Το βρετανικό σχέδιο-παγίδα για το Κυπριακό

Στην πρόσφατη συνάντηση ανάμεσα στον ηγέτη των Τουρκοκυπρίων Τατάρ και τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών Ντομινίκ Ράαμπ, ένα από τα θέματα που συζητήθηκαν ήταν το πλαίσιο επίλυσης του Κυπριακού. Ο Βρετανός υπουργός υπέβαλλε ένα σχέδιο, για το οποίο του ασκήθηκε έντονη κριτική από την αντιπολίτευση στο εσωτερικό του Ηνωμένου Βασιλείου.

Σε επιστολή που δημοσιεύτηκε στην Telegraph, ο Fabian Hamilton (σκιώδης υπουργός για την Ειρήνη και τον Αφοπλισμό) και η Catherine West (σκιώδης υπουργός για την Ευρώπη και Αμερική), εξέφρασαν τον προβληματισμό τους για την «ασάφεια» των προτάσεων Raab, οι οποίες θεωρούν ότι υπονομεύουν τις παραδοσιακές θέσεις του Ηνωμένου Βασιλείου έναντι του Κυπριακού (διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία). Αυτό καθώς ξεπερνούν τις κόκκινες γραμμές που έχουν τεθεί από τη βρετανική διπλωματία.

Στην επιστολή τους υπενθυμίζουν ότι το Ηνωμένο Βασίλειο είναι «ιστορικά δεσμευμένο έναντι της ασφάλειας της Κυπριακής Δημοκρατίας». Φαίνεται ότι το σχέδιο ουσιαστικά αναιρεί πάγιες βρετανικές θέσεις για μία λύση ομοσπονδίας και κυρίως ότι εμπνευστής του είναι η τουρκοκυπριακή πλευρά, η οποία φέρεται να το προώθησε στον Dominic Raab λίγο πριν την επίσκεψη του στα Κατεχόμενα σύμφωνα με τους Hamilton/West.

Οι βρετανικές προτάσεις προβλημάτισαν την Άγκυρα, αν και στοιχεία που περιέχουν ικανοποιούν τους διαχρονικούς στόχους της. Μάλιστα στον τουρκικό Τύπο επισημαίνεται η καχυποψία, με την οποία αντιμετωπίζουν Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι τη βρετανική παρέμβαση. Στην πρόταση τα δύο συμβαλλόμενα μέρη αποκαλούνται “Κοινοτικά κυρίαρχα κράτη” («Communal states”) όρος που αξιολογήθηκε στην Άγκυρα ως «ασαφής και σκοτεινός».

Στην πρόταση η νέα Πολιτεία (σήμερα Κυπριακή Δημοκρατία) θα προσδιορίζεται τυπικά ως ομοσπονδία, αλλά λειτουργικά θα φέρει σαφή χαρακτηριστικά συνομοσπονδίας με κοινή εκπροσώπηση στην ΕΕ. Το κρίσιμο για την ελληνοκυπριακή πλευρά ερώτημα τέθηκε από τον ίδιο το σχολιαστή της “Χουριέτ”. «Αν τα δύο κοινοτικά κυρίαρχα κράτη της προτεινόμενης Κυπριακής Συνομοσπονδίας έχουν δικαίωμα να ασκούν ανεξάρτητα κυριαρχικά δικαιώματα, υπογράφοντας διμερείς συμφωνίες στα πεδία της οικονομίας, ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής, ξεχωριστή εκπροσώπηση σε διεθνείς αθλητικές διοργανώσεις, σε επίπεδο παιδείας και υγείας, ποιες θα είναι οι εξουσίες που θα διαθέτει η κεντρική συνομοσπονδιακού χαρακτήρα κυβέρνηση»;

Κράτος-μόρφωμα 

Αν και η παραπάνω πολιτειακή ερμηνεία της πρότασης ικανοποιεί την Άγκυρα, αντιμετωπίζεται με καχυποψία. Το ερώτημα βέβαια είναι οντολογικό όσο και ουσιαστικό, αφού μία τέτοια λύση καταργεί την Κυπριακή Δημοκρατία, δημιουργεί ένα μόρφωμα αμφιβόλου βιωσιμότητας και νομιμοποιεί την τουρκική εισβολή και κατοχή. Οι θέσεις αναλυτών και σχολιαστών στην Τουρκία είναι σαφείς όσον αφορά την πρόταση.

Το πρώτο ερώτημα τέθηκε παραπάνω με τρόπο που δημιουργεί καχυποψία όσον αφορά το τι μπορεί να κρύβεται πίσω από το βρετανικό σχέδιο. Είναι η λογική του “πολύ καλό για να είναι αληθινό” ή του “που κρύβεται η παγίδα”. Η Άγκυρα δεν επιθυμεί την επιστροφή στο καθεστώς της δεκαετίας του 1960 και αυτό παράγει διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις της βρετανικής πρότασης, η οποία (κατά την τουρκική πλευρά) αν εφαρμοστεί θα οδηγήσει στη δημιουργία μίας «μη λειτουργικής ομοσπονδίας».

Εκτός κι αν οι Βρετανοί (υποστηρίζουν Τούρκοι αναλυτές) έχουν στο μυαλό τη δημιουργία ενός «συγκαλυμμένης μορφής ενιαίου κράτους» («disguised unitary state») κάτι που απορρίπτεται από την Τουρκία. Εξάλλου, ο κ. Τατάρ εξελέγη με την στήριξη της Άγκυρας και τη δέσμευση δημιουργίας δύο κρατών. Τουρκία και Κατεχόμενα δεν επιθυμούν μια λύση που να καθιστά την Κύπρο ένα de jure ενιαίο κράτος.

Η τουρκική πλευρά προβληματίζεται από τις προβλέψεις του Άρθρου 5. Σύμφωνα με αυτό, αν μία απόφαση που λαμβάνεται σε κοινοτικό επίπεδο δεν επικυρώνεται από την κεντρική κυβέρνηση (με απλά λόγια αν υπάρχει έλλειψης συναίνεσης), η Κυπριακή Δημοκρατία δεν θα προχωράει στη σύναψη συμφωνιών ή θα απέχει. Μία τέτοια επιλογή ουσιαστικά θα εξουδετερώσει τη διεθνή λειτουργικότητα της νήσου με όρους άσκησης πολιτικής και θα οδηγήσει σε ακυβερνησία κάτι που επισημαίνει και η Άγκυρα. Στο σημείο αυτό έχουμε μία διαφοροποίηση από το Σχέδιο Ανάν που προέβλεπε την εμπλοκή μίας διεθνούς επιτροπής.

Επίμαχα άρθρα

Μία άλλη αμφιλεγόμενη κατά τους Τούρκους πρόβλεψη αφορά το Άρθρο 6, το οποίο προβλέπει άμεση αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων κατοχής μετά τη σύναψη της Συμφωνίας, κατάργηση του δικαιώματος της Άγκυρας να παρεμβαίνει στρατιωτικά και κατάργηση της Συνθήκης Εγγυήσεων «την 10η επέτειο από τη σύναψη της Συμφωνίας». Σε αυτό το χρονικό σημείο θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί η αποχώρηση και του τελευταίου Τούρκου στρατιώτη από το νησί.

Αυτό απορρίπτεται από την Τουρκία, καθώς καταργεί το καθεστώς θεσμικής ομηρίας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η τουρκική πλευρά –όπως εκφράζεται από ελεγχόμενα από την κυβέρνηση Ερντογάν ΜΜΕ– υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να γίνει δεκτή καμία λύση, η οποία να απομακρύνει στο σύνολό τους τα τουρκικά στρατεύματα κατοχής, αν και θα μπορούσαν να αποδεχτούν την αριθμητική μείωση τους.

Τα Άρθρα 7 και 8 αφορούν εδαφικά ζητήματα και ζητήματα επιστροφής περιουσιών, τα οποία επί της αρχής αντιμετωπίζονται στη βάση των προηγούμενων Σχεδίων σε συνδυασμό (αξιολόγηση της Άγκυρας) με «κάποιες επιπλέον ρυθμίσεις, αποτέλεσμα της ηττοπαθούς στάσης του Μουσταφά Ακιντζί στο Κραν Μοντανά». Σύμφωνα με Τούρκο αρθρογράφο της “Χουριέτ” που εκφράζει την πλέον σκληρή γραμμή στη γείτονα, «το να περιμένει κανείς να πάνε οι Τουρκοκύπριοι από το 35% του εδάφους που κατέχουν σήμερα στο 29,2% ή 28,2% είναι ουτοπία». Αυτό με την προοπτική να επιστραφούν εδάφη στους Ελληνοκύπριους.

Ξένος παράγοντας

Παράμετρος που δεν έχει αναλυθεί μέχρι σήμερα είναι το τι επιθυμεί ο ξένος παράγοντας. Αποκωδικοποιώντας τις μέχρι σήμερα θέσεις των ΗΠΑ είναι σαφές ότι δεν επιθυμούν την επιστροφή στο προ της εισβολής status. Αυτό έχει και ιστορική τεκμηρίωση. Στις 28 Σεπτεμβρίου 1999 ο τότε Τούρκος πρωθυπουργός Μ. Ετσεβίτ είχε μιλήσει στο Washington Institute’s Special Policy Forum.

Στην ενημέρωση που ακολούθησε αναφέρθηκε στη συζήτηση με τον τότε πρόεδρο Κλίντον με θέμα την Κύπρο: «Συζητήσαμε για λίγο, αλλά όσα είπαμε ήταν ουσιαστικά. Ο πρόεδρος Κλίντον μου κατέστησε σαφές ότι καμία λύση στο Κυπριακό δεν θα επανέφερε το νησί στο προ της εισβολής καθεστώς. Αυτό δεν το θεωρούσε αποδεκτό. Ήταν μία ιστορική δήλωση», είπε ο Ετσεβίτ.

Ένα χαρτί που δεν έχει χρησιμοποιήσει μέχρι σήμερα η Λευκωσία είναι η αίτηση ένταξης στο ΝΑΤΟ. Η επιλογή αυτή συνοδευόμενη από παράλληλες κινήσεις (π.χ. κατάργηση Συνθήκης Εγγυήσεων) μπορεί να μεταφέρει το σύνολο της πίεσης προς την άλλη πλευρά. Τέλος, αν υπάρχει εταίρος ή σύμμαχος πρόθυμος να στηρίξει λύση δύο κρατών να υποθέσουμε ότι είναι διατεθειμένος να αναγνωρίσει και τη βίαιη απόσχιση της Κριμαίας.