Πώς ένας διπλωμάτης μπορεί να μετατρέψει τις υποκλοπές σε μπούμεραγκ

Δεν ανήκω στην κατηγορία των μυστών του κυβερνοχώρου. Τούτο, όμως, δεν με εμποδίζει να ισχυριστώ ότι η κυβερνοασφάλεια πρέπει να είναι βασικός στόχος και υψηλή προτεραιότητα στην πολιτική εθνικής ασφάλειας. Ελληνικές υπηρεσίες και κρίσιμα υπουργεία, άλλωστε, είναι περιοδικά στόχος κυβερνοεπιθέσεων που αποδίδονται σε γειτονική χώρα. Οι επιθέσεις εκδηλώθηκαν στις αρχές του 2020, ενώ προ διετίας περίπου είχαν χτυπήσει υπολογιστές κρίσιμους για τις εξωτερικές σχέσεις υπουργείου. Κανόνας, όμως, είναι οι υποκλοπές διπλωματικών επικοινωνιών.

Ως πρέσβης είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω, χάρις και στις αποκαλύψεις του Edward Snowden ότι η ασφάλεια των εμπιστευτικών επικοινωνιών, ακόμη και με σύστημα αυτόματης κρυπτογράφησης και κωδικοποίησης των μηνυμάτων, αποτελεί στην εποχή μας αυταπάτη και ουτοπία. Στον διεθνή ανταγωνισμό συλλογής πληροφοριών δεν υπάρχουν φιλίες και συμμαχίες. Υπάρχει η απόλυτη ανάγκη, o εθισμός και η εξάρτηση από τη “δίψα” για την κατανάλωση της λεγόμενης intelligence.

Η συγκομιδή πληροφοριών, εκτός των προσδιορισμένων πλαισίων για τις διπλωματικές αποστολές, η ανάγκη, με άλλα λόγια, τής με κάθε μέσο γνώσης και ανίχνευσης των προθέσεων, των σκέψεων, των δυνατοτήτων, των σχεδίων και της ψυχολογικής κατάστασης του άλλου (αδιάφορα αν είναι φίλος, σύμμαχος, αντίπαλος, ή εχθρός) είναι μια βασική σύγχρονη εφαρμογή της κυβερνοτεχνολογίας.

Οι παντός είδους υποκλοπές των επικοινωνιών αποτελούσαν πάνω από εκατό χρόνια την συνήθη μέθοδο. Δεν είναι όμως πλέον η μόνη. Σε έναν ιδανικό κόσμο, ανύπαρκτο δηλαδή, θεωρείται έκνομη –κατά το διεθνές διπλωματικό τυπικό– ενέργεια που υπονομεύει την εμπιστοσύνη στις διακρατικές σχέσεις. Τουλάχιστον εκεί όπου ρεαλιστικά θα έπρεπε να υπάρχει, δηλαδή μεταξύ συμμάχων και εταίρων. Η παγκόσμια πραγματικότητα, όμως, είναι διαφορετική.

Υποκλοπές και “πηγές υψηλής αξιοπιστίας”

Πληροφορείσαι, για παράδειγμα, ότι μία μεγάλη συμμαχική χώρα συστηματικά υποκλέπτει εν καιρώ ειρήνης το σύνολο σχεδόν της εμπιστευτικής αλληλογραφίας. Μαθαίνεις, μάλιστα, ότι σε εγνωσμένου κύρους υπηρεσία ασφαλείας, μέσω ενός πολύπλοκου συστήματος υποκλοπών, κορυφαία πρεσβεία της χώρας σου έχει και τον χαρακτηριστικό κωδικό της (Powell και Klondike).

Από την άλλη μεριά, ας παραδεχθούμε κάτι που αποτελεί κοινό μυστικό. Δεν υπάρχουν κρατικές υπηρεσίες που να μην προσπαθούν να αντλήσουν πληροφορίες για να ικανοποιήσουν τη “δίψα” για εμπιστευτική πληροφορία που εν συνεχεία παρέχουν στους “καταναλωτές” τους, κυρίως για πληροφόρηση και εκτιμήσεις προερχόμενες “από πηγές υψηλής αξιοπιστίας”.

Στις περιπτώσεις χωρών που έχουν απόκλιση ή σύγκρουση συμφερόντων, η επιχείρηση κτήσης και κατοχής της ακατέργαστης πληροφορίας και της επεξεργασμένης εκτίμησης βάσει πληροφοριών (intelligence estimate) είναι ο κανόνας. Χρυσός, μάλιστα, κανόνας είναι στις χώρες όπου η δομή και η αποστολή των μυστικών υπηρεσιών εκτιμάται περισσότερο από τη συμβολή των λοιπών κρατικών λειτουργιών.

Πείρα και γνώση

Η έκθεση μιας μυστικής υπηρεσίας, η οποία βασίζεται σε πληροφορίες προερχόμενες από μυστική δράση, εξ αρχής και εξ ορισμού αποκτά μεγαλύτερη βαρύτητα σε σύγκριση, για παράδειγμα, με τις εκθέσεις και αναλύσεις των διπλωματών. Έχουμε συγκεκριμένες και χαρακτηριστικές τέτοιες περιπτώσεις στον γειτονικό μας περίγυρο. Και προς ανατολάς και προς βορρά.

Ουδέν κακόν αμιγές καλού. Διότι, αν το γνωρίζεις, πράγμα όχι ασύνηθες, μπορείς ως διπλωμάτης να “χρησιμοποιήσεις” αυτούς που σε ακούνε και σε διαβάζουν, δίδοντάς τους την επιθυμητή από σένα πληροφοριακή κατεύθυνση. Πολλές φορές, ενδείκνυται επίσης να χρησιμοποιείς για παραπλάνηση την “ανοιχτή” τηλεφωνική επικοινωνία. Χρειάζεται ειδική προς τούτο συνεννόηση και έγκριση στο ανώτερο δυνατό επίπεδο. Διαφορετικά, ο αυτοσχεδιασμός σε ανάλογες περιπτώσεις είναι ταυτόσημος με την αυτοχειρία.

Τα πράγματα είναι πλέον αποδοτικά αν είσαι σε θέση να γνωρίζεις εκ των έσω την αξιολόγηση, κυρίως όμως τους αξιολογητές. Είχα χρήσιμη καθόλα εμπειρία σε γειτονική χώρα. Νιώθεις δε ιδιαίτερα ισχυρός, αν για παράδειγμα από τα λεγόμενα αξιωματούχου-συνομιλητή σου μπορείς να διαγνώσεις ότι γνωρίζει πληροφορίες που περιέχονται σε δήθεν εθνική διαβαθμισμένη “περιορισμένης χρήσεως” αλληλογραφία σου.

Η μέθοδος αυτή, τα αποτελέσματα της οποίας δεν είναι ευχερώς μετρήσιμα, θα μπορούσε να είναι χρήσιμη ιδίως σε περιόδους που προηγούνται της εκατέρωθεν λήψης κρίσιμων αποφάσεων. Συμβάλλει, σε κάποιο μέτρο, στη σύγχυση και στον κλονισμό της εμπιστοσύνης της άλλης πλευράς. Πρόκειται για μη αμελητέα δράση στο μέτωπο των λεγομένων ψυχολογικών επιχειρήσεων.

Αυτό όμως προϋποθέτει άσκηση, πείρα και γνώση. Σε συνεννόηση πάντοτε με το Κέντρο. Σημειώνω, επίσης, ότι η προσπάθεια διάγνωσης των διαθέσεων της άλλης πλευράς και της εσκεμμένης πρόκλησης σύγχυσης με διοχέτευση προκατασκευασμένων πληροφοριών είναι τόσο παλιά (με άλλες μορφές) όσο και οι καταγραφές της παγκοσμίου ιστορίας. Ο Θεμιστοκλής παραπλάνησε επιτυχώς τον Ξέρξη, προσφεύγοντας στην παραπλανητική για τις προθέσεις των Ελλήνων πληροφόρηση με έμπιστο απεσταλμένο του λίγες ώρες πριν αρχίσει η ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Πρόσωπο με πρόσωπο

Σήμερα, όμως, ο κυβερνοχώρος έχει γνωρίσει μια άνευ προηγουμένου επέκταση, εμβάθυνση και πολλαπλασιαστικές δράσεις, χωρίς δυνατότητα αντίδοτου και φραγμού, χάρις στις εφαρμογές της τεχνολογίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η εύκολη συλλογή –με κάθε είδους ηλεκτρονικό μέσο– πληροφοριών έχει οδηγήσει Υπηρεσίες Πληροφοριών να αποστερηθούν του πλέον αξιόπιστου και πολύτιμου εργαλείου συλλογής και αξιολόγησης. Δηλαδή, τις πληροφορίες που προέρχονται από επαφές με φυσικά πρόσωπα (Humint δηλαδή Human Intelligence).

Σε περιόδους εντάσεων και κρίσεων, υστερείς καταφανώς του αντιπάλου σου αν δεν έχεις τη δυνατότητα να ελέγχεις και να διασταυρώνεις πρόσωπο με πρόσωπο την κρίσιμη πληροφορία. Ειδικά σε περιόδους κρίσεων, η εκτίμηση της ψυχολογίας του αντιπάλου είναι καίριος παράγων. Απουσιάζει δε κατά κανόνα από τον απύθμενο όγκο πληροφοριών που συλλέγονται καθημερινά με ηλεκτρονικά μέσα.

Αν υποθέσουμε ότι δίνουμε βαρύνουσα σημασία στην προστασία της επικοινωνίας με όχι πάνω από πέντε διπλωματικές μας Αρχές στο εξωτερικό, θα μπορούσαμε να σκεφθούμε ότι το μόνο απόλυτα ασφαλές αντίδοτο στην τεχνολογία είναι η επιστροφή στις κλασικές χειροκίνητες, συλλεκτικού πλέον τύπου, γραφομηχανές. Συχνά, επίσης, το δορυφορικό τηλέφωνο, συνδεδεμένο με modem, μπορεί να αποδειχθεί ασφαλέστερο των γνωστών μας τετράγωνων “μαύρων” τηλεφωνικών κρυπτοσυσκευών γνωστής εταιρείας. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο ίδιος ακριβώς τύπος συσκευών ήταν στα γραφεία του συνόλου σχεδόν των πρωθυπουργών και υπουργών Εξωτερικών των βαλκανικών χωρών εδώ και 25 χρόνια!