Ποιος κρατά το κλειδί της ειρήνης στην Ουκρανία

Η στάση που θα λάβουν κάποια κρίσιμη στιγμή η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Κίνα έναντι του ακήρυχτου πολέμου ΗΠΑ-Ρωσίας, που διεξάγεται προς το παρόν στο ουκρανικό μέτωπο, θα παίξει καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της νέας γεωπολιτικής και γεωοικονομικής τάξης πραγμάτων. Και οι δύο δρώντες γνωρίζουν ότι τα συμφέροντά τους όχι μόνο δεν εξυπηρετούνται από το νέο δίπολο πόλωσης ΗΠΑ-ΕΕ-ΝΑΤΟ και Ρωσία-Κίνα-Ιράν, που επιδιώκουν να συγκροτήσουν αντίστοιχα Ουάσιγκτον και Μόσχα για τους δικούς τους λόγους, αλλά και ότι το σχήμα αυτό ενέχει δραματικούς κινδύνους για την υπόσταση και των δύο μπλοκ.

Η από μηνών θρυλούμενη ουκρανική αντεπίθεση θα κρίνει ενδεχομένως πολλά. Πολλοί έχουν αμφισβητήσει εκ των προτέρων την επιτυχία της. Πάντως, η εξέλιξη του πολέμου θα είναι εκείνη που θα αποκαλύψει την “κρίσιμη στιγμή” μιας ουσιαστικής παρέμβασης. Η συνεργασία Γαλλίας-Κίνας μοιάζει πλέον να είναι δεδομένη.

Ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν εξουσιοδότησε τον σύμβουλό του Εμανουέλ Μπον να συνεργαστεί με τον επικεφαλής του γραφείου της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Κεντρικής Επιτροπής του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος Γουάν Γι για την εκπόνηση ενός σχεδίου βάσης για ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας. Αυτό έγινε μετά την επίσκεψη Μακρόν στο Πεκίνο (μαζί με την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν). Στη συνέχεια είχαμε την πολύωρη επικοινωνία του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ με τον Ζελένσκι. Είναι προφανές ότι μια νέα προσπάθεια είναι σε εξέλιξη.

Προς επίρρωση αυτής της προσέγγισης θα μπορούσαμε να εντάξουμε τη δήλωση του Γάλλου προέδρου Μακρόν σύμφωνα με την οποία επιθυμεί τη νίκη της Ουκρανίας, αλλά όχι την ταπείνωση της Ρωσίας, αλλά και την ειρηνευτική πρωτοβουλία του εντεταλμένου Κινέζου διπλωμάτη Ουάνγκ Γι για τερματισμό του πολέμου προ μηνών.

Συνεπώς το ερώτημα είναι κατά πόσο ΕΕ και Κίνα –που αναμφίβολα είναι στρατηγικοί ανταγωνιστές μεταξύ τους – θα μπορέσουν –εάν και πότε – να απεμπλακούν από τον σφιχτό εναγκαλισμό της Ουάσιγκτον και της Μόσχας αντίστοιχα και να αλλάξουν τους όρους του παιγνίου. Μία τέτοια διαφοροποίηση θα εδραίωνε τον γεωπολιτικό πολυπολισμό που αναδύθηκε κατά τις τρεις προηγούμενες δεκαετίες της παγκοσμιοποίησης και ενδεχομένως να διασφάλιζε τις αναγκαίες συνθήκες για ένα νέο γύρο διεθνούς συνεννόησης προς όφελος της ανάπτυξης και της αντιμετώπισης των πλανητικών απειλών.

Η στάση ΗΠΑ-Ρωσίας

Είναι προφανές ότι τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ρωσία δεν επιθυμούν μια τέτοια εξέλιξη για δικούς τους λόγους. Αντιθέτως, η στάση τους φαίνεται να οδηγεί σε μια διάχυση της πόλωσης, ένα νέο ψυχρό πόλεμο Δύσης-Ανατολής που ανά πάσα στιγμή μπορεί να ξεφύγει και να εξελιχθεί ευθέως σε θερμό πέρα από τα όρια της Ουκρανίας. Προφανώς, καμία πλευρά θα δεν ήθελε να φτάσει στο σημείο απόγνωσης που θα ενεργοποιούσε το πυρηνικό ολοκαύτωμα.

Η άνοιξη της περιβόητης ουκρανικής αντεπίθεσης έφτασε και βρίσκει, ρητορικά τουλάχιστον, Μπάιντεν και Πούτιν σε ένα κρεσέντο απειλών που βάθυνε το μεταξύ τους ρήγμα. Η ανακοίνωση της αναστολής της συμμετοχής της Ρωσίας στη συνθήκη New Start που έθετε περιορισμούς στα στρατηγικά επιθετικά πυρηνικά οπλοστάσια των δύο πλευρών από τον Βλαντίμιρ Πούτιν και η διαβεβαίωση Μπάιντεν ότι η Ουκρανία δεν θα ηττηθεί και ότι θα προικοδοτηθεί με 700 τανκς δείχνουν ότι η παρτίδα στη σκακιέρα συνεχίζεται στο πεδίο της μάχης και στα παρασκήνια των διαβουλεύσεων.

Το γεωπολιτικό εκκρεμές ΗΠΑ-Ρωσίας

Η επίσκεψη Μπάιντεν στο Κίεβο, χωρίς αμφιβολία, εμπεριείχε το μεγάλο συμβολισμό της αποφασιστικότητας της Δύσης να μην ηττηθεί η Ουκρανία που σημαίνει την συνέχιση μέχρι εξαντλήσεως του αντιπάλου του ανθρωποβόρου και καταστροφικού αυτού πολέμου. Βέβαια, ένας μακροχρόνιος πόλεμος φθοράς έχει αρνητικές επιπτώσεις και για τις δύο πλευρές και εγκυμονεί γεωοικονομικούς κινδύνους. Η Μόσχα εκτιμά ότι ο πόλεμος θα τελειώσει το 2030, την ώρα που ο Μπάιντεν ανακοινώνει την υποψηφιότητά του ξανά για την αμερικάνικη Προεδρία.

Διαφαίνεται πάντως ότι και οι ΗΠΑ προσπαθούν, παρά τα όσα διαδραματίζονται στο προσκήνιο, να απεμπλακούν. Κι αυτό προκύπτει τόσο από δηλώσεις νυν και πρώην αξιωματούχων, αλλά και από την έκθεση της περίφημης δεξαμενής σκέψης Rand Corporation που παίζει ρόλο καθοδηγητικό στην εξωτερική πολιτική και η οποία πρότεινε την αποφυγή μίας μακροχρόνιας σύρραξης και έμμεσα υπονόησε την δυσκολία ανακατάληψης των απωλεσθέντων εδαφών από την Ουκρανία, περιγράφοντας έτσι τους όρους του συμβιβασμού.

Επιπλέον, η Ουάσιγκτον πέρα από τα εσωτερικά πολιτικά προβλήματα και την δυστοκία της οικονομίας, έχει να αντιμετωπίσει τις αντισυσπειρώσεις που δημιουργούνται πλανητικά και το σχέδιο αποδολαριοποίησης των διεθνών συναλλαγών, αλλά κυρίως την ιδεολογική πλατφόρμα του Πούτιν που μιλάει για «οικονομική απο-αποικιοποίηση» από τα δυτικά κεφάλαια. Υπό αυτό το πρίσμα η συμβολική επίσκεψη αποφασιστικότητας του Μπάιντεν μπορεί και ίσως πρέπει να εκληφθεί ως πίεση της Ουάσιγκτον προς τη Μόσχα να περάσει η μυστική συνεννόηση των δύο σε πιο ουσιαστικό επίπεδο.

Παρενθετικά εδώ είναι σκόπιμο να επισημάνουμε τη δυσφορία της Γαλλίας και της Γερμανίας, αλλά και άλλων ευρωπαϊκών κρατών τόσο για τις επιπτώσεις των κυρώσεων κατά της Ρωσίας στην οικονομία και την ενέργεια, όσο και από την αποκάλυψη του Seymour Hersh για το σαμποτάζ στον αγωγό Nord Stream με εντολή Μπάιντεν και γενικά για αδιάλλακτη στάση των ΗΠΑ.

Ο ρόλος της ΕΕ

Με φόντο όλα αυτά και πολλά άλλα, η Ευρώπη θα θεωρούσε αθέμιτη μια συμφωνία ΗΠΑ-Ρωσίας για την ασφάλεια στην ήπειρο χωρίς να συμμετέχει επί ίσοις όροις η ΕΕ, καθώς το σύνδρομο της Συμφωνίας της Μάλτας του 1989 μεταξύ πατρός Μπους και Γκορμπατσώφ που είχε γίνει ερήμην της Ευρώπης παραμένει ενεργό, ειδικά μετά το φάουλ της Συμφωνίας AUKUS.

Στην περίπτωση μιας μείζονος διαπραγμάτευσης, η ρωσική πλευρά, λογικά, θα ήθελε μάλλον και την ΕΕ ως βασικό δρώντα για τη μεταπολεμική ασφάλεια, όχι τόσο για να μοχλεύσει τις αντιθέσεις ΕΕ-ΗΠΑ, όσο για να επισημοποιηθεί η πολυπολικότητα. Στο σκεπτικό αυτό θα μπορούσε να ενταχθεί η δήλωση του Αντιπρόεδρου του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσίας Ντμίτρι Μεντβέντεφ σύμφωνα με την οποία οι άλλες πυρηνικές δυνάμεις του ΝΑΤΟ (Βρετανία, Γαλλία) δεν περιλαμβάνονταν στο ισοζύγιο των πυρηνικών κεφαλών στη συμφωνία START μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ (Ρωσία) «αλλά είναι καιρός να το κάνουμε!…».

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως τόσο οι ΗΠΑ, όσο και η Ρωσία αντιλαμβάνονται με υπαρξιακούς όρους την διένεξη στην Ουκρανία. Από την άλλη είναι σκόπιμο η Δύση να συνειδητοποιήσει ότι η Ρωσία και η Κίνα χρειάζονται μια σαφή μακρά περίοδο ασφάλειας για να υποχωρήσει ο αυταρχισμός και να ανοίξουν οι χώρες αυτές στη δημοκρατία.