Πραμνείος Οίνος, ο κορυφαίος αρχαίος οίνος από την Ικαρία

Στην εποχή του μεγάλου ραψωδού έχουν ήδη εγκατασταθεί άποικοι από την Μίλητο (E. Jacoby, FGrH, Anaximenes, 72 Fr. 26), ιδρύοντας τους οικισμούς της Θέρμας στη νότιο πλευρά του ανατολικού άκρου της ακτογραμμής του νησιού και αργότερα της Οινόης (Κάμπος) στο μέσον περίπου της βόρειας πλευράς προς την ενδοχώρα της Ικαρίας, σε μία προσπάθεια να διασφαλίσουν την απρόσκοπτη λειτουργία της εμπορικής γραμμής της μητρόπολης προς την Προποντίδα.

Κατά πάσα πιθανότητα σε αυτούς τους δραστήριους εμπόρους οφείλεται και η σταδιακή ανάδειξη του κρασιού σε ένα από κορυφαία, θέση που θα διατηρήσει επί αιώνες. Οι αμπελώνες, όπως στοιχειοθετούν μεταγενέστερες πληροφορίες, ελέγχονται από την Οινόη και μάλλον εκτείνονται στις υπώρειες του όρους Αθέρας, που ονομάζεται τότε Πράμνος, όπως σημειώνει ο Σήμος από την Δήλο (E. Jacoby, FGrH, Semos, 396 Fr. 6 & Αθήναιος Ναυκρατίτης, ΔΕΙΠΝΟΣΟΦΙΣΤΑΙ, Ι, 30b-c), αναπτυσσόμενοι περιμετρικά στον ορεινό οικισμό Λατωρίας και καλύπτοντας τα σχετικά χαμηλά υψώματα.

Η Ικαρία μετά τα μέσα του VI προχριστιανικού αιώνα περιέρχεται στον έλεγχο των Σαμίων και όταν ανέρχεται στην εξουσία ο διαβόητος Πολυκράτης, ο Πραμνείος Οίνος συμπεριλαμβάνεται πλέον αναμφίβολα στα προϊόντα που διακινούν οι Σάμιοι. Τον μεταφέρουν ειδικά στην εμπορική τους γραμμή που λειτουργεί από τον VΙIΙ προχριστιανικό αιώνα προς τις ισπανικές ακτές του Ατλαντικού, όπου εκμεταλλεύονται μία νέα μεγάλη και παρθένα αγορά, αποκομίζοντας τεράστια κέρδη, όπως παρατηρεί ο Ηρόδοτος (ΙΣΤΟΡΙΑΙ, ΙV, 152).

“Περί Ικάρου”

Μάλιστα, τα έσοδα από τις πωλήσεις αντικατοπτρίζονται στις μεγάλες διαφορές των εισφορών της Οινόης και της Θέρμας στο ταμείο της Συμμαχίας της Δήλου κατά τα μέσα του V προχριστιανικού αιώνα. Ενώ η οινοπαραγωγική περιοχή της Οινόης καταβάλλει σε ετήσια βάση 8.000 δραχμές, ένα ιδιαίτερα σημαντικό ποσό για την εποχή, οι εισφορές της Θέρμας δεν υπερβαίνουν ποτέ τις 3.000 δραχμές. Παράλληλα ο συνολικός πληθυσμός υπερβαίνει αυτή την εποχή τις 13.000 ανθρώπους, αριθμός υπερτετραπλάσιος από τον ανάλογο της εποχής μας (INSCRIPTIONES GRAECAE CORPORA (IG), 13263, 2.2-3 & 261, 5.6-7).

Πολλές πληροφορίες για την Ικαρία συγκεντρώνει στα μέσα του επόμενου αιώνα ο Επαρχίδης από την Οινόη, σε ένα ιστορικό έργο με πιθανό τίτλο “Περί Ίκαρου”, όπου όμως, όπως προδίδουν τα διασωζόμενα αποσπάσματα από τον Αθήναιο και άλλους, το βασικό του κίνητρο δεν είναι η ανάπτυξη της ιστορίας της νήσου, αλλά η δημιουργία ενός ιστορικού και λαογραφικού περιγράμματος με στόχο την προώθηση των κρασιών της.

Αν και ο Όμηρος δεν αποσαφηνίζει με ακρίβεια την προέλευση του μεγάλου οίνου (Πραμνείος Οίνος), μεταγενέστερες κατά αιώνες πληροφορίες περιπλέκουν ακόμη περισσότερο το ζήτημα. Ο κωμωδιογράφος Έφιππος αναφέρει πως η Λέσβος παράγει το συγκεκριμένο διάσημο κρασί, ακολουθούμενος από τον Πλίνιο που σημειώνει πως παράγεται στην Σμύρνη, ενώ ο Αθήναιος προσθέτει πως παράγεται και στην Έφεσο (R. Kassel & C. F. Austin, POETA COMICI GRAECI (PCG), Ephippus, Fr. 28, 5. 152, HISTORIAE NATURALIS, XIV, vi.54 & ΔΕΙΠΝΟΣΟΦΙΣΤΑΙ, Ι, 31f ).

Σχολιάζοντας το πρόβλημα, ο γνωστός ιστορικός της διατροφής Andrew Dalby, στον οποίο οφείλει πολλά η ανάδειξη της αρχαίας ελληνικής γαστρονομίας στην σύγχρονη εποχή, παρατηρεί πως οι μεταγενέστεροι λόγιοι έχουν ίσως υιοθετήσει το επίθετο Πραμνείος Οίνος, για να χαρακτηρίσουν μία ευρύτερη κατηγορία οίνων, με συνέπεια να αποδίδονται μερικές φορές αντιφατικές ιδιότητες (FOOD FROM A TO Z, σελίδες 270-271).

Πραμνείος Οίνος

Πάντως ο Πραμνείος Οίνος είναι γνωστός στους Αθηναίους της κλασσικής εποχής, καθώς τον αναφέρουν οι κωμωδιογράφοι Αριστοφάνης και Άμφις (ΙΠΠΗΣ, 107, Vol. I, ΒΑΤΡΑΧΟΙ, 317 & Kassel & C. F. Austin, POETA COMICI GRAECI (PCG), Aristophanes, Fr. 688, 3.2.353, Amphis, Fr. 4), αν και ο πρώτος θεωρεί πως είναι ακατάλληλος για τις εκλεπτυσμένες γεύσεις των Αθηναίων. Είναι πολύ πιθανόν το κλήμα να μεταφέρεται και σε άλλες περιοχές, όπου και ευδοκιμεί, πλην όμως το μικροκλίμα κάθε γεωγραφικού χώρου, οπωσδήποτε συντελεί στην διαφοροποίηση των χαρακτηριστικών των παραγόμενων οίνων, ανάλογα με τον τόπο των αμπελώνων.

Παρά το γεγονός ότι η αρχική προέλευση του συγκεκριμένου κλήματος, δεν είναι βέβαιη, η μέθοδος παραγωγής του κρασιού είναι γνωστή. Τα σταφύλια δεν συλλέγονται πρώιμα, αλλά αντίθετα ωριμάζουν στο κλήμα, έως ότου φθάσουν στο όριο μεταξύ της τέλειας ωρίμανσης και της συνεπακόλουθης συρρίκνωσης λόγω αφυδάτωσης. Μετά την συγκομιδή τους τοποθετούνται σε μεγάλες δεξαμενές, με τρόπο ώστε το βάρος αυτών που καταλαμβάνουν το ανώτερο επίπεδο, να συμπιέζει τα σταφύλια του πυθμένα, χωρίς να χρησιμοποιείται μηχανή έκθλιψης. Ο χυμός που παράγεται είναι σχεδόν παχύρρευστος και ανάλογος στην υφή με το νέκταρ.

Το κρασί θεωρείται πολύ δυνατό με υψηλό αλκοολικό βαθμό, σκληρό, τραχύ και στυφό, ενώ το χρώμα του είναι σχεδόν μελανό και παλαιώνεται για να ισορροπήσουν κάπως τα έντονα χαρακτηριστικά του. Ο Επαρχίδης εκθειάζει έμμεσα τα πλεονεκτήματά του, αναφέροντας πως οι επισκέπτες της Ικαρίας θεωρούν το κλήμα από το οποίο παράγεται ιερό, θαυμάζοντας το προϊόν του, ενώ οι κάτοικοι της Οινόης το χαρακτηρίζουν με την έκφραση “διονυσιάς ἄμπελος”, για να υπερτονίσουν προφανώς την θεία καταγωγή του (ΔΕΙΠΝΟΣΟΦΙΣΤΑΙ, Ι, 30c).

Ο Πραμνείος Οίνος θεωρείται πως κατέχει και φαρμακευτικές ιδιότητες, στοιχείο που μάλλον προβάλλεται δυναμικά και από τους κατοίκους της Θέρμας για την τοπική παραγωγή, σε συνδυασμό με την διαφήμιση των εξαιρετικών ιαματικών λουτρών τους (A. J. Papalas, ANCIENT ICARIA, σελίς 52). Οι ιδιότητες αυτές κατά τους Ιπποκράτη και Διοσκουρίδη είναι ευρύτατα γνωστές. Προσθέτει μάλιστα πως υπάρχει και τύπος του με ρητίνη, χορηγούμενος κατά των αιμορραγιών (ΠΕΡΙ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ, 90 & ΠΕΡΙ ΥΛΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ, V.6 & ΛΕΞΙΚΟΝ ΣΟΥΔΑ, Λήμμα Κωθωνίσαι). Κατά την ελληνορωμαϊκή περίοδο ο Πραμνείος Οίνος αποτελεί το διασημότερο και μάλλον το ακριβότερο κρασί της Λέσβου και σύμφωνα με σύγχρονους οινολόγους έχει αρκετές ομοιότητες με τον ουγγρικό ερυθρό οίνο Eszencia (H. Johnson, VINTAGE, THE STORY OF WINE, Simon and Schuster , 1989, σελίς 44.).