15 χρόνια μετά, το σχέδιο Ανάν στοιχειώνει το Κυπριακό

Δεκαπέντε χρόνια μετά το δημοψήφισμα της 24^ης Απριλίου 2004, οι οπαδοί του σχεδίου Ανάν, παρουσιάζονται αμετανόητοι. Παρουσιάζονται να μην σέβονται το αποτέλεσμα, τη συντριπτική απόρριψη του από τους πολίτες. Πρόσφατο παράδειγμα, ο πρώην Πρωθυπουργός της Ελλάδος, Κώστας Σημίτης, ο οποίος μιλώντας στη Λευκωσία προσκεκλημένος της ηγεσίας του ΔΗΣΥ, είπε εν πολλοίς ότι ήταν λάθος που απορρίφθηκε το σχέδιο Ανάν.  Είπε, μεταξύ άλλων,  «πως τα δημοψηφίσματα δεν οδηγούν πάντα σε ορθές λύσεις».

Αμετανόητοι υπάρχουν και στην Κύπρο, γνωστοί συνοδοιπόροι, οπαδοί της όποιας λύσης. Εκείνη η σχολή σκέψης στόχευε σε λύση του Κυπριακού, διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας πριν από την ένταξη στην ΕΕ. Δεκαπέντε χρόνια μετά το δημοψήφισμα, το βασικό μήνυμα που στάλθηκε από τους πολίτες είναι ξεκάθαρο και πάντα επίκαιρο: Το σχέδιο Ανάν δεν μπορεί να αποτελέσει βάση διαπραγμάτευσης. Έχουν απορριφθούν οι πρόνοιες του, η φιλοσοφία του. Υπάρχει επί τούτου και το τεκμήριο της λαϊκής κυριαρχίας.

Κι όμως, οι όποιες συζητήσεις ακολούθησαν επιβεβαιώνουν πως το σχέδιο Ανάν δεν έφυγε ποτέ από το τραπέζι. Παραμένει ως σημείο αναφοράς  και ως στοιχείο που συνθέτει, δήθεν, τη μακρά πορεία του Κυπριακού. Είναι προφανές και το παρακολουθούμε όλα αυτά τα χρόνια πως χρησιμοποιούνται στοιχεία του και αποτελεί το κρυφό χαρτί των εν δυνάμει μεσολαβητών.

Το σχέδιο αποτέλεσε την κορύφωση των μακρών διεργασιών για το Κυπριακό και τις συσσωρευμένες υποχωρήσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς. Ωστόσο, η απόρριψη του σήμαινε και το τέλος μιας πορείας στο Κυπριακό, μιας φιλοσοφίας και ενός μοντέλου λύσης. Αυτό -φευ- δεν ίσχυσε, καθώς δεν έγινε σεβαστή η δημοκρατία. Σημειώνεται συναφώς ότι το 75,83% των Ελληνοκυπρίων τοποθετήθηκε κατά του σχεδίου έναντι 24,17% των υποστηρικτών του. Ο Τάσος Παπαδόπουλος σε διάγγελμα του στις 7 Απριλίου 2004  ζήτησε ένα ηχηρό ΟΧΙ.

Διέξοδος το δημοψήφισμα

Οι πολίτες έδωσαν διέξοδο στην πολιτική ηγεσία με τη στάση τους στο δημοψήφισμα. Πρόσφεραν διά του αποτελέσματος τη δυνατότητα απεγκλωβισμού από τη μέχρι τότε πορεία στο Κυπριακό. Την ίδια ώρα, η  διαχείριση του ΟΧΙ ήταν αμυντικογενής και σε πολλές περιπτώσεις φοβική. Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν οχυρώθηκε πίσω από το συντριπτικό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για να ενταφιάσει το σχέδιο και να προτάξει ένα πλαίσιο, το οποίο θα οδηγούσε σε απεμπλοκή του Κυπριακού από διαχωριστικές πρόνοιες.

Δυσκολίες, ασφαλώς, υπήρχαν. Δεν ήταν εύκολο το εγχείρημα, καθώς υπήρξε μια καθολική, σχεδόν, αντίδραση από το ξένο παράγοντα. Ωστόσο, στη διπλωματία, όπως και στον πόλεμο, η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση. Οι εξελίξεις γύρω από την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας θα μπορούσαν να αποτελέσουν την καλύτερη ευκαιρία για να υπάρξει συνέχεια στις πρωτοβουλίες για το Κυπριακό σε μια νέα βάση.

Η συμφωνία Παπαδόπουλου-Ταλάτ (8 Ιουλίου 2006) ήταν ένα βήμα προς τα εμπρός και η πρώτη σοβαρή εξέλιξη από το δημοψήφισμα. Δεν προχώρησε, όμως, λόγω της τουρκικής στάσης και μόνο. Μέσα από τις διευκρινίσεις του τότε βοηθού γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, Κίραν Πρέντεργκαστ, προέκυπτε πως μέσα από τις διαπραγματεύσεις θα μπορούσε να διαμορφωθεί μια νέα βάση συνομιλιών και λύσης.

Μύθοι και πραγματικότητες

Διαπραγμάτευση, παρά την προσπάθεια της ελληνικής πλευράς, δεν έγινε. Κυρίως στη διάσκεψη του Μπούργκερνστοκ. Δεν το ευνοούσε τούτο, ούτε η τουρκική πλευρά, ούτε και η ομάδα του ΟΗΕ. Η ομάδα Ντε Σότο, μετά τον Φεβρουάριο του 2004 και αφού εξασφάλισε την επιδιαιτησία, θεώρησε πως το επόμενο βήμα ήταν το δημοψήφισμα. Το τι έγινε στο Μπούργκερνστοκ, είναι επίσης, γνωστό. Τα δέκα στα δέκα του (τουρκικού) εγγράφου Ζιγιάλ καθόρισαν και το παιχνίδι. Ήταν από τις λίγες αλλά σημαντικές αλλαγές που έγιναν στο διαμορφωμένο ήδη σχέδιο.

Ο περιβόητος χάρτης που παρασκηνιακά εξήγγειλε ο Ερντογάν, δεν δόθηκε ποτέ. Δεν χρειάστηκε για την ακρίβεια. Το παζάρι που επιχειρήθηκε με το θέμα πρωτογενούς δικαίου σε σχέση με το κοινοτικό κεκτημένο ξεπεράσθηκε, καθώς δεν χρειάστηκε καν να παίξει το θέμα της Καρπασίας. Οι Τούρκοι το εξασφάλισαν ασυζητητί.

Ο Κόφι Ανάν επέδωσε στις 29 Μαρτίου στις πλευρές το αναθεωρημένο του σχέδιο για λύση του Κυπριακού (Σχέδιο Ανάν 4), με το οποίο θεωρούσε «ότι αντιμετωπίζει τις ανησυχίες των δύο πλευρών». Ο Γενικός Γραμματέας σημείωνε  ότι θα ανέμενε τις αντιδράσεις τους μέχρι την επομένη το πρωί «και τότε θα τις αξιολογήσει και θα δει πού είναι απαραίτητες περαιτέρω προσαρμογές για οριστικοποίηση του κειμένου μέχρι την 31η Μαρτίου».

Στο Μπούργκενστοκ

Την Πρωταπριλιά του 2004 (στις 00.40) άρχισε η τελετή που οργάνωσαν τα Ηνωμένα Έθνη στο Μπούργκενστοκ, με παρουσία όλων των πλευρών, για ολοκλήρωση των συνομιλιών για το Κυπριακό. Ο Γενικός Γραμματέας επέδωσε στις εμπλεκόμενες πλευρές το τελικό σχέδιο για συνολική λύση του Κυπριακού, που θα υποβαλλόταν σε δημοψήφισμα στις 24 Απριλίου. Η αυλαία έπεσε, ο Άλβαρο ντε Σότο στη συνέντευξη Τύπου εναπόθεσε τις ελπίδες του στους πολιτικούς ηγέτες και στο λαό. (Πηγή «Σχέδιο Ανάν Το μυστικό Παζάρι» των Κ. Βενιζέλου, Μιχ. Ιγνατίου, Ν. Μελέτη εκδόσεις Λιβάνη).

Η Τουρκία έχει υποστηρίξει το σχέδιο Ανάν, ενώ υπάρχει μια μυθολογία πως ο Ερντογάν είχε δυσκολίες να πείσει τους στρατιωτικούς. Αυτό δεν ισχύει ποσώς. Αρκούντως αποκαλυπτικό είναι τηλεγράφημα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για τη στάση του τουρκικού στρατού έναντι του σχεδίου Ανάν. (Το αμερικανικό τηλεγράφημα δημοσιοποιήθηκε από τα Wikileaks και ήταν αναφορά με ημερομηνία 12 Μαΐου 2004 – Εμπιστευτικό από Πρεσβεία Άγκυρας 04ΑΝΚΑΡΑ2664. Δημοσιεύθηκε από Νίκο Μελέτη στο hellasjournal.com).

Σύμφωνα με το τηλεγράφημα, ο τουρκικός στρατός, αν και ήταν ικανοποιημένος από τις ρυθμίσεις και προβλέψεις του σχεδίου Ανάν για τα θέματα ασφάλειας, δεν ήταν έτοιμος να αποδεχθεί μια συνολική λύση του Κυπριακού με τον φόβο των «δυσκολιών στην εφαρμογή του». Ο αρμόδιος χειριστής του Κυπριακού στο τουρκικό Γενικό Επιτελείο Mucahit Sislioglu αποκαλύπτει μάλιστα στους Αμερικανούς συνομιλητές του ότι ήδη από το Μπούργκενστοκ είχαν ενημερώσει τον Ερντογάν για την πρόβλεψη ότι οι ρυθμίσεις του Σχεδίου Ανάν στα θέματα ασφάλειας θα οδηγούσαν σε αύξηση του ΟΧΙ στη «νότια Κύπρο» κατά 20% και του ΝΑΙ στη «βόρεια Κύπρο» κατά 15%.

Το Τουρκικό Γενικό Επιτελείο εκτιμά την βοήθεια των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου για τη δημιουργία ενός ισορροπημένου, αν και προβληματικού, Σχεδίου για την Κύπρο. Το TGS (Turkish General Staff) ήθελε το αποτέλεσμα ΝΑΙ σε Βορρά και OΧΙ στο Νότο, αν και δεν έχει σαφή ιδέα για το πού να τραβήξει, μετά από αυτό.  Ο Τουρκικός Στρατός ανησυχεί ότι η Κύπρος μπορεί να χρησιμοποιήσει την ένταξή της στην ΕΕ (ή να χρησιμοποιηθεί από άλλους) για να εμποδίσει την ένταξη της Τουρκίας.