Οι κυρώσεις επιτάχυναν τον “Αρκτικό Δρόμο του Μεταξιού”

Συχνά αναφέρουμε ότι ζούμε σε δύσκολους καιρούς. Αυτή όμως η πρόταση φαίνεται να περιέχει αρκετά λάθη τα οποία αλλοιώνουν την πραγματικότητα και μας οδηγούν σε αστοχίες με αποτέλεσμα να μην βρίσκουμε τις αιτίες των πραγμάτων. Ζούμε την ουσία “Φαινομένου της Πεταλούδας” που αναδεικνύει την πολυπλοκότητα και το απρόβλεπτο μοτίβο (όπως ο “Αρκτικός Δρόμος του Μεταξιού” που θα εξετάσουμε). Μάλιστα, εξ αιτίας της εμφάνισης ταυτόχρονα αλυσιδωτών κρίσεων (πόλεμοι, πανδημίες, μέγα-τάσεις) η πολυπλοκότητα θα αναδεικνύει ποικιλία περιόδων σταθερότητας, αστάθειας και χάους που θα βιώνουμε.  

Η θεμελιώδης αλήθεια για την πολυπλοκότητα είναι ότι λειτουργεί ως ένας συνδυασμός του “σύνθετου” και του “χάους”, καθιστώντας αρκετά δύσκολη την πρόβλεψη των αποτελεσμάτων των πολιτικών ενεργειών. Βασικό χαρακτηριστικό της πολυπλοκότητας είναι ότι στα πολύπλοκα συστήματα το όλον είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των μερών. Ή, με άλλα λόγια, δεν μπορεί κάποιος να κατανοήσει το σύστημα, απλώς διερευνώντας μόνο τα επί μέρους στοιχεία του ή τις συνιστώσες του και αγνοώντας το ενιαίο σύνολό του.

Όλο αυτό το διάστημα, με τις διάφορες κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία επικεντρώνουμε συνήθως την ανάλυσή μας αποκλειστικά και μόνο στις οικονομικές επιπτώσεις σε ένα ολόκληρο σύστημα. Όμως, το σύστημα αυτό αποτελείται από ένα δίκτυο συνιστωσών που αφενός συνδυάζονται μεταξύ τους και αφετέρου αλληλεπιδρούν και ανατροφοδοτούν και στο τέλος παράγουν ουσιαστικά μια απρόβλεπτη κατάσταση. Ένα απρόβλεπτο μοτίβο. Υπάρχει ένα στοιχείο ή μια συνιστώσα του συστήματος, το οποίο έχει αγνοηθεί πλήρως από αυτούς που περιμένουν τον “θρίαμβο” των κυρώσεων επί της Ρωσίας: ο “Αρκτικός Δρόμος του Μεταξιού”.

Ο Αρκτικός Δρόμος του Μεταξιού

Κατά τη διάρκεια των κυρώσεων η Ρωσία έστειλε αργό πετρέλαιο μέσω του Αρκτικού Κύκλου προς την Κίνα. Το υπερεξειδικευμένο δεξαμενόπλοιο Vasili Dimkov σύμφωνα με το Bloomberg διανύει 3.300 μίλια μέσω του Αρκτικού Κύκλου και θα φθάσει μέσα σε 20 m;oliw μέρες(!) στο κινεζικό λιμάνι Rizhao (που βρίσκεται στην ακτή της χερσονήσου Shandog), σημαντικός κρίκος της Πρωτοβουλίας μιας Ζώνης και ενός Δρόμου (BRI) στις 17 Νοεμβρίου 2022.

Ο “Αρκτικός Δρόμος του Μεταξιού” ανοίγει μπροστά μας διαστάσεις πολλών εξελίξεων. Μερικές θεμελιώδεις εξελίξεις:

• Σχεδόν το ήμισυ της ακτογραμμής της Αρκτικής ανήκει στη Ρωσία.
• Σύμφωνα με το Blοomberg «το ταξίδι είναι το συντομότερο πέρασμα μεταξύ Ευρώπης και της Ανατολικής Ασίας το οποίο διαρκεί τον μισό χρόνο της παραδοσιακής διαδρομής μέσω της Διώρυγας του Σουέζ για να φθάσει στην Κίνα από τα λιμάνια της Βαλτικής».
• Οι διαδρομές μέσω της Αρκτικής (Βόρεια Θαλάσσια Διαδρομή) θα μετατοπίσουν τις εμπορικές ροές προς την ανατολική Ασία.
• Αυξάνεται η γεωπολιτική σημασία του “Αρκτικού Δρόμου του Μεταξιού”, αφού δίνει στους αγοραστές πετρελαίου της Ασίας σημαντικά οικονομικά οφέλη.
• Ήδη η Κίνα έχει εγκαταλείψει τις αγορές πετρελαίου της Αλάσκας και του Καναδά και έχει στραφεί προς το ρωσικό πετρέλαιο που το προμηθεύεται και με έκπτωση.
• Το αυτό ισχύει και για την Ινδία, η οποία αύξησε σημαντικά την αγορά πετρελαίου από τη Ρωσία.
• Η Ρωσία κατασκευάζει τερματικό σταθμό, το Port Sever Bay (στο Dikson), το οποίο θα εξασφαλίσει την αποστολή πετρελαίου από τις πετρελαιοπηγές του Vostok Oil και εκτιμάται ότι θα παράγει 500.000 βαρέλια την ημέρα έως το 2024 (βλ. χάρτη 2).

Και νέοι γεωπολιτικοί διάδρομοι

Ως αποτέλεσμα των κυρώσεων, η Αρκτική δημιουργεί νέους διαδρόμους όχι μόνο του πετρελαίου, αλλά και των γεωπολιτικών αλληλεπιδράσεων με την Ασία:

• Υπάρχουν υπό κατασκευή τέσσερα παγοθραυστικά ενώ μέχρι το 2030 θα λειτουργούν τουλάχιστον άλλα 13 παγοθραυστικά, τα οποία θα εξασφαλίσουν την μεταφορά 150 εκατομμυρίων τόνων ετησίως σύμφωνα με το σχέδιο ανάπτυξης της διαδρομής της Βόρειας Θάλασσας (NSR Northern Sea Route).
• O έγκριτος Εconomist το 2017 εκτιμούσε ότι «η Αρκτική όπως είναι γνωστή σήμερα είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα έχει εξαφανιστεί». Βέβαια, το άρθρο δεν αναφέρεται στην πρωτοβουλία της Ρωσίας, αλλά στην κλιματική αλλαγή. Πέρα από την κλιματική αλλαγή, τα δεδομένα κυκλοφορίας νέων δεξαμενοπλοίων όπως του Vasili Dimkov αλλάζουν την Αρκτική. Η περιοχή αλλάζει όχι μόνο περιβαλλοντικά, αλλά αρχίζει η αυγή μιας νέας εποχής, αυτής του “Αρκτικού Δρόμου του Μεταξιού”, που συντομεύει τους χρόνους πλεύσης μεταξύ Ευρώπης και Ασίας.
• Τον Φεβρουάριο του 2022 κατά την τελετή της έναρξης των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου, ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινμπίνγκ και ο Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσαν από κοινού ότι οι δύο χώρες «συμφώνησαν να συνεχίσουν να εντείνουν την πρακτική συνεργασία για την αειφόρο ανάπτυξη της Αρκτικής», ενώ ταυτόχρονα κάλεσαν όλες τις χώρες να συνεργαστούν στην «ανάπτυξη και χρήση αρκτικών διαδρομών».
• Τέλος, να θυμίσουμε ότι η Αρκτική και κυρίως η Βορειοδυτική Ρωσία είναι πλούσια και σε ορυκτές πηγές. Υπάρχουν τεράστια αποθέματα νικελίου, χαλκού, αλουμίνας, σπάνιων μετάλλων, τιτανίου, φωσφορικά λιπάσματα, χρυσού, ασήμι, χρωμίου και διαμαντιών.

Σε τροχιά παρακμής

Οι συγκρούσεις, οι κυρώσεις (που δεν έχουν πάντοτε τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα), οι πόλεμοι, θα εξακολουθήσουν να παίρνουν παγκόσμιες διαστάσεις. Ο κόσμος φαίνεται παρά την τεχνολογική ανάπτυξη να έχει μπει σε μια τροχιά πολιτιστικής παρακμής. Δεν φαίνεται να έχουμε κατανοήσει την δυναμική των πολύπλοκων συστημάτων και κατευθυνόμαστε προς μια οικονομική, οικολογική, δημογραφική, πολιτισμική παρακμή. Η “Έρημη Χώρα” (σε μετάφραση του Γιώργου Σεφέρη) μας υπενθυμίζει μεταφορικά τη σημερινή παρακμή μας:

«… Θα σου δείξω κάτι διαφορετικό
κι από τον ίσκιο σου το πρωί
που δρασκελάει ξωπίσω σου
κι από τον ίσκιο σου
το βράδυ που ορθώνεται να σ’ ανταμώσει
μέσα σε μια φούχτα σκόνη
θα σου δείξω το φόβο» (Στ.27-30)

Το σχόλιο του Γιώργου Σεφέρη για το συγκεκριμένο στίχο είναι: «‘Ενας μέσα στους πολλούς μύθους για τη Σίβυλλα λέει πως ο Απόλλωνας της είχε χαρίσει μαζί με την προφητική δύναμη και τόσα χρόνια ζωής όσα τα σπυριά της άμμου που κρατούσε στη φούχτα της· όμως η Σίβυλλα είχε ξεχάσει να ζητήσει και το δώρο της νιότης. Έτσι έζησε γερνώντας ολοένα ως την ύστατη παρακμή». Ο στίχος του Έλιοτ της “Έρημης Χώρας” μπορεί να θεωρηθεί ως μια μεταφορά της παρακμής που διανύουμε…