Γιατί βλάπτει η λαγνεία της πολεμικής τεχνολογίας – Ένα μάθημα για την Ελλάδα

Τον Φεβρουάριο 2021 το αμερικανικό Πεντάγωνο ομολόγησε ότι το πρόγραμμα των μαχητικών F-35 (συνολικού ύψους για τον κύκλο ζωής πάνω από 1,7 τρισ. δολάρια), δεν ανταποκρίνεται στις αποστολές που πρέπει να εκτελέσει, κυρίως λόγω μεγάλου κόστους. Τώρα η αμερικανική αεροπορία θέλει να σχεδιάσει ένα καινούργιο φθηνότερο αεροσκάφος για να αντικαταστήσει τον τεράστιο στόλο των F-16 που διαθέτει. Είναι ένα παράδειγμα για το που οδηγεί η λαγνεία της πολεμικής τεχνολογίας, που καλό είναι να προβληματίσει την Ελλάδα.

Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου επέφερε μια προσωρινή ύφεση στην κατασκευή νέων όπλων. Κάποια στιγμή, οι ΗΠΑ, θέλοντας να αναλάβουν τα ηνία του αναδυόμενου πολυπολικού συστήματος, άρχισαν να σχεδιάζουν νέα όπλα, τα οποία θα τους έδιναν την στρατιωτική υπεροχή. Έτσι γεννήθηκαν ένα σωρό σχέδια οπλικών συστημάτων για όλους τους κλάδους, τα οποία ενσωμάτωναν την αιχμή της τεχνολογίας.

Οι κατασκευαστές υπόσχονται ότι τα προϊόντα τους προσφέρουν τα πλεονεκτήματα που θα καταστήσουν τις ένοπλες δυνάμεις των πελατών τους άτρωτες, ώστε να εξουδετερώσουν τον εχθρό με ελάχιστες δικές τους απώλειες. Γι’ αυτό και κοστολογούν πανάκριβα τις προσδοκίες τους, πωλώντας τα προϊόντα τους σε υπέρογκες τιμές. Βλέποντας τις ΗΠΑ να φτιάχνουν νέα πιο προηγμένα οπλικά συστήματα και άλλες χώρες μπήκαν στη κούρσα των εξοπλισμών, σχεδιάζοντας όλο και πιο προηγμένα συστήματα, τα οποία έβλεπαν και σαν εξαγώγιμα προϊόντα.

Με την άνοδο του Πούτιν, μπήκε και η Ρωσία σε αυτή την κούρσα. Για όσους δεν έχουν την δυνατότητα να παράγουν οι ίδιοι, υπάρχουν διαθέσιμα προς αγορά. Όλοι θέλουν να αποκτήσουν τα πλεονεκτήματα των νέων υπερόπλων και πληρώνουν συχνά εξωφρενικό τίμημα, παρ’ όλο που οι πόλεμοι της εποχής μας έδειξαν ξεκάθαρα ότι όπλα παλαιότερης τεχνολογίας έκαναν την ίδια δουλειά με την ίδια επιτυχία όσο και τα πανάκριβα “υπερόπλα”.

Πανάκριβα πολεμικά “γκατζετάκια”

Το ISIS δεν σημείωσε τις αρχικές νίκες του με τη χρήση πανάκριβων υπερόπλων, αλλά χρησιμοποιώντας μέσα που δεν ήταν καν στρατιωτικά, αλλά τροποποιήσεις πολιτικών οχημάτων και μέσων. Οι διάφορες ανταρτικές οργανώσεις κατάφεραν να αντρωθούν παρά τις υποκλοπές τηλεπικοινωνιών, τους δορυφόρους και τα πλήγματα με όπλα υψηλής ακριβείας. Ρωσία, ΗΠΑ και άλλοι δυτικοί σφυροκοπούσαν αγροτικά αυτοκίνητα που στοίχιζαν κάτω από 20.000 ευρώ με βλήματα που στοίχιζαν ένα εκατομμύριο το ένα!

Το ISIS δεν ηττήθηκε από υπερσύγχρονα όπλα, όπως οι πύραυλοι Tomahawk. Ηττήθηκε σε πολύ σκληρές μάχες ελαφρού πεζικού με τους Κούρδους με υποστήριξη από συμβατικά μέσα: άρματα μάχης του 1950 και 1960, μεσαίους και ελαφρείς όλμους, ελάχιστα πυροβόλα και μεγάλη αποφασιστικότητα. Παρόλα αυτά τα διδάγματα της ζωής έπεσαν σε “ώτα μή ακουόντων”. Οι σχεδιαστές συνέχισαν να πλασάρουν πανάκριβα οπλικά συστήματα και να φορτώνουν με “γκατζετάκια” απλά όπλα που καλούνται να επιτελέσουν βασικές λειτουργίες. Έτσι, οι τιμές διογκώνονταν όχι μόνο σε εξειδικευμένα οπλικά συστήματα, αλλά και σε απλά όπλα και οχήματα.

Πανάκριβα άρματα μάχης

Ένα άρμα μάχης Μ-60 το 1962 στοίχιζε σε σημερινές τιμές γύρω στα 4 εκατ. δολ., ενώ το αντίστοιχο σήμερα Μ-1Α1 στοιχίζει αρκετά πάνω από 10 εκατ. χωρίς να προσφέρει κάτι πολύ παραπάνω. Το αντίστοιχο σοβιετικό Τ-62  στοίχιζε το 1962 1,2 εκατ. δολ. σε σημερινές τιμές. Σήμερα ένα γαλλικό Leclerc στοιχίζει πάνω από 10 εκατ. ευρώ, ενώ το τουρκικό Altay αναμένεται να κοστίσει αρκετά ακριβότερα. Το δε ρωσικό Armata ήταν τόσο ακριβό που η παραγωγή σταμάτησε στα 14 άρματα!

Αλλά, ας πούμε ότι τα άρματα μάχης έχουν τεράστιο κόστος σε υλικά και όχι τόσο σε συστήματα, αν κι αυτό πλέον δεν είναι αληθές, λόγω των συνθετικών θωρακίσεων που έχουν σε μεγάλο ποσοστό. Παρόλα αυτά, κατασκευαστές φορτώνουν τα άρματα με τεχνολογικά “μπιχλιμπίδια” (αισθητήρες, οπτικά βοηθήματα, αντίμετρα κατά πυραύλων, ραντάρ εδάφους, κ.α.). Αν ένα τέτοιο άρμα βληθεί από πυροβολικό, ακόμη και από όλμους πεζικού, όλα αυτά τα χρήσιμα τεχνολογικά “μπιχλιμπίδια” πιθανότατα θα διαλυθούν κατά την προέλαση, ενώ το ίδιο το άρμα πιθανόν δεν θα πάθει τίποτα. Τα έξτρα εκατομμύρια τα έδωσε ο αγοραστής για συστήματα που έχουν ελάχιστη διάρκεια ζωής στη μάχη.

Η άνοδος των τιμών σε συνθήκες ολιγοπωλίου δικαιολογείται εν μέρει σε πολύ εξειδικευμένα οπλικά συστήματα. Φτάσαμε, όμως, ελαφρώς τεθωρακισμένα οχήματα να στοιχίζουν πάνω από 8 εκατ. δολ.!  Λες και κάθε όχημα θα πρέπει να έχει ικανότητες διαστημόπλοιου για να μεταφέρει 10 στρατιώτες σε 1000 μέτρα απόσταση. Κι όλα αυτά τα χρήματα ξοδεύονται σε ένα περιβάλλον μάχης, όπου και ο τελευταίος αντίπαλος έχει άφθονα φτηνά αντιαρματικά.

Από πού και ως πού τροχοφόρα οχήματα (ούτε καν ερπυστριοφόρα) μεταφοράς προσωπικού, δηλαδή υπερτιμημένα “λεωφορεία”, στοιχίζουν τόσο πολύ; Αυτή η άνοδος τιμής επηρεάζει και άλλα προϊόντα. Πριν μερικά χρόνια οι ειδικές δυνάμεις των ΗΠΑ αγόρασαν λίγες εκατοντάδες οχήματα τύπου Buggy 4×4 για επιχειρήσεις σε αμμώδη περιβάλλοντα, υγρά και ξηρά. Το κόστος πριν δέκα χρόνια, χωρίς τον οπλισμό (πολυβόλα και βομβιδοβόλα) ήταν γύρω στα 250.000 δολ. Το πραγματικό κόστος κατασκευής ενός τέτοιου οχήματος (αθωράκιστο, κατασκευή σασί από συγκολλημένους ατσαλοσωλήνες και έναν απλό κινητήρα εσωτερικής καύσεως 1200 cc) δεν υπερβαίνει τα 20.000 ευρώ στις τότε τιμές.

Η λαγνεία της πολεμικής τεχνολογίας

Δεν χωράει αμφιβολία ότι, οι φορολογούμενοι πληρώνουν παντού για “μεταξωτές κορδέλες” και συχνά παίρνουν “φύκια”. Τί απαιτεί το επιχειρησιακό δόγμα των ενόπλων δυνάμεων μίας χώρας; Τι πραγματικά αυτές χρειάζονται; Οι περισσότεροι στρατοί σχεδιάζουν την επόμενη σύρραξη με βάση τα μαθήματα της προηγούμενης και απαιτούν συστήματα που σε εκείνες τις συνθήκες θα τους έδιναν την υπεροχή και ταχεία νίκη.

Έτσι, οι μεγάλες δυνάμεις μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο σχεδίαζαν συστήματα με βάση τα διδάγματα εκείνου του πολέμου. Οι επόμενοι πόλεμοι, όμως, ήταν τελείως διαφορετικοί. Οι εχθροί διεξήγαγαν πολέμους που καθιστούσαν τα νέα οπλικά συστήματα σε μεγάλο βαθμό άχρηστα. Τα χιλιάδες άρματα των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ δεν απέδωσαν σε Βιετνάμ και Αφγανιστάν αντίστοιχα.

Τα επιτελεία πείθονται από τους σχεδιαστές νέων οπλικών συστημάτων. Οι σχεδιαστές, όμως, δεν λαμβάνουν υπόψη τις πραγματικές ανάγκες των στρατών επί του πεδίου. Το υπερβολικό κόστος σχεδιασμού και παραγωγής ωθεί τους κατασκευαστές σε εξαγορές και συγχωνεύσεις που προκαλούν καθεστώς μειωμένου ανταγωνισμού. Η προσπάθεια για αύξηση του μεριδίου της αγοράς οδηγεί σε αθέμιτες πρακτικές και πιεστικές συμπεριφορές για αύξηση των πωλήσεων, που επίσης αυξάνουν το κόστος. Ταυτόχρονα προσπαθούν να ενσωματώσουν την τελευταία τάση που αναφαίνεται παγκοσμίως. Αυτό οδηγεί σε καθυστερήσεις, οι οποίες με την σειρά τους ανεβάζουν το κόστος. Όσο μεγαλύτερη η καθυστέρηση, τόσο αυξάνεται το κόστος.

Πολλά φθηνά ή λίγα ακριβά;

Η χρήση νέων μη δοκιμασμένων τεχνολογιών προκαλεί προβλήματα ενσωμάτωσης με τα υπόλοιπα υποσυστήματα, προκαλώντας ακόμη μεγαλύτερη καθυστέρηση και αυξάνοντας ξανά το κόστος. Ταυτόχρονα ενέχει τον κίνδυνο να μην αποδώσει ποτέ όπως πρέπει. Η αυξημένη πολυπλοκότητα των οπλικών συστημάτων σημαίνει επίσης αυξημένα κόστη συντήρησης και εκπαίδευσης. Όσο πιο πολύπλοκο είναι ένα οπλικό σύστημα, τόσο πιο χρονοβόρα είναι η συντήρηση και η επισκευή του, δημιουργώντας επιχειρησιακά κενά.

Αναφέραμε το F-35, επειδή είναι εμβληματικό, αλλά και χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το πρόγραμμα ξεκίνησε πριν 20 χρόνια και σημείωσε καθυστερήσεις έξι ετών. Ούτε σήμερα μπορεί να υπερβεί εμπόδια και να τεθεί σε πλήρη παραγωγή, παρά το γεγονός ότι έχουν κατασκευαστεί πάνω από 500 αεροσκάφη. Το εν λόγω πρόγραμμα είχε όλα τα προβλήματα που περιγράψαμε: υπερβολικές φιλοδοξίες, συγκεχυμένη διατύπωση απαιτήσεων, προσπάθειες ενσωμάτωσης τεχνολογιών αιχμής, υπερβολική πολυπλοκότητα, υπερβολικές απαιτήσεις συντήρησης, υπερβολικό κόστος χρήσης, αναντιστοιχία με τις πραγματικές ανάγκες.

Τα ερωτηματικά για τα σύγχρονα οπλικά συστήματα δεν εξαντλούνται στο υπερβολικό κόστος, αν κι αυτός είναι καθοριστικός παράγοντας που επηρεάζει την απόκτηση και τη διαθεσιμότητά τους. Η αναντιστοιχία του τί χρειάζεται ένας στρατός και τί πείθεται να αγοράσει η ηγεσία του από κοινού με την εκάστοτε κυβέρνηση, παίζει σημαντικό ρόλο για το αν και πώς θα διεξάγει τις επιχειρήσεις. Μία επανεξέταση των αναγκών σε όλα τα επιχειρησιακά επίπεδα θα επιφέρει σημαντική περικοπή εξόδων, επαναπροσδιορίζοντας το μείγμα δυνάμεων και δυνατοτήτων που είναι αναγκαίο για την επίτευξη των στρατηγικών σκοπών.

Η επέκταση ζωής υπαρχόντων συστημάτων, όταν αυτά επιτελούν τον ρόλο τους με επιτυχία, είναι μια παράμετρος μείωσης του κόστους. Το ίδιο και η μετάπτωση παλαιότερων οπλικών συστημάτων σε άλλους ρόλους. Αυτό πράττει π.χ. το Ισραήλ. Κρίσιμο ρόλο παίζει η σχέση όσον αφορά το επιχειρησιακό αποτέλεσμα πολλών φθηνών όπλων έναντι λίγων ακριβών. Αυτό το κριτήριο ήταν καθοριστικό στο παρελθόν, αλλά εγκαταλείφθηκε με την πάροδο του χρόνου λόγω της λαγνείας για την τεχνολογία. Αυτό, όμως, θα είναι αντικείμενο επόμενου άρθρου.