Κι όμως, το άρμα μάχης είναι εφτάψυχο, σαν τις γάτες…

Ο φίλος καθηγητής Κώστας Γρίβας στο πρόσφατο άρθρο του, αναρωτήθηκε αν ήρθε το τέλος των αρμάτων μάχης. Σκοπός του σημειώματος αυτού δεν είναι να αντιδικήσουμε, λόγω καταγωγής και συναισθήματος, αλλά να διευρύνουμε τη συζήτηση, επειδή το άρμα μάχης είναι πάλι στην επικαιρότητα. Φυσικά τα άρματα δεν θα ζήσουν αιώνια και κάποια στιγμή θα αποτελούν μουσειακό είδος. Όμως, δεν ήρθε ακόμα η ώρα τους και ούτε φαίνεται να διανύουν περίοδο γεροντικής άνοιας.

Στην υπερεκατονταετή ζωή του άρματος πολλές φορές έχει αναγγελθεί ο θάνατός του, ωστόσο το άρμα μάχης αρνείται επίμονα να εξαφανιστεί. Το 1939 ο Γάλλος στρατηγός Louis Chauvineau δήλωνε ότι το άρμα «απέτυχε ως όπλο διασπάσεως, εφόσον ένα αντιαρματικό βλήμα 75 χιλιοστών με κόστος 150 φράγκων, μπορεί να καταστρέψει ένα άρμα που κοστίζει ένα εκατομμύριο φράγκα».

Όλοι γνωρίζουμε βεβαίως τί έγινε μετά από ένα χρόνο. Ο Liddell Hart, έχοντας υπόψη του τέτοιους επικήδειους του άρματος, σημείωσε το 1960 ότι «επανειλημμένως τα προηγούμενα 40 χρόνια, ανώτατοι αξιωματούχοι της άμυνας είχαν προαναγγείλει ότι το άρμα είναι νεκρό ή ότι πεθαίνει. Κάθε φορά όμως το άρμα σηκώνεται από τον τάφο που το έχουν καταδικάσει». Είκοσι χρόνια αργότερα, ένας πραγματικός ειδικός των αρμάτων, ο Richard Simpkin, έκανε περίπου το ίδιο σχόλιο: «Το άρμα μάχης έχει περισσότερες ζωές από τη γάτα – και τις χρειάζεται. Πολιτικοί, επιστήμονες και μέσα ενημέρωσης κάνουν την κηδεία του περίπου κάθε πέντε χρόνια από τη δεκαετία του 1920».

Στην ίδια γραμμή, το ζεύγος George και Meredith Friedman έγραψε το βιβλίο “Ο Πόλεμος του Μέλλοντος” το 1997, το οποίο μνημονεύει ο Κώστας Γρίβας, όπου προέβλεψε και πάλι τον θάνατο του άρματος. Παρεμπιπτόντως ο George Friedman, ένας πολυγραφότατος γεωπολιτικός αναλυτής και μελλοντολόγος, έγραφε το 1991 ότι οι ΗΠΑ μέσα στα επόμενα 20 χρόνια θα πολεμήσουν με την Ιαπωνία. Προτού εξετάσουμε τη σημερινή κατάσταση, έχει ενδιαφέρον να δούμε εν συντομία κάποια στοιχεία από την εξέλιξη του άρματος.

Το άρμα μάχης στην εξέλιξή του

Το άρμα μάχης, από τότε που πρωτοεμφανίστηκε στο πεδίο της μάχης το 1916, έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στις χερσαίες συγκρούσεις. Στην παιδική του ηλικία, ήταν τεχνολογικά ανώριμο, μηχανολογικά απρόβλεπτο και ευρέως παρεξηγημένο, κυρίως από τους γονείς του. Στην εφηβική του ηλικία αναζήτησε την ταυτότητά του, αφού εμφανίσθηκε σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο με τις πιο απίθανες αμφιέσεις. Το σοβιετικό άρμα Τ-34 όχι μόνο σταθεροποίησε το άρμα μάχης με τη μορφή που το γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, αλλά έκανε και μεγάλα βήματα προς τα εμπρός στον τομέα της επιβιωσιμότητας και της ισχύος πυρός.

Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου σηματοδότησε τη μείωση των στρατών του ΝΑΤΟ και τη σταδιακή ελάττωση του αριθμού των αρμάτων. Η Βρετανία και η Γερμανία έφτασαν στο σημείο να διαθέτουν μόνο από τρεις επιλαρχίες αρμάτων, ενώ μικρότερες χώρες ξεφορτώθηκαν εντελώς τα άρματα. Μολονότι τα άρματα δεν είναι τα πλέον κατάλληλα για επιχειρήσεις εναντίον ανταρτών, εντούτοις χρησιμοποιήθηκαν στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν και αλλού, ακόμα και σε αγώνες εντός κατοικημένων τόπων.

Στην περίοδο αυτή των τελευταίων 30 ετών, δεν έχουμε την εμφάνιση άρματος νέας, τέταρτης μεταπολεμικής γενιάς καθόσον εξέλιπε αντίστοιχη απειλή. Παρά ταύτα τα άρματα τρίτης γενιάς, συνέχιζαν να βελτιώνονται και να εκσυγχρονίζονται, όπως παράλληλα και τα αντιαρματικά βλήματα. Ο ισραηλινός στρατός στον πόλεμο εναντίον της Χεζμπολάχ το 2006, απασχολημένος τα προηγούμενα χρόνια με καθήκοντα κατοχής, είχε απωλέσει τις δεξιότητες διεξαγωγής συμβατικού πολέμου.

Η Χεζμπολάχ, χρησιμοποιώντας αντιαρματικά Kornet, κατόρθωσε να καταστρέψει κάποια ισραηλινά άρματα Merkava. Η καταστροφή οδήγησε τους Ισραηλινούς να αναπτύξουν το σύστημα ενεργητικής προστασίας Trophy, πράγμα που συνιστά την πιο σοβαρή ίσως εξέλιξη αυτής της περιόδου. Το σύστημα Trophy προμηθεύτηκαν διάφορες χώρες, μεταξύ των οποίων οι ΗΠΑ και η Γερμανία.

Η σημερινή κατάσταση

Η σημερινή περίοδος, αρχίζει με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ο πόλεμος αυτός που συνεχίζεται, εκτός όλων των άλλων χαρακτηριστικών, περιλαμβάνει και την ευρεία χρήση αρμάτων από συμβατικούς στρατούς δύο μεγάλων χωρών. Και ο πόλεμος αυτός ήταν μία καλή ευκαιρία για να γραφούν διάφοροι επικήδειοι για το άρμα μάχης. Ας εξετάσουμε όμως τα μέχρι τώρα στοιχεία.

Πρώτον, κάθε πόλεμος αποτελεί και μία καλή ευκαιρία διαφήμισης οπλικών συστημάτων, ιδιαίτερα δε σήμερα με την εξάπλωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Στην πρώτη φάση της εισβολής είχαμε μεγάλες απώλειες ρωσικών αρμάτων (κατεστραμμένα και εγκαταλειμμένα). Το γεγονός αποτέλεσε ευκαιρία υπερβολικής προβολής του αντιαρματικού Javelin, παρότι δεν είναι βέβαιο ακόμη, για πόσες προσβολές είναι υπεύθυνο το συγκεκριμένο αντιαρματικό.

Οι Ουκρανοί έχασαν μικρότερο αριθμό αρμάτων από τους Ρώσους, ωστόσο μάλλον πρέπει να έχασαν σχεδόν ολόκληρο το αρματικό τους δυναμικό. Ζήτησαν άρματα από τη Δύση και μόλις αυτό εγκρίθηκε από διάφορες κυβερνήσεις, επικράτησε ένας διθυραμβικός τόνος στα δυτικά Μέσα: υπονοήθηκε ότι τα δυτικά άρματα, ως ανώτερα των ρωσικών, θα επέτρεπαν στην πολυαναμενόμενη ουκρανική αντεπίθεση, να σημειώσει επιτυχίες.

Οι Ρώσοι από την άλλη δεν έχασαν ευκαιρία. Μόλις κατέστρεψαν μερικά Leopard και Bradley, έσπευσαν να δημοσιεύσουν τις φωτογραφίες τους για να αποδείξουν τις ρωσικές δυνατότητες να καταστρέφουν δυτικά άρματα. Ο πόλεμος εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα αιματηρή υπόθεση, ωστόσο έχει και μια επικοινωνιακή διάσταση, την οποία η κάθε πλευρά επιδιώκει να εκμεταλλευθεί.

Αύξηση της ισχύος πυρός

Δεύτερον, σε όλη τη διάρκεια του εικοστού αιώνα, αρχής γενομένης από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το κύριο χαρακτηριστικό του πεδίου της μάχης είναι η συνεχής αύξηση της ισχύος πυρός. Για παράδειγμα ο ρυθμός βολής των ελαφρών όπλων τετραπλασιάστηκε, το βεληνεκές του πυροβολικού εικοσαπλασιάστηκε, η απόσταση των αντιαρματικών για διάτρηση του θώρακα των αρμάτων εξηκονταπλασιάστηκε, ενώ το βάρος του οπλισμού και η εμβέλεια των αεροσκαφών εξαπλασιάστηκαν.

Το κεντρικό τακτικό πρόβλημα των χερσαίων δυνάμεων σήμερα, είναι πώς να επιβιώσουν για αρκετό χρόνο, ώστε να δυνηθούν να εκτελέσουν την αποστολή τους. Παράλληλα, το επιχειρησιακό δίλημμα που αντιμετωπίζουν οι διοικητές είναι ότι για να επιβιώσει η δύναμή τους πρέπει να διασπαρεί, ενώ για να νικήσει πρέπει να συγκεντρωθεί. Ο συγκερασμός αυτών των αντιθέτων καθιστά τον χερσαίο ελιγμό πολύ δύσκολο αλλά όχι αδύνατο.

Τρίτον, οι μέχρι τώρα απώλειες αρμάτων –όσο κι αν για όσους δεν μελετούν την ιστορία ακούγεται παράξενο– δεν υπερβαίνουν αυτές προηγουμένων πολέμων. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κάποιες αμερικανικές μονάδες αρμάτων στην Ευρώπη από τον Ιούλιο του 1944 έως τον Μάιο του 1945, έχασαν παραπάνω από 200% της αρχικής τους δύναμης, ενώ σε κάποιες έντονες μάχες οι μονάδες μπορούσαν να χάσουν το μισό της δύναμής τους μέσα σε λίγες μέρες.

Ο Γερμανός Joseph Dietrich, διοικώντας την 6η Τεθωρακισμένη Στρατιά, ανέφερε στις αρχές του 1945 ότι «είμαστε η 6η Τεθωρακισμένη Στρατιά επειδή έχουμε μείνει μόνο με 6 άρματα». Στον Αραβοϊσραηλινό Πόλεμο του 1973, ο οποίος διήρκεσε μόνο 19 ημέρες, οι Ισραηλινοί έχασαν 1064 άρματα, από τα οποία 407 εντελώς κατεστραμμένα. Οι Άραβες έχασαν περίπου 2250 άρματα, κάποια από τα οποία εγκαταλείφθηκαν σε λειτουργική κατάσταση. Στον Πρώτο Πόλεμο του Κόλπου το 1991, το Ιράκ έχασε τουλάχιστον 1700 άρματα.

Κάλυψη και απειλές

Τέταρτον, δύο σημαντικές εξελίξεις έχουν αυξήσει σήμερα, μεταξύ των άλλων, τις απειλές για το άρμα μάχης. Η πρώτη είναι ότι το πεδίο της μάχης έχει γίνει “διάφανο” και επομένως ο εντοπισμός των αρμάτων είναι πιο εύκολος, με αποτέλεσμα οι παραδοσιακές μέθοδοι κάλυψης και απόκρυψης να μην επαρκούν. Η δεύτερη ότι οι απειλές που αντιμετωπίζει το άρμα μάχης έχουν πολλαπλασιαστεί. Ενώ παραδοσιακά η προστασία του άρματος αφορούσε το οριζόντιο επίπεδο, τώρα έχει προστεθεί και το κάθετο επίπεδο, λόγω των νέων συστημάτων κατακόρυφης προσβολής, κυρίως από drones.

Πέμπτον, η αντιμετώπιση των νέων απειλών είναι εφικτή σε τεχνικό και σε τακτικό επίπεδο. Για το πρώτο, να πούμε ότι ήδη η νέα έκδοση των Leopard που μπαίνει στην παραγωγή ως Leo-2 A8, προφανώς θα ενσωματώνει και τα διδάγματα από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Για το τακτικό επίπεδο, είναι βέβαιο ότι η ανάγκη ενεργείας των συνδυασμένων όπλων χρειάζεται να διευρυνθεί. Εκεί που παλιότερα τα συνδυασμένα όπλα περιλάμβαναν τη συνεργασία πεζικού-αρμάτων, τώρα απαιτείται η ενσωμάτωση επιπλέον στοιχείων, όπως είναι για παράδειγμα τα drones και τα αντιαεροπορικά συστήματα, ακόμη και στα κατώτερα επίπεδα. Το άρμα μάχης για μία ακόμη φορά θα προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, όπως έκανε σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής του.

Έκτον, η καλύτερη απόδειξη της συνεχιζόμενης χρησιμότητας του άρματος είναι οι ίδιοι οι εμπόλεμοι, στη σύγκρουση που δεν φαίνεται να τερματίζεται. Οι Ρώσοι έβγαλαν ακόμη και από τα μουσεία παλιά άρματα T-62 και T-55. Παρότι αντιμετωπίστηκαν με χλευασμό γι’ αυτή τους την ενέργεια, εντούτοις βρήκαν νέους ρόλους και για τα παλιά άρματα. Οι Ουκρανοί περίμεναν τα δυτικά άρματα για να ενεργήσουν την αντεπίθεση, διότι πολύ απλά χωρίς άρματα δεν υπάρχουν επιθετικές επιχειρήσεις. Επιπλέον, η γραμμή παραγωγής για τα Leopard 2 ξεκίνησε πάλι, μετά από διακοπή πολλών ετών, με παραγγελίες από τη Γερμανία και την Νορβηγία αλλά και άλλες χώρες. Παράλληλα και χώρες που ξεφορτώθηκαν τα άρματα, αναζητούν τώρα τρόπους να τα προμηθευτούν και πάλι.

Έβδομον, η πρώτη ερώτηση στην οποία πρέπει να απαντήσουμε πριν θάψουμε το άρμα μάχης, είναι η εξής: συνεχίζει να υπάρχει επιχειρησιακή απαίτηση για ένα ευκίνητο, προστατευμένο και φονικό οπλικό σύστημα στο πεδίο της μάχης; Αν η απάντηση είναι καταφατική, τότε το μέσο που διαθέτουμε είναι το άρμα μάχης. Μέχρι στιγμής είναι το μόνο που συνδυάζει ευκινησία, προστασία και ισχύ πυρός με ένα ισορροπημένο τρόπο, με τα δεδομένα της σημερινής τεχνολογίας.

Εφόσον μελλοντικά η τεχνολογία μπορεί να προσφέρει ένα σύστημα, επανδρωμένο ή μη, με αυξημένη προστασία, ισχύ πυρός και προστασία, με μικρότερο όγκο και μειωμένο βάρος, θα είναι ευπρόσδεκτο. Κάτι τέτοιο, όμως, φαίνεται μάλλον απίθανο να συμβεί μέχρι τουλάχιστον το 2040. Μέχρι τότε όμως θα βελτιώνουμε, θα χρησιμοποιούμε και θα εκμεταλλευόμαστε τα σημερινά άρματα.

Συμπέρασμα

Από τα παραπάνω συνάγεται πως κάνουν λάθος όσοι βιάζονται να αναγγείλουν τον θάνατο και την κηδεία του άρματος. Τα άρματα θα συνεχίσουν να υπάρχουν και τα επόμενα χρόνια και οι στρατοί θα συνεχίσουν να τα εκμεταλλεύονται για την εκτέλεση των χερσαίων ελιγμών, μέχρι η τεχνολογία να καταφέρει να προσφέρει κάτι καλύτερο. Ο ελληνικός στρατός χρειάζεται να παρακολουθεί τα διδάγματα από τον συνεχιζόμενο πόλεμο και να κάνει τις αναγκαίες αλλαγές. Ο πόλεμος στην Ουκρανία βέβαια, έχει δημιουργήσει ευκαιρίες από πλευράς τεθωρακισμένων και για την αμυντική βιομηχανία, αλλά η χώρα μας δείχνει να μην μπορεί να τις εκμεταλλευτεί.