Το διαχρονικό έλλειμμα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής

Πριν τις ανακοινώσεις της κυπριακής κυβέρνησης για την εγκατάλειψη του project, η Τουρκία, κράτος συνδεδεμένο με την ΕΕ παρεμπόδιζε συνεχώς την υλοποίηση του υποθαλάσσιου καλωδίου ηλεκτρικής σύνδεσης Κύπρου-Ελλάδας. Με την πράξη της αυτή παραβιάζει όμως την αρχή της ελεύθερης διακίνησης ενός αγαθού ανάμεσα σε δυο κράτη-μέλη της ΕΕ, όπως και των υπηρεσιών που συνδέονται με αυτό. Έχουμε λοιπόν ένα μέτρο διοικητικού χαρακτήρα, μέσω των τουρκικών νομοθετικών ρυθμίσεων περί ΑΟΖ κλπ, που παρεμποδίζει την ελεύθερη διακίνηση αγαθών στο ενδοκοινοτικό εμπόριο. Η Τουρκία όμως είναι Συνδεδεμένη με την Κοινότητα από το 1963. 

Το Άρθρο 216 της Συνθήκης για την Λειτουργία της ΕΕ αναφέρει ρητά ότι στις διεθνείς συμφωνίες της Ένωσης με τρίτες χώρες, «Οι Συμφωνίες που επισυνάπτει η Ένωση δεσμεύουν τα θεσμικά όργανα της Ένωσης και τα κράτη-μέλη». Καθώς η Τουρκία συνδέεται μέσω Τελωνειακής Ένωσης με την ΕΕ από το 1996, αυτόματα εφαρμόζεται και το άρθρο αυτό στις σχέσεις της με την ίδια.  Οπότε η έκφραση “δυσαρέσκειας” εκ μέρους της Επιτροπής για την ανωτέρω παρεμπόδιση του υποθαλάσσιου  καλωδίου είναι συμβατή με το εν λόγω άρθρο, αλλά παρόλα αυτά ανεπαρκής. Τη λύση θα τη δώσει ένα άλλο θεσμικό όργανο της ΕΕ, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και ουδείς άλλος! 

Η κρίση των Ιμίων

25 Δεκεμβρίου 1995: Προσαράσσει τουρκικό πλοίο στη βραχονησίδα Ίμια και υπάρχει άρνηση του καπετάνιου για ελληνική βοήθεια υποστηρίζοντας ότι βρίσκεται σε τουρκικά ύδατα.  Η κρίση οξύνεται στις 29 Ιανουαρίου 1996. Η όλη πρόκληση μπορεί να θεωρηθεί ως ένας πρωτοφανής ερασιτεχνισμός της Τουρκίας, παραμονές της μεγάλης διεύρυνσης της ΕΕ. Η Τουρκία ήθελε να ήταν το 13ο μέλος της ομάδας των τότε υποψηφίων κρατών.

Κατά τη Σύνοδο Κορυφής του Λουξεμβούργου στις 12-13 Δεκεμβρίου 1997, η Τουρκία θεωρείται απλώς επιλέξιμο προς ένταξη κράτος, εκτός λοιπόν της ομάδας των υποψηφίων. Προτάσσονται ως αιτίες τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως και η σκιά των Ιμίων, παρά τη “Συμφωνία της Μαδρίτης” (Βλ. ακολούθως). 

Καταγράφεται επίσης στα συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής, ως προς τη διένεξη Ελλάδας-Τουρκίας για το Αιγαίο, «ότι το αργότερο ως τα τέλη του 2004 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα επανεξετάσει την κατάσταση… με στόχο… την επίλυση… μέσω τoυ Διεθνούς Δικαστηρίου». Επαναλαμβάνεται αυτό στη Σύνοδο Κορυφής στο Ελσίνκι στις 11-12 Δεκεμβρίου 1999. 

Να υπενθυμίσουμε ότι το 2004, το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας είναι πλέον κοινοτικό κεκτημένο από το 1998, (απόφαση του Συμβουλίου (98/392/ΕΚ). Γιατί δεν κλείσαμε τη διαφορά μας στο Αιγαίο το 2004; Με πρωτοβουλία της τότε Ελληνικής κυβέρνησης δεν εφαρμόστηκε η ανωτέρω απόφαση. Τότε το κυρίαρχο πρόβλημα στις διμερείς μας σχέσεις με την Τουρκία ήταν μόνο η υφαλοκρηπίδα. 

Προσπαθώντας οι ΗΠΑ να θεραπεύσουν βεβιασμένα το πρόβλημα της διένεξης στα Ίμια, για να κερδηθεί η μάχη της υποψηφιότητας της Τουρκίας στην ΕΕ, πιέζουν και υπογράφεται μια Συμφωνία ανάμεσα στην Ελλάδα και Τουρκία στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη στις 8 Ιουλίου του 1997. Τα άρθρα της Συμφωνίας αναφέρονταν στην αποκήρυξη χρήσης ή απειλής βίας, στο σεβασμό των αρχών του διεθνούς δικαίου, στην ειρηνική διευθέτηση των διαφορών και στον σεβασμό των νόμιμων και των ζωτικών συμφερόντων της κάθε χώρας στο Αιγαίο. 

Το τουρκικό casus belli

Η Τουρκία παραβιάζει συστηματικά όλα τα άρθρα “πατώντας” μόνο σε εκείνο που αναφερόταν στα ζωτικά της συμφέροντα και διατηρώντας το casus belli. Τι έκανε η Ελλάδα στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ βλέποντας αυτήν την παραβίαση; Τα διαβήματα δεν είναι η λύση του όποιου προβλήματος. Προβλέπονται συνήθως κυρώσεις όταν δεν τηρούνται Συμφωνίες!

Η σύνδεση της επίλυσης των προβλημάτων μας με την Τουρκία μέσω της ένταξής της στην ΕΕ  θεωρείται πλέον ως μια άκρως αποτυχημένη τακτική. Είναι το άλλοθι της υπεκφυγής για την μη επίλυση των διμερών προβλημάτων μας, καθώς η Τουρκία ουδέποτε πρόκειται να γίνει κράτος-μέλος της Ένωσης! 

Η όποια επίλυση των διαφορών μας θα γίνει μόνο μέσω της Συμφωνίας της Τελωνειακής Ένωσης (1996) που καρκινοβατεί βέβαια, παρά τα διάφορα κοινοτικά εφευρήματα όπως η “Θετική Ατζέντα” κ.ά. Στη Συμφωνία αυτή ουδεμία νύξη υπάρχει για σεβασμό της Τουρκίας του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας. Τότε, όταν τέθηκε σε ισχύ, δεν ήταν ακόμη κοινοτικό  κεκτημένο. Θα μπορούσε όμως να είχε προβλεφθεί μια ανάλογη διατύπωση, αν πιέζαμε, αφού η ΕΕ το είχε ήδη υπογράψει τον Απρίλιο του 1994. 

Το κεφάλαιο “FYROM”

Φεβρουάριος, 1994: Η Ελλάδα επιβάλλει διπλωματικό και οικονομικό εμπάργκο στη μετέπειτα ονομαζόμενη FYROM, λόγω του ζητήματος του ονόματος και των αλυτρωτικών διακηρύξεων και συμβολισμών (π.χ. Ήλιος της Βεργίνας). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζητά την άμεση άρση των μέτρων αυτών. Η Ελλάδα αρνείται, οπότε τον λόγο έχει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

Τονίζεται, ανάμεσα στα άλλα, ότι το εμπάργκο μπορεί να προκαλέσει και προβλήματα στην υγεία των πολιτών του κρατιδίου. Με δικό μας σημείωμα τότε, που ενσωματώθηκε στην Έκθεση της Ελληνικής αντιπροσωπίας υπό τον Σκουρή-Περράκη-Ιωάννου προς το δικαστήριο, αποδεικνύεται –με στοιχεία προέλευσης των εισαγωγών στο κρατίδιο– ότι το ενδεχόμενο ανθρωπιστικής κρίσης δεν υφίσταται λόγω του εμπάργκο. Οπότε το άμεσο άνοιγμα των συνόρων δεν αποτελεί πιεστική ανάγκη. Κερδίζονται στο Δικαστήριο τα ασφαλιστικά μέτρα, οπότε το εμπάργκο συνεχίζεται ως την εκδίκαση. 

Ο εισηγητής του Δικαστηρίου με έκθεση του κείται θετικά υπέρ των Ελληνικών θέσεων. Βλέποντας αυτήν την τροπή η Επιτροπή και εν όψει της “Ενδιάμεσης Συμφωνίας” αίρει τις καταγγελίες της, οπότε παύει η συνέχιση της δίκης. Η διαδικασία όμως αυτή άφησε ένα επίσημο έγγραφο ενός Ευρωπαίου δικαστή υπέρ των Ελληνικών θέσεων. Η πολιτική του σημασία, ήταν ανεκτίμητη. Χρησιμοποιήθηκε ποτέ αυτό το κείμενο στις μετέπειτα συζητήσεις; Μάλλον όχι, αν κρίνουμε εκ του αποτελέσματος.

Έρχεται εσπευσμένα η υπογραφή της “Ενδιάμεσης Συμφωνίας” με έναρξη τις 13 Σεπτεμβρίου 1995 και με λήξη μετά από επτά χρόνια. Δίνεται φυσικά η δυνατότητα αυτόματης ανανέωσης αν δεν υφίσταται καταγγελία. Στην Συνθήκη προβλεπόταν, εκτός των άλλων, η χρήση του όρου FΥROM αλλά μόνο στις διεθνείς σχέσεις της χώρας αυτής και στους διεθνείς οργανισμούς (βλ. Άρθρο 11). 

Στις διμερείς της σχέσεις επιτρεπόταν να χρησιμοποιείται ο όρος “Δημοκρατία τη Μακεδονίας”, με τη συγκατάθεσή μας φυσικά. Πάνω από 140 χώρες του ΟΗΕ ως το 2018, αναγνώρισαν το εν λόγω κράτος ως “Δημοκρατία της Μακεδονίας”, βάσει της Ενδιάμεσης Συμφωνίας. Απροσεξία ή παράλειψη ερμηνεύουν αυτήν την τραγικά λάθος επιλογή; Να υπενθυμίσουμε ότι στα χέρια μας είχαμε επίσημο έγγραφο Ευρωπαίου δικαστή υπέρ των Ελληνικών θέσεων.  

Η Συμφωνία Σύνδεσης ΕΕ-FYROM η λεγόμενη “Συμφωνία Σύνδεσης, Σταθεροποίησης και Συνεργασίας” υπογράφηκε στις 9 Απριλίου 2001. Τέθηκε σε εφαρμογή στις 1 Απριλίου 2004, καθώς καθυστέρησαν οι κυρώσεις από τα κράτη-μέλη. Η Συμφωνία αυτή κυρώθηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο 5 Δεκεμβρίου 2002 (Βλ. Νόμο 3081/2002). Κυρώθηκε όμως μετά τη λήξη της Ενδιάμεσης Συμφωνίας (Σεπτέμβριος του 2002) και παρά την κατάφορη παραβίαση βασικών άρθρων της εκ μέρους των Σκοπίων και χωρίς την επίλυση του προβλήματος του ονόματος. Γιατί κυρώθηκε ενώ δεν τηρήθηκαν οι προβλέψεις άρθρων της Ενδιάμεσης Συμφωνίας εκ μέρους της FYROM; 

Η συγκεκριμένη Συμφωνία ήταν το τελευταίο προπύργιο και μέσο πίεσης. Και ερχόμαστε στη Συμφωνία των Πρεσπών (2018), που ανέκοψε την απερίγραπτη πτώση μας στο θέμα αυτό. Και φυσικά δεν ήταν η καλύτερη! Αλλά ως second best λύση περιέσωσε ό,τι ήταν δυνατόν μετά από λάθη και παραλείψεις ετών. Έχουμε κάνει χρήση όμως των προβλέψεων της Συμφωνίας των Πρεσπών, όπως λόγου χάριν στο θέμα της γλώσσας; Μάλλον όχι. 

Το ζήτημα της γλώσσας

Η γλώσσα σύμφωνα με το Άρθρο 7(4) σημειώνεται για πρώτη φορά, ότι ανήκει στην ομάδα των Νοτιοσλαβικών χωρών. Πού και πότε ζητήσαμε να επισημαίνεται αυτό σε επίσημα έγγραφα ή στις μεταφραστικές υπηρεσίες του ΟΗΕ, ΝΑΤΟ, ΕΕ; Ευτυχώς, διάφοροι οργανισμοί τη σημειώνουν πλέον ως Σλαβομακεδονική και έτσι καθιερώνεται. Κατ’ εφαρμογή των Άρθρων 1(3γ) και 7(4) της Συμφωνίας, έπρεπε να σημειώνεται σε οποιαδήποτε γλώσσα, ότι η “Μακεδονική γλώσσα” είναι Νοτιοσλαβική. Παραδείγματος χάριν, στην αγγλική θα γραφόταν  ως Macedonian (South Slavic). Έτσι μόνο διακρίνεται από τη Μακεδονική διάλεκτο της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας. Παρόμοια λύση, απόλυτα συμβατή με τη Συμφωνία, μπορεί να δοθεί και για την ιθαγένεια. 

Μπορούσαμε επίσης, όπως και μπορούμε, να ζητούσαμε, για πρακτικούς λόγους, τη χρήση του όρου Makedonski, ως απόδοση από το Κυριλλικό αλφάβητο της γλώσσας αυτής στα λατινικά. Πρακτικοί λόγοι: H αναγραφή του Makedonski στην πινακίδα της καμπίνας των διερμηνέων, στις πινακίδες των προθηκών των εντύπων κ.λπ.. Τα προαναφερθέντα αποτελούν απόλυτα συμβατές λύσεις με τo γράμμα της Συμφωνίας και μπορούν να γίνουν κατά τη ενταξιακή διαδικασία τής εν λόγω χώρας στην ΕΕ.  

Όταν ποτέ αποφασίσουμε να τηρήσουμε τα όσα έχουμε υπογράψει, και όταν αρχίζουμε να πιέζουμε για την τήρηση των όσων συμφωνήσαμε με τις τρίτες χώρες τότε η εξωτερική μας πολιτική θα κινηθεί σε μια άλλη διάσταση. Αυτό για αρχή! Όταν τέλος, πάψουμε να θεωρούμαστε ως δεδομένοι, τότε θα πάψει η ηττοπάθεια που διαπερνά στις εξωτερικές μας σχέσεις. Οπότε θα μας υπολογίζουν όλοι πολύ περισσότερο.