review) που δόθηκε στη δημοσιότητα τον Φεβρουάριο 2018. Σ’ αυτό να προσθέσουμε και την πρόσφατη αναφορά του Πούτιν στο ρωσικό πυρηνικό δόγμα, ένα μήνυμα με αποδέκτες τις δυτικές ηγεσίες.

Προκύπτει, λοιπόν, ένα τοξικό μείγμα αποτελούμενο πρώτον από το νέο βαρύτατο ψυχροπολεμικό κλίμα και δεύτερον από μια νέα οικογένεια στρατηγικών, μεταπυρηνικών όπλων, τα οποία θέτουν νέα δεδομένα στη γεωγραφία της ασφάλειας στην Ευρώπη. Το μείγμα αυτό όμως ενισχύεται και από μια επικίνδυνη ασάφεια ως προς τη χρήση πυρηνικής ισχύος, μια παράλογα “αισιόδοξη” αντίληψη ότι μπορεί να προκύψει ένας “λελογισμένος” πυρηνικός πόλεμος, σε συνδυασμό με τον ακραίο αντιρωσισμό που πυροδότησε η εισβολή στην Ουκρανία.

Συμπερασματικά, λοιπόν, οδηγούμαστε σε μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση. Η Ευρώπη πρέπει να αντιληφθεί αυτήν τη ζοφερή πραγματικότητα και να αναλάβει τις ευθύνες της. Είναι άλλο να θέτεις όρια στη Ρωσία κι άλλο να λειτουργείς ως αναλώσιμα και στο στρατηγικό και στο οικονομικό πεδίο στον ακήρυχτο, αλλά υπαρκτό αμερικανορωσικό πόλεμο. Ακόμη περισσότερο, πρέπει η Ευρώπη να αναρωτηθεί μήπως και η ίδια συνέπραξε σε μία πολιτική επέκτασης του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς, που εξώθησε τη Ρωσία στο να εισβάλει στην Ουκρανία, χωρίς βεβαίως η δυτική πολιτική να δικαιολογεί την ενέργεια της Μόσχας.

Όταν το τζίνι βγαίνει από το μπουκάλι πολύ δύσκολα μπορεί να ξαναμπεί. Η απόσυρση των ΗΠΑ από τη Συνθήκη INF, έστω κι αν δεν είχε από τότε φανεί καθαρά, είχε σηματοδοτήσει το τέλος του μεταψυχροπολεμικού κόσμου και την είσοδο σε μια νέα εποχή, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί “Τρίτη Πυρηνική Εποχή”. Το γεγονός ότι χρειάστηκαν λίγα χρόνια για να φθάσουμε στη σημερινή κρίση είναι μάλλον λεπτομέρεια.