Θα χρησιμοποιήσει ο Πούτιν τακτικά πυρηνικά και πότε;

Την 9η Αυγούστου 1945 χρησιμοποιήθηκε για δεύτερη και τελευταία (μέχρι τώρα) φορά ατομικό όπλο, εναντίον της πόλης Ναγκασάκι. Το δραματικό τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου άνοιξε ένα νέο –πολύ πιο δυνάμει καταστροφικό– κεφάλαιο στην διεξαγωγή του πολέμου. Έκτοτε η ανθρωπότητα έμαθε να ζει με την αποκαλούμενη “ισορροπία του τρόμου” και της “αμοιβαίας καταστροφής”, εξελίσσοντας τα ατομικά όπλα σε πυρηνικά, κατασκευάζοντας τα λεγόμενα τακτικά πυρηνικά, δημιουργώντας όλο και περισσότερα συστήματα μεταφοράς του πυρηνικού οπλοστασίου και προσπαθώντας (όχι και τόσο αποτελεσματικά) να δημιουργήσει αντίμετρα.

Οι συμφωνίες ΗΠΑ-ΕΣΣΔ για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων προέκυψαν από το γεγονός ότι οι υπερδυνάμεις βρέθηκαν αντιμέτωπες με το φάσμα του ολέθρου, ενώ και άλλοι παίκτες είχαν μπει στο πυρηνικό “κλαμπ”. Μετά την Βρετανία και την Γαλλία, ακολούθησαν Ισραήλ, Ινδία, Πακιστάν και Βόρεια Κορέα, ενώ προς την ίδια κατεύθυνση περπάτησαν το Ιράν και ίσως η Νότια Αφρική.

Η πτώση των καθεστώτων του λεγόμενου Υπαρκτού Σοσιαλισμού την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα έδωσε φρούδες ελπίδες ότι κατά κάποιο τρόπο ο πυρηνικός εφιάλτης θα γινόταν παρελθόν. Κάποιοι, μάλιστα, πρόβλεψαν και το “τέλος της ιστορίας” (Φουκουγιάμα), δηλαδή το τέλος των συρράξεων. Οι πόλεμοι κατά της τρομοκρατίας δεν προμήνυαν επιστροφή στο φάσμα του πυρηνικού τρόμου.

Ο Πούτιν έβαλε στο τραπέζι το πυρηνικό χαρτί, όταν προειδοποίησε ότι όποιος στραφεί στρατιωτικά εναντίον της Ρωσίας θα δει συνέπειες «που δεν έχετε δει ποτέ στην ιστορία σας». Αυτά τα λόγια ερμηνεύτηκαν ως απειλή για χρήση πυρηνικών όπλων. Η προειδοποίηση έγινε σαφέστερη όταν διέταξε τον Ρώσο υπουργό Άμυνας και τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου να θέσουν τις δυνάμεις πυρηνικής αποτροπής σε «ειδικό καθεστώς μάχης». Και βεβαίως η απειλή εκφράσθηκε εμμέσως και στο χθεσινό διάγγελμα του Ρώσου προέδρου με αφορμή την πρώτη επέτειο από την εισβολή στην Ουκρανία.

Στο τραπέζι τα τακτικά πυρηνικά;

Η φρασεολογία έχει μπερδέψει αναλυτές και υπουργεία Άμυνας, που δεν αναγνώρισαν (δημόσια τουλάχιστον) τί συγκεκριμένα σημαίνει “ειδικό καθεστώς μάχης”. Σε γενικές γραμμές, όμως, έγινε κατανοητό ότι η απειλή έχει κλιμακωθεί κατά ένα βαθμό, αλλά παραμένει ακόμα σε σχετικά χαμηλό επίπεδο, παρ’ ότι η Ρωσία αποσύρεται από τη συνθήκη για τα στρατηγικά πυρηνικά όπλα. Ας σημειωθεί ότι είχε προηγηθεί πριν λίγα χρόνια η απόσυρση των ΗΠΑ από τη συνθήκη για πυραύλους μεσαίου βεληνεκούς.

Στον Πούτιν καταλογίζουν οι Δυτικοί ότι έσπασε ταμπού, προκαλώντας πόλεμο στην Ευρώπη. Η αλήθεια είναι, ωστόσο, ότι έχει προηγηθεί η τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974, η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και η στρατιωτική επέμβαση του ΝΑΤΟ εναντίον της Σερβίας, που οδήγησε στην απόσχιση του Κοσσυφοπεδίου και στην αναγνώρισή του ως ανεξάρτητο κράτος. Στην Ουκρανία είχαμε συγκρούσεις και το 2014-15 με την προσάρτηση της Κριμαίας και την απόοσχιση του Λουχάνσκ και του Ντονέτσκ, αλλά εκείνες ήταν περιορισμένες και είχαν προκληθεί από τις τότε εθνικιστικές παρεκτροπές του ουκρανικού πολιτικού συστήματος, το οποίο μετά την εξέγερση-πραξικόπημα του Μαϊντάν το 2014 είχε στραφεί κατά της μεγάλης ρωσικής κοινότητας.

Είναι τώρα ο Ρώσος ηγέτης έτοιμος να σπάσει το ταμπού της χρήσης πυρηνικών; Η Ουκρανή πρεσβευτής στις ΗΠΑ, Οξάνα Μαρκάροβα, είχε δηλώσει ότι οι Ρώσοι χρησιμοποίησαν θερμοβαρικά όπλα, προσθέτοντας ότι αυτό είναι ένδειξη πως ο Πούτιν είναι έτοιμος να χρησιμοποιήσει πυρηνικά. Η αλήθεια είναι, όμως, ότι θερμοβαρικά έχουν χρησιμοποιήσει εδώ και πολλά χρόνια αρκετές χώρες, μη εξαιρουμένων των ΗΠΑ και της Ρωσίας.

Χρήση θερμοβαρικών

Έχουν κυκλοφορήσει εικόνες και βίντεο που δείχνουν εκτοξευτές θερμοβαρικών πυραύλων βραχέος βεληνεκούς TOS στο ουκρανικό μέτωπο, αλλά η φημολογούμενη επίθεση υποτίθεται ότι έγινε με τη “μητέρα όλων των βομβών”. Ο δήμαρχος της Οκτρίκα στην περιφέρεια Σούμι της Ουκρανίας έχει καταγγέλλει ότι οι ρωσικές δυνάμεις έριξαν θερμοβαρική βόμβα, αλλά δεν υπάρχει προς το παρόν τουλάχιστον απόδειξη.

Τα θερμοβαρικά όπλα, αποτελούνται κυρίως από αναφλέξιμη ύλη που εκρήγνυνται σε δύο χρόνους. Η πρώτη έκρηξη δημιουργεί ένα νεφέλωμα από την καύσιμη ύλη, το οποίο καταλαμβάνει τον μέγιστο δυνατό χώρο. Η δεύτερη έκρηξη αναφλέγει αυτό το νεφέλωμα. Έτσι απορροφάται το οξυγόνο από τον περιβάλλοντα χώρο, ακόμη και από τους πνεύμονες των γύρω ζώντων οργανισμών και δημιουργείται μια έκρηξη υψηλής θερμοκρασίας, που παράγει ένα κύμα πολύ μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας από αυτό ενός συμβατικού εκρηκτικού και είναι ικανό να εξαερώσει ακόμη και ανθρώπινα σώματα.

Άλλο, όμως, θερμοβαρική βόμβα κι άλλο έστω και τα λεγόμενα μικρά πυρηνικά. Ακόμα κι αυτά είναι μία ποιοτικά άλλη κατηγορία. Η Ρωσία –σύμφωνα με ανεπίσημα στοιχεία– διαθέτει 5.400 τακτικά πυρηνικά (για χρήση σε θέατρα επιχειρήσεων), 2.000 από τα οποία βρίσκονται σε ετοιμότητα μάχης, σύμφωνα με έκθεση του Υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ (2018).

Εξισορρόπηση συμβατικής υπεροχής

Η Ρωσία βρίσκεται τώρα στην θέση που βρισκόταν η Δύση στον Ψυχρό Πόλεμο. Τα πυρηνικά όπλα προσφέρουν ένα οικονομικό μέσο αντιστάθμισης ενός αντιπάλου που έχει συμβατική υπεροχή. Τώρα, η Ρωσία αντιμετωπίζει μια Αμερική με όπλα ακριβείας και ικανότατους βραχίονες συλλογής πληροφοριών που θα μπορούσε να υποσκελίσει τον ρωσικό στρατό. Ρώσοι αναλυτές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι στη γεωστρατηγική κατάσταση μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, η μαζική μείωση και καταστροφή των τακτικών πυρηνικών όπλων ήταν λάθος. Κι αυτό, επειδή τα μικρά πυρηνικά μπορούν να χρησιμεύσουν ως ένα είδος εξισωτή ισχύος, στερώντας το ΝΑΤΟ από το στρατιωτικό του πλεονέκτημα.

Από το 1999 υπήρξαν αναφορές στα ρωσικά ΜΜΕ για σενάρια ασκήσεων, που προβλέπουν υπό όρους χρήση μικρών πυρηνικών όπλων. Η άσκηση ZAPAD-99 σχεδιάστηκε με τέτοιο σενάριο. Ο στρατηγός Ζαρίτσκι έκανε την εξής αμφίσημη δήλωση το 2003: «Δεδομένου του γεγονότος ότι η επίδειξη πυρηνικών όπλων για χρήση από πυροβολικό και πυραύλους εναντίον του εχθρού, καθώς και τα ακριβή πυρηνικά πλήγματα παραμένουν ο κύριος αποτρεπτικός παράγοντας, νομίζω ότι οι πυραυλικές δυνάμεις και το πυροβολικό είναι που θα παίξουν τον κύριο ρόλο στο σύγχρονο πεδίο μάχης».

Η Επιτροπή Στρατηγικής Θέσης των ΗΠΑ κατέληξε στο συμπέρασμα το 2009 ότι «στο πλαίσιο της προσπάθειάς τους να αντισταθμίσουν τις αδυναμίες στις συμβατικές δυνάμεις τους, οι στρατιωτικοί ηγέτες της Ρωσίας δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στις μη στρατηγικές πυρηνικές δυνάμεις». Η Ρωσία –κατά την άποψη της Επιτροπής– δεν βλέπει πλέον τον εαυτό της ικανό να υπερασπιστεί την τεράστια επικράτειά της και τα κοντινά της συμφέροντα με συμβατικές δυνάμεις.

Πυρηνικά βλήματα

Κάποτε οι βαρέως τύπου όλμοι 2C4 Tulip 240 mm και τα πυροβόλα 2S7 203 mm Pion αποτελούσαν την ρωσική τακτική πυρηνική εφεδρεία. Ήταν τοποθετημένα σε μονάδες της Δυτικής Στρατιωτικής Περιφέρειας και σε περίπτωση σύγκρουσης με το ΝΑΤΟ έπρεπε να σταματήσουν την προέλαση του εχθρού με τη βοήθεια πυρηνικών ναρκών. Το 1990, μετά την υπογραφή της Συνθήκης για τις Συμβατικές Δυνάμεις στην Ευρώπη (CFE), όλα τα πυρηνικά αυτοκινούμενα όπλα αποσύρθηκαν και μεταφέρθηκαν σε αποθηκευτικές βάσεις στη Σιβηρία και την Άπω Ανατολή. Αλλά η Συνθήκη CFE είναι πλέον νεκρή και μετά από επισκευές και εκσυγχρονισμό, βαρέως τύπου πυροβόλα και όλμοι εμφανίστηκαν ξανά στις τάξεις του ρωσικού στρατού.

Από τα πυροβόλα που χρησιμοποιούνται τώρα στον ρωσικό στρατό, τα 2S19 Msta, 2S3 Akatsiya και 2S5 Giatsint-S μπορούν θεωρητικά να χρησιμοποιήσουν το πυρηνικό βλήμα 152 mm 3BV3. Το πυρηνικό βλήμα 3BV3 έχει εκρηκτικό ισοδύναμο 0,7 κιλοτόνων TNT και βεληνεκές περίπου 18 χλμ. Ο ρωσικός στρατός δεν έχει επιβεβαιώσει ποτέ εάν τα σοβιετικά βλήματα εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ή όχι. Επειδή τα βλήματα έχουν μια ζωή περίπου 15 ετών δεν είναι σίγουρο αν παραμένουν εν χρήσει, έχοντας υποστεί εκσυγχρονισμό-ανακατασκευή.

Παρόλα αυτά, οι Ρώσοι έχουν επιβεβαιωμένα ικανό αριθμό τακτικών κεφαλών για χρήση από πυραύλους μικρού έως μεσαίου βεληνεκούς που κάνουν την ίδια δουλειά. Για παράδειγμα, ο πύραυλος Iskander με βεληνεκές περίπου 500 χλμ μπορεί να φέρει πυρηνική κεφαλή με απόδοση 5-50 κιλοτόνων. Κατά την διαδικασία για την εκτόξευση πυρηνικού όπλου, ο πρόεδρος, ο υπουργός Άμυνας ή ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου πρέπει να δώσουν άδεια μέσω αυτού που ονομάζεται πυρηνική βαλίτσα Cheget. Το ρωσικό πυρηνικό δόγμα, όμως, επιτρέπει τη χρήση τακτικού πυρηνικού όπλου σε συμβατική σύγκρουση με πολύ λιγότερες διαδικασίες, αν η χρήση έχει προαδειοδοτηθεί, όπως στη προκειμένη περίπτωση.

Πιθανόν ο Πούτιν να έχει ήδη σκεφτεί να χρησιμοποιήσει τακτικά πυρηνικά όπλα, αλλά είναι εντελώς διαφορετικό να το πράξει. Από την στιγμή που έχει τεθεί αυτό το ζήτημα δημόσια ως φόβητρο και αποτροπή κυρίως προς τη Δύση, το ενδεχόμενο να χρησιμοποιηθούν τακτικά πυρηνικά εάν ο ρωσικός στρατός βρεθεί σε επιχειρησιακό αδιέξοδο, δεν μπορεί να αποκλειστεί. Πολύ περισσότερο εάν οι Ουκρανοί πλήξουν με πυραύλους εγκαταστάσεις και πόλεις στο εσωτερικό της Ρωσίας.