Είναι παρωχημένος ο Δημοκρατικός Πατριωτισμός του Ρήγα;

Στο πεδίο της δημοκρατίας, του δήμου, των ισονομικών διατάξεων που αφορούν τους πολίτες τόσο κατά μόνας, όσο και ως δημοκρατικά οργανωμένο σύνολο, τα συγκλίνοντα και από κοινού αναδεικνυόμενα παραδείγματα είναι αρκετά, έτσι όπως αποτυπώνονται στην αναλυτική από τον Ρήγα περιγραφή των φυσικών δικαίων στο  τμήμα των «Δικαίων του Ανθρώπου», στο άρθρο 2 σε σχέση με το αντίστοιχο γαλλικό, στην ισότητα όλων απέναντι στον νόμο ανεξάρτητα από την εθνική, θρησκευτική ή ταξική τους κατάσταση στο άρθρο 3, στην ιεράρχηση της ελευθερίας ως μέγιστης θετικής αξίας στα άρθρα 6 και 9, στην κατοχύρωση των δικαιωμάτων της ανεξιθρησκίας, του συνέρχεσθαι, συνεταιρίζεσθαι και της ελευθεροτυπίας στο άρθρο 7.

Η ριζοσπαστικότητα του Ρήγα, διάχυτη σε όλο το σώμα της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως, κορυφώνεται στο ζήτημα των δικαιωμάτων κάθε κατηγορουμένου, όπου πέρα από την ρητή διατύπωση, του ότι δεν υφίσταται αδίκημα και δεν επιβάλλεται ποινή άνευ νόμου που από προηγούμενα ορίζει τα του αδικήματος και της ποινής (Nullum crimen nulla poena sine lege), απαιτεί την πλήρη τήρηση της νομιμότητας, την ανθρώπινη μεταχείριση των κρατουμένων και την απαγόρευση βασανιστηρίων (άρθρα 10-14).

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες αλλά και πρωτοπόρες για την εποχή του είναι οι ισονομικές προσεγγίσεις του, που –τηρουμένων των αναλογιών– αντιστοιχούν σε μια προχωρημένη-προοδευτική αντίληψη «κράτους προνοίας» της εποχής μας. «Αι δημόσιαι συνδρομαί και ανταμοιβαί είνε ένα ιερόν χρέος της πατρίδος» επισημαίνει στο άρθρο 21 για να προχωρήσει στο επόμενο άρθρο 22 στην άκρως προοδευτική διατύπωση, που απουσιάζει από το αντίστοιχό του γαλλικό άρθρο «Όλοι χωρίς εξαίρεσιν έχουν χρέος να ηξεύρουν γράμματα. Η πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις όλα τα χωρία δια τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδία. Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη. Να εξηγούνται οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς, εις δε τας μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα^. η δε ελληνική είναι απαραίτητος».

Σε αυτό το πνεύμα κινείται και μια σειρά άρθρων, όπως λ.χ. η ανάδειξη της ασφάλειας των πολιτών σε ύψιστο αγαθό (άρθρο 23).

Κορυφαία, πάντως στιγμή, παραμένει η αναγωγή του λαού ως συνόλου σε ανώτατη αρχή της δημοκρατίας: «ήγουν ο λαός μόνον ημπορεί να προστάζει και όχι ένα μέρος των ανθρώπων ή μία πόλις» (άρθρο 25). Ένα κατεξοχήν σημαντικό άρθρο, που παραπέμπει  στην Αθηναίων Πολιτεία του Αριστοτέλη (πιθανόν όχι τυχαία η αναφορά του Ρήγα στην λέξη πόλις ), όπου «ἁπάντων γάρ αὐτός αὑτόν πεποίηκεν ὁ δῆμος κύριον, καί πάντα διοικεῖται ψηφίσμασιν καί δικαστηρίοις, ἐν οἷς ὁ  δῆμος  ἐστιν ὁ  κρατῶν».

Η πρωτοποριακή και όχι μόνο για την εποχή του, προσέγγιση του Ρήγα κορυφώνεται στα τρία τελευταία άρθρα των «Δικαίων του Ανθρώπου» (33,34 και 35), όπου η εναπόθεση εφαρμογής των δημοκρατικών αυτών αρχών ανατίθεται στον πατριωτισμό του λαού και του έθνους. «Όταν η Διοίκησις βιάζη, αθετή, καταφρονή, τα δίκαια του λαού και δεν εισακούη τα παράπονά του, το να  κάμη τότε ο λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάστασιν, να αρπάζη τα άρματα και να τιμωρήση τους τυράννους του, είνε το πλέον ιερόν από όλα τα δίκαιά του, και το πλέον απαραίτητον από όλα τα χρέη του».

Είναι πεπερασμένος ο Δημοκρατικός Πατριωτισμός του Ρήγα;

Τα συμπεράσματα, δεν είναι και δεν μπορούν να είναι πλήρη, είναι όμως, φρονώ, σαφή σε πλείστα όσα καίρια σημεία. Δεν χωρεί αμφιβολία για το πόσο αργόσυρτη, βασανιστική και δυστυχώς ανολοκλήρωτη υπήρξεν η πορεία ιδεολογικοπολιτικής συγκρότησης του Ρήγα. Εκείνο, όμως, που σε κάθε περίπτωση αποτέλεσε το αφετηριακό, σταθερό, αμετακίνητο και αδιαμφισβήτητο στοιχείο της συνολικής του συγκρότησης και πορείας, είναι ο βαθύτατα φιλελεύθερος, φιλόπατρις και δημοκρατικός πυρήνας της καθόλου κοσμοθεωρίας του.

Γιατί πράγματι η πολιτική – πολιτειακή πρόταση του Ρήγα ξεπερνά τα κυρίαρχα ασφυκτικά πλαίσια της εποχής του συγκροτώντας ένα καινούργιο, εκτινασσόμενο στο μέλλον, σύστημα αρχών και αξιών με σαφή φιλελεύθερο, πατριωτικό, διεθνιστικό, ουμανιστικό και δημοκρατικό προσανατολισμό.

Η καταγγελία του δεσποτισμού, η ανάδειξη της ελευθερίας σε πρώτιστη αξία, η εθνική ανεξαρτησία, η αγάπη και υπεράσπιση της πατρίδας, η φιλειρηνική στάση απέναντι στα ελεύθερα έθνη, η ανεξιθρησκία, ο αντιμοναρχικός πολιτειακός χαρακτήρας, η αρχή της διακρίσεως των εξουσιών, η κοινωνική ευαισθησία και πρόνοια απέναντι στους γέροντες, τους πάσχοντες και τους αδύναμους και η σταθερή προσήλωση στα ατομικά δικαιώματα και τις δημοκρατικές αξίες και αρχές, αποτελούν τους σταθερούς άξονες του ιδεολογικοπολιτικού κόσμου.

Η ανάδειξη του κοινωνικού δίπλα στο εθνικό, αποτελεί, ίσως, τη μεγαλύτερη πολιτική του κατάκτηση και αποτυπώνεται στην ουσιαστική σύνδεση των στόχων της εθνικής απελευθέρωσης με την αναγκαιότητα της κοινωνικής αλλαγής που διαπερνά και διαποτίζει τον κόσμο που παθιασμένα οραματίζεται.

Όμως αυτός ο κόσμος που στηρίζεται στις παραπάνω αξίες και αρχές και που πάνω του έχτισε ο Ρήγας την μελλοντική Ελληνική Δημοκρατία, δεν είναι παρά ο κόσμος του Δημοκρατικού Πατριωτισμού, της ιδεολογίας δηλαδή που ενέπνευσε τα τρία, κατά την γνώμη μου, μεγαλύτερα, σπουδαιότερα και βαθύτερα σε διαχρονική ισχύ κινήματα του 18^ου και 19ου αιώνα, την Αμερικανική, την Γαλλική και την Ελληνική Επανάσταση.

Διαβάστε τα προηγούμενα

1. Δημοκρατικός Πατριωτισμός – Και ο Μπακούνιν εθνικιστής;
2. Ο Δημοκρατικός Πατριωτισμός στον αρχαίο κόσμο
3. Δημοκρατικός Πατριωτισμός – Ο Άνταμ Σμιθ, ο Ρουσσώ και ο Ρήγας
4. ‘Συνταγματικός πατριωτισμός’ – Η προκρούστεια κλίνη του Χάμπερμας

---

* Ολοκληρωμένη ανάλυση του φαινομένου του Δημοκρατικού Πατριωτισμού, ο αναγνώστης μπορεί να βρει στο τελευταίο βιβλίο του συγγραφέα Ρήγας Βελεστινλής. Ο Πατέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, (σελ. 51-95).