Ο πλούτος του Νίγηρα και το γεωοικονομικό πόκερ των μεγάλων στην Αφρική

Αν και το ουράνιο συγκεντρώνει τα φώτα της δημοσιότητας, βασικό εξαγώγιμο προϊόν του Νίγηρα είναι ο χρυσός, που αντιπροσωπεύει το 70% των εξαγωγών του το 2022. Παρά τις επίμονες φήμες για διακοπή των εξαγωγών ουρανίου και χρυσού προς την Γαλλία, το πρακτορείο Reuters αναφέρει πως οι εξαγωγές από το Μάλι, την Μπουργκίνα Φάσο και τον Νίγηρα συνεχίζονται κανονικά, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα.

Ένα άλλο καίριο –αν και εντελώς περιθωριοποιημένο– ζήτημα αφορά το πρόγραμμα ύψους $13 δισ. για την κατασκευή του Διασαχάριου Αγωγού Φυσικού Αερίου (Trans-Saharan Gas Pipeline-TSGP) μήκους 5.600 χλμ για την εξυπηρέτηση των αναγκών της Ευρώπης, με δυνατότητα διακίνησης 30 δισ. κυβικών μέτρων σε ετήσια βάση (bcm). Ο αγωγός, με αφετηρία το Warri της Νιγηρίας, διέρχεται από τον Νίγηρα και καταλήγει στον κόμβο Hassan R’Mel, όπου πρόκειται να συνδεθεί με το υπάρχον δίκτυο των ευρωπαϊκών αγωγών μεταφοράς. Τον Ιούλιο του 2022 υπογράφτηκε Μνημόνιο Κατανόησης μεταξύ Αλγερίας, Νίγηρα και Νιγηρίας για την κατασκευή του.

Η καθυστέρηση του προγράμματος μετά το πραξικόπημα έρχεται σε μία ιδιαίτερα άσχημη στιγμή για την Ευρώπη, λόγω της καταστροφής, μετά από δολιοφθορά, των αγωγών Nord Stream 1 και 2, όπως και η αναστολή του σχεδίου κατασκευής του αγωγού East Med, λόγω των αμερικανικών ενδοιασμών. Αυτά στερούν από την Ευρώπη 120 δισ. κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου σε ετήσια βάση.

Η απώλεια των αγωγών Nord Stream 1 και 2 υποχρέωσε την Ευρώπη να στραφεί προς την προμήθεια υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) κυρίως από τις ΗΠΑ, με υπερτριπλάσιο όμως κόστος. Η παρουσία πάντως ομάδων της Wagner στο Νίγηρα αρκεί για να ανατρέψει το πρόγραμμα κατασκευής του αγωγού. Εκτός εάν παρέμβει η Κίνα που τυπικά αποφεύγει τους κινδύνους, αλλά διαθέτει μακροχρόνιες ισχυρές προσβάσεις στην Αφρική. Ίσως πάλι ενδιαφέρεται να κρατήσει τον όγκο των 30 δισ. κυβικών μέτρων σε ετήσια βάση (bcm) για την κάλυψη δικών της αναγκών.

Οι γείτονες του Νίγηρα

Οι τρεις κυβερνήσεις που συνυπογράφουν το μνημόνιο του 2022, δεν αποκαλύπτουν την πιθανή ύπαρξη και άλλων εταίρων στο πρόγραμμα. Ο πρώην υπουργός Ενέργειας της Αλγερίας δήλωσε πάντως πως είναι ευπρόσδεκτοι στο πρόγραμμα εταίροι που δεν εισφέρουν απλώς κεφάλαια, αλλά τεχνογνωσία και συνδρομή στις κατασκευαστικές δραστηριότητες. Το Πεκίνο διαθέτει την ευχέρεια να αυξήσει την παραγωγική δυναμικότητα της Νιγηρίας σε παραγωγή φυσικού αερίου, από την στιγμή που παραμένει πολύ μεγάλος επενδυτής στην χώρα. Προβληματίζεται, όμως, με την αστάθεια που επικρατεί, λόγω των συνεχιζόμενων εξεγέρσεων στο δέλτα του ποταμού Νίγηρος.

Από την άλλη πλευρά η μεταφορά του φυσικού αερίου στον βορρά, επιτρέπει στην Κίνα να αποκτήσει ακόμα στενότερους δεσμούς με την Αλγερία, την Λιβύη και το Μαρόκο. Η Λιβύη συμφωνεί να συντονίσει τα προγράμματα ανάπτυξης των υποδομών της με την κινεζική πρωτοβουλία των Μεγάλων Εμπορικών Διαδρόμων (BRI), με βάση το πενταετές σύμφωνο συνεργασίας του Πεκίνου με τις αραβικές χώρες (2022-2026), αναγνωρίζοντας την ισχυρή οικονομική εμπλοκή των Κινέζων στην χώρα.

Παράλληλα, κινεζικοί όμιλοι αναπτύσσουν την κεντρική λιμενική ζώνη του El Hamdania στην Αλγερία, με τον πρώτο μεγάλου βάθους λιμένα στην χώρα. Έχουν επίσης συνεργασθεί στην κατασκευή του μήκους 1.170 χλμ αυτοκινητοδρόμου Ανατολής-Δύσης που συνδέει την Αλγερία με το Μαρόκο και την Τυνησία. Περίπου 1.000 κινεζικές εταιρείες λειτουργούν στην Αλγερία που έχει αποσύρει το προαπαιτούμενο οι αλγερινές εταιρείες να έχουν το 51% της κάθε κοινοπραξίας με ξένη εταιρεία για επενδύσεις που δεν εντάσσονται στους στρατηγικούς τομείς.

Η Μόσχα έχει δυνατότητες σοβαρής εμπλοκής από την στιγμή που οι πραξικοπηματίες έχουν στραφεί προς το Κρεμλίνο, επιζητώντας την ενίσχυσή τους από την Wagner. Κατά την τελευταία διάσκεψη Ρωσίας και αφρικανικών χωρών, μπορεί να μην διευθετήθηκε (προς το παρόν) το πρόβλημα της εξαγωγής σιτηρών, αλλά διαγράφτηκαν χρέη ύψους $23 δισ. προς όφελος χωρών της Αφρικής.

Η ανάδειξη της Αλγερίας

Η κρίση της Ουκρανίας και το πρόσφατο ζήτημα με την αλλαγή καθεστώτος στο Νίγηρα, φέρουν στον προσκήνιο την Αλγερία, για την οποία η Υπηρεσία Ερευνών της αμερικανικής Βουλής επισημαίνει πως κατέχει αντίστοιχα την 11η και 16η θέση σε αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου. Από το 2019 παραμένει σταθερά ο δέκατος μεγαλύτερος παραγωγός φυσικού αερίου και εκτιμάται πως διαθέτει τα τρίτα σε όγκο αποθέματα σχιστολιθικού φυσικού αερίου. Ας σημειωθεί ότι εξάγει το 85% του φυσικού αερίου της στην Ευρώπη.

Η Αλγερία εμφανίζει την τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία στην Αφρική, με το ΑΕΠ του 2021 να αναρριχάται στα $167,98 δισ. Τα έσοδα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αυξήθηκαν κατά 70% το 2022, φθάνοντας τα $50 δισ., ενώ οι υδρογονάνθρακες αντιπροσωπεύουν το 95% των εσόδων από τις εξαγωγές και το 40% των εσόδων του δημοσίου. Εάν η Κίνα αποδεχθεί την ανάγκη μεταφοράς του φυσικού αερίου από τη Νιγηρία στην Ευρώπη μέσω Αλγερίας, τότε αναπόφευκτα αυξάνει το ίχνος της επιρροής της. Το ίδιο συνέβη και με τις ΗΠΑ από την απότομη αύξηση των παραδόσεων LNG, μετά την καταστροφή των αγωγών Nord Stream.

Η ΕΕ επιζητεί μία μακροχρόνια στρατηγική συνεργασία με την Αλγερία με αντικείμενο την προμήθεια φυσικού αερίου. Η Γαλλία προσπαθεί να αποκαταστήσει τις τραυματισμένες σχέσεις της με το Αλγέρι με εργαλείο την οικονομική συνεργασία, αν και η Κίνα αποτελεί πλέον τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της Αλγερίας. Εάν οι Ευρωπαίοι προσδοκούν σε αύξηση των ενεργειακών ροών από την Αλγερία και άλλες χώρες της Αφρικής, τότε ίσως υποχρεωθούν να χρηματοδοτήσουν την επέκταση της παραγωγής ή να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα του Διασαχάριου Αγωγού Φυσικού Αερίου.

Η συγκεκριμένη κίνηση αναμφισβήτητα θα αντιμετωπίσει την οξύτατη αντίδραση του Λευκού Οίκου, από την στιγμή που θα περιορίσει τις αμερικανικές εξαγωγές LNG, ενισχύοντας παράλληλα το Νίγηρα, με την Γαλλία να αναγκάζεται να αποδεχθεί ένα νέο καθεστώς συνεργασίας με το Πεκίνο στην περιοχή. Σε ιδανικές συνθήκες οι ΗΠΑ οφείλουν να υποστηρίζουν οτιδήποτε εισφέρει περισσότερο πετρέλαιο και φυσικό αέριο, αφού σταθεροποιεί την αγορά.

Όμως έχουν παράλληλα την υποχρέωση να εκτιμήσουν εάν μία ευθεία ανάμειξή τους στο Νίγηρα θα αποτρέψει την περαιτέρω συρρίκνωση της γαλλικής επιρροής στην δυτική Αφρική, αντιθέτως θα διευκολύνει και ενισχύσει την κινεζική διείσδυση, από την στιγμή που το άλλοτε αδιάφορο Πεκίνο, ενδιαφέρεται για νέες ευκαιρίες, με το Νίγηρα να αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές.