Τα πολλά ανοικτά μέτωπα του Ερντογάν

του Κωνσταντίνου Μπίτσιου  – 

Ο Ερντογάν έχει ανοίξει πολλά και επικίνδυνα μέτωπα, τα οποία δύσκολα μπορεί να διαχειρισθεί. Οι επιλογές του και ειδικά ο εναγκαλισμός με τον Πούτιν απομακρύνουν σταδιακά την Τουρκία από τη Δύση, γεγονός που από γεωπολιτικής απόψεως ουσιαστικά μετατρέπουν την Ελλάδα σε ακροτελεύτιο κρίκο της δυτικής αλυσίδας προς ανατολάς.

Οι σχέσεις του Ερντογάν με τον στρατό παραμένουν τεταμένες. Η εφημερίδα Χουριέτ δημοσίευσε προ μηνών άρθρο του Hande Firat που αναφερόταν σε ανώνυμη κριτική ανωτάτων αξιωματικών έναντι του αρχηγού των Ενόπλων Δυνάμεων Ακάρ. Του ασκούσαν κριτική για τις στενές του σχέσεις με την κυβέρνηση, ότι δεν αντέδρασε  στην άρση της απαγόρευσης της ισλαμικής μαντήλας στο στρατό, αλλά και για την τότε μετάβαση της στρατιωτικής ηγεσίας στα Ίμια που «προκλητικά, μετέτρεψε το θέμα σε εσωτερικό της Τουρκίας κατά τρόπο που θα ευνοήσει την Ελλάδα». Ο Ερντογάν είχε εξοργιστεί από το δημοσίευμα και ο αρχισυντάκτης της Χουριέτ Sedat Ergin είχε υποχρεωθεί σε παραίτηση.

Η Τουρκία έχει τρία  κουρδικά μέτωπα ανοικτά. Στο εσωτερικό, με την εντεινόμενη σύγκρουση με τους αντάρτες του ΡΚΚ. Τον περασμένο Μάρτιο, ο Ύπατός Αρμοστής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ είχε κατηγορήσει την Τουρκία, για «εκατοντάδες φερόμενες δολοφονίες από τον Ιούλιο του 2015 μέχρι τον Αύγουστο του 2016 και τον εκτοπισμό 335.000 έως μισό εκατομμύριο πολιτών».

Στη Συρία και στο Ιράκ η Τουρκία υφίσταται τακτικές ήττες. Στη Συρία, η Άγκυρα δεν κατάφερε να πείσει ούτε τις ΗΠΑ ούτε τη Ρωσία να διακόψουν την υποστήριξη τους προς τους Κούρδους. Στο Ιράκ, με απαίτησή τόσο της κυβέρνησης όσο και των εκεί Κούρδων ναυάγησε η επιδίωξη της Αγκύρας να συμμετάσχει στις επιχειρήσεις για την ανακατάληψη της Μοσούλης.

Οι κουρδικές πληγές

Η συμμετοχή θα έδινε στον Ερντογάν επιρροή και τη δυνατότητα να συμμετάσχει στις διαπραγματεύσεις που θα επακολουθήσουν. Προσφάτως, μάλιστα, παρά τις απειλές της Άγκυρας διεξήχθη το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία του αυτόνομου κουρδικού κρατιδίου στο βόρειο Ιράκ.

Μπορεί ο Ερντογάν να απέσπασε οριακή πλειοψηφία στο δημοψήφισμα του περασμένου Απριλίου και να άλλαξε το πολίτευμα σε προεδρική Δημοκρατία, όπως είχε σκοπό, αλλά έχει διχάσει τους Τούρκους. Επίσης, έχει δημιουργήσει χάσμα με το πολυπληθές κουρδικό στοιχείο της χώρας του. Το κλίμα επιβαρύνεται και από την επιδείνωση στο επίπεδο της οικονομίας. Χωρίς να έχουν προκύψει δραματικές αρνητικές εξελίξεις σ’ αυτό το μέτωπο, είναι εμφανές πως τα προβλήματα και πληθαίνουν και εντείνονται.

Η κρίση στις σχέσεις της Άγκυρας με τη Γερμανία τροφοδοτήθηκε από συγκυριακούς λόγους, αλλά αντανακλά και βαθαίνει το ρήγμα που έχει ανοίξει ανάμεσα στην Τουρκία και την ΕΕ. Παρότι η Μέρκελ ήταν αρχικά προσεκτική, λόγω του μεταναστευτικού, η επιθετική ρητορική του Τούρκου προέδρου δεν άφησε και πολλά περιθώρια στο Βερολίνο να μη σηκώσει το γάντι. Συνολικά στη Δύση πλέον κυριαρχεί τουλάχιστον μια βαθιά δυσπιστία για την Τουρκία του Ερντογάν.

Πριν 10 χρόνια, στα μάτια της Δύσης η Τουρκία του Ερντογάν αποτελούσε πρότυπο για το μουσουλμανικό κόσμο. Έχει ήδη τεθεί το ερώτημα εάν η γειτονική μας χώρα πληροί τα κριτήρια της Κοπεγχάγης, εάν ουσιαστικά είναι δημοκρατικό κράτος. Αυτό δεν αφορά μόνο την έτσι κι αλλιώς ημιθανή ενταξιακή διαδικασία. Αφορά ευρύτερα τον τρόπο που η Δύση βλέπει την Τουρκία.

Στόχος ο Ερντογάν όχι η Τουρκία

Η εξέλιξη αυτή διαφοροποιεί τον ελληνοτουρκικό συσχετισμό στο διπλωματικό επίπεδο. Θα ήταν, όμως, λάθος να επενδύσουμε στη μακροχρόνια τεταμένη σχέση της Τουρκίας με τους Ευρωπαίους. Προς το παρόν τουλάχιστον, η αντίδρασή τους έχει στόχο τον Ερντογάν και όχι την Τουρκία. Εκτός και εάν αποδειχθεί ότι ο Ερντογάν και το κόμμα του δεν είναι συγκυριακό φαινόμενο, αλλά σηματοδοτούν την επιστροφή της Τουρκίας στην κοίτη της, μετά την ιστορικών διαστάσεων κεμαλική παρένθεση.

Με την απομάκρυνση της πιθανότητας να καταστεί η Τουρκία μέλος της ΕΕ, η κατάργηση των θεωρήσεων αποτελεί το μέγιστο επίτευγμα για τον Ερντογάν. Για τον λόγο αυτό χρησιμοποιεί τη συμφωνία για το προσφυγικό ως  μοχλό πίεσης. Απειλεί εμμέσως τον τελευταίο καιρό ότι εάν δεν καταργηθούν οι θεωρήσεις για τους πολίτες της Τουρκίας, θα στείλει ένα νέο κύμα προσφύγων και μεταναστών στην Ευρώπη. Η απειλή αυτή, όμως, δεν είναι τόσο ισχυρή, όσο το 2015-2016. Με τον βαλκανικό διάδρομο κλειστό, την κύρια πίεση δεν θα την υποστούν οι Ευρωπαίοι, αλλά τα ελληνικά νησιά.

Για να ενισχύσει το προφίλ του, ο Ερντογάν σκληραίνει και την πολιτική του έναντι της Ελλάδας. Στις διμερείς σχέσεις, η Τουρκία προβάλει και πάλι τις επεκτατικές διεκδικήσεις της. Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν η πολιτική της αυτή εντάσσεται σε ένα σχέδιο πρόκλησης θερμού επεισοδίου. Οι εκτιμήσεις είναι ότι ο Ερντογάν δεν θέλει να φθάσει σε στρατιωτική σύγκρουση. Και οι εκτιμήσεις αυτές δείχνουν να επιβεβαιώνονται από τα γεγονότα. Η προσοχή της Τουρκίας είναι ουσιαστικά στραμμένη στα ανατολικά σύνορά της.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υφίσταται κίνδυνος. Απαιτείται και από την Αθήνα προσοχή. Δεν έχουμε λόγο να πέσουμε στην παγίδα των προκλήσεων. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να σταλεί ξεκάθαρα το μήνυμα ότι εάν η Άγκυρα προκαλέσει θερμό επεισόδιο δεν θα είναι καθόλου σίγουρο ότι θα μπορέσει να το οριοθετήσει. Αν και η Ελλάδα αντιμετωπίζει τα γνωστά προβλήματα, αν και ο συσχετισμός δυνάμεων στο στρατιωτικό επίπεδο βαίνει επιδεινούμενος για τη χώρα μας, οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις μπορούν να καταφέρουν καταστροφικά πλήγματα, γεγονός που διατηρεί ακόμα τη δυνατότητα της αποτροπής.