Επιστρέφει στην “εξαγωγή δημοκρατίας” ο Μπάιντεν

Η εκλογή Μπάιντεν και η ορκωμοσία του έχει φέρει ανακούφιση στον πλανήτη, όπως παρουσιάζεται από την πλειονότητα των διεθνών ΜΜΕ. Στην ομιλία ορκωμοσίας του νέου προέδρου θα μπορούσε κανείς να διακρίνει δύο σημεία: Πρώτον, την ξεκάθαρη προσπάθεια του να στείλει ενωτικό μήνυμα στον “διχασμένο” αμερικανικό λαό. Δεύτερον, να θέσει το ηθικό πλαίσιο της πολιτικής που θα εφαρμόσει, επανατοποθετώντας στον πυρήνα της τη δημοκρατία και προσδιορίζοντας τις ΗΠΑ σαν συνώνυμο της δημοκρατίας.

Χαρακτηριστική είναι η αρχική φράση στην ομιλία του: «Αυτή είναι η μέρα της Αμερικής. Αυτή είναι η μέρα της δημοκρατίας». Είναι πράγματι, όμως, η δημοκρατία κυρίαρχο στοιχείο της αμερικάνικης πολιτικής κουλτούρας και της αμερικανικής κοινωνίας, ή καθίσταται διαχρονικά “εργαλείο” για την επίτευξη των στόχων της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής που είναι η διατήρηση της αμερικανικής κυριαρχίας;

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι νομιμοποιήσεις του επεκτατισμού των ΗΠΑ είχαν ήδη μορφοποιήσει ένα κινούμενο σύμπλεγμα ιδεολογημάτων (δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα κ.α.), των οποίων η σειρά και η έμφαση άλλαζαν σαν καλειδοσκόπιο ανάλογα με την ιστορική συγκυρία (Πέρι Άντερσον). Έτσι λοιπόν, μετά το 1945, η υπεροχή της εθνικής ασφάλειας μετέβαλλε την ιεραρχία των στόχων, χωρίς να τους καταργεί, τοποθετώντας τη δημοκρατία αμέσως μετά την ασφάλεια, προκειμένου να δημιουργηθεί το αναγκαίο ιδεολόγημα που θα συνέβαλε στην ανάσχεση της Σοβιετικής Ένωσης.

Η εξήγηση Κονδύλη

Η δημοκρατία ήταν το αμερικανικό δώρο στον κόσμο, το οποίο όμως στην πραγματικότητα θα προστάτευε την ασφάλεια των ΗΠΑ. Ο Κίσινγκερ στο έργο του “Diplomacy” λέει ότι πρέπει «να κάνουμε τον κόσμο ασφαλή για τη δημοκρατία». Μια λογική που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την έννοια της “συλλογικής ασφάλειας”, η οποία στην πορεία θα γινόταν η εξωτερική ασπίδα της εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ.

Στην ίδια λογική, ο Κονδύλης εξηγεί την αναγκαιότητα ανάδειξης ενός ιδεολογήματος, καθώς αυτό επιτρέπει σε κάποιον να εγείρει ύψιστες αξιώσεις ισχύος, αποκηρύσσοντας παράλληλα με έμφαση κάθε επιδίωξη ισχύος και κάθε βία καθώς μονάχα μια νομιμοποιημένη ισχύς είναι ικανή να ασκήσει εξουσία και μονάχα η ηθικά νομιμοποιημένη ισχύς μπορεί να στηρίξει μια εξουσία.

Ιστορικά, οι διαχειριστές της εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ ήταν συχνά περιφρονητικοί ως προς τη δημοκρατία που υποτίθεται ότι υπερασπίζονταν. Ο Κένναν, ο εμπνευστής της ανάσχεσης, έλεγε ότι ο καλοπροαίρετος δεσποτισμός είχε μεγαλύτερες δυνατότητες για το καλό από ό,τι η δημοκρατία. Την άποψη του αυτή δεν την άλλαξε ποτέ, καθώς θεωρούσε ότι η χώρα θα κυβερνιόταν καλύτερα από μία πεφωτισμένη ελίτ που θα ήταν αλώβητη από λαϊκά πάθη.

Την ίδια αντίληψη είχε και ο Άτσεσον υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ (1949-1953), ο οποίος απέρριπτε την παραδοχή ότι η δημοκρατία είναι κάτι καλό, λέγοντας: «δεν νομίζω ότι αξίζει δεκάρα». Όμως αυτές οι εκμυστηρεύσεις δεν ήταν για λαϊκή κατανάλωση, καθώς η δημοκρατία επισήμως είχε εξέχουσα σημασία για την αμερικάνικη αποστολή στον κόσμο.

Ιδεολόγημα Μπάιντεν και αμερικανική ιστορία

Η δημόσια παραδοχή της αμερικανικής αντίληψης περί ηθικών αξιών, όπως για παράδειγμα τα ανθρώπινα δικαιώματα, έγινε στο Παρίσι το 1998 στην παρουσίαση του βιβλίου του Μπρζεζίνσκι “Η Μεγάλη Σκακιέρα”. Όταν ο Μπρζεζίνσκι ρωτήθηκε από δημοσιογράφο για το πώς γίνεται το βιβλίο του να είναι βυθισμένο στη realpolitik, αλλά όταν εκείνος ήταν σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ επί προεδρίας Τζίμυ Κάρτερ να είναι υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η απάντηση ήταν αφοπλιστική και ειλικρινής.

Ο πρώην σύμβουλος ασφαλείας απάντησε ότι το ιδεολόγημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων χρησιμοποιήθηκε στο δόγμα Κάρτερ με στόχο την αποσταθεροποίηση της Σοβιετικής Ένωσης και ήταν σε απόλυτη συμφωνία με τον πρόεδρο. Όταν διαπίστωσαν ότι πέτυχε το κράτησαν. Αποδεικνύεται, λοιπόν, ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα ιστορικά έχουν χρησιμοποιηθεί ως πολιτικό εργαλείο σε μια πλανητική κατάσταση, η πυκνότητα της οποίας καθιστά απαραίτητη τη χρήση οικουμενικών ιδεολογημάτων. Στην πλανητική κατάσταση, η δεσμευτική ερμηνεία των ιδεολογημάτων αυτών συνεχίζει να εναπόκειται στις διαθέσεις και στα συμφέροντα των ισχυρότερων εθνών.

Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, ο πρόεδρος Μπάιντεν αρκετά νωρίς έθεσε τη δημοκρατία ως το οικουμενικό ιδεολόγημα που θα πλαισιώσει την εξωτερική πολιτική του. Ανακοίνωσε, μάλιστα, τη διοργάνωση του Παγκόσμιου Συνεδρίου των Δημοκρατιών (Global Summit of Democracies), πρωτοβουλία που προκαλεί εύλογα ερωτήματα. Για παράδειγμα ποιο είναι το κριτήριο, με το οποίο θα γίνει η επιλογή των χωρών που θα συμμετάσχουν σε αυτό το συνέδριο.

Αναδυόμενος πολυπολικός κόσμος

Αν το μοναδικό κριτήριο για την επιλογή των συμμετεχόντων είναι ο δημοκρατικός τρόπος εκλογής κυβερνήσεων τότε σημαντικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ θα έπρεπε να αποκλειστούν. Άρα ο στόχος του συνεδρίου, που είναι η συσπείρωση των συμμάχων των ΗΠΑ, στους οποίους οι Αμερικανοί επιθυμούν να μεταφέρουν “βάρη” λόγω έλλειψης των απαιτούμενων ιδίων πόρων για τη διατήρηση της αμερικανικής κυριαρχίας, δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί. Εάν πάλι τα κριτήρια επιλογής των χωρών που θα συμμετάσχουν σε αυτό το “συνέδριο δημοκρατίας” είναι ασαφή και ιδιαιτέρως ελαστικά, προκειμένου να συμπεριληφθούν όλοι οι σύμμαχοι των ΗΠΑ, τότε η δημοκρατία θα μετατραπεί περισσότερο σε εμπορικό σήμα.

Σε ένα αναδυόμενο πολυπολικό κόσμο όπου υπάρχει αδιαμφισβήτητη μετατόπιση ισχύος προς την Ανατολή, οι ΗΠΑ έχουν την ανάγκη να αποκαταστήσουν τη φερεγγυότητά τους τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, προσδοκώντας τη διατήρηση της παγκόσμιας κυριαρχίας για την οποία όμως δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους και δεν έχουν την αναγκαία πολιτική βούληση και συναίνεση.

Επίσης, η προσπάθεια αυτή στηρίζεται σε ένα ιδεολόγημα μιας άλλης εποχής, όταν ο κόσμος ήταν δυτικό-κεντρικός, η ισχύς των ΗΠΑ αδιαμφισβήτητη και ο “αντίπαλος”, η Σοβιετική Ένωση, είχε διαφορετικά ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά. Επιπλέον, η προσπάθεια εξαγωγής του τρόπου διακυβέρνησης και του οικονομικού συστήματος της Σοβιετικής Ένωσης σε κάποιο βαθμό νομιμοποιούσαν την αμερικανική προσπάθεια ανάσχεσης της.

Στον 21ο αιώνα η ανάδυση της Κίνας είναι πλέον ξεκάθαρο ότι δεν μπορεί να γίνει ανεκτή από τις ΗΠΑ. Όπως κάθε χώρα που αυξάνει την ισχύ της, έτσι και η Κίνα διεκδικεί να διαδραματίσει ρόλο ανάλογο της ισχύος της, συμμετέχοντας ενεργά σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς. Σε αυτή την πορεία, η Κίνα δεν επιδιώκει την εξαγωγή του μοντέλου διακυβέρνησης και του συστήματος της, ώστε αυτό να προκαλεί κίνδυνο για τα συστήματα διακυβέρνησης των άλλων χωρών. Ως εκ τούτου, δεν αποτελεί κίνδυνο για την αντιπροσωπευτική δημοκρατία.

Η συμβουλή Μιρσχάιμερ

Συνεπώς, η επίκληση της δημοκρατίας από τις ΗΠΑ είναι εργαλείο για τη συσπείρωση των χωρών, για να διαιρέσει τον κόσμο και να αναδείξει τον “Εχθρό-Κίνα”. Οι Αμερικανοί, όμως, δεν θα έχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Σε ένα μεταβαλλόμενο κόσμο, η προσπάθεια ανάσχεσης της Κίνας εξυπηρετεί σχεδόν αποκλειστικά την προάσπιση των αμερικανικών συμφερόντων. Το διακύβευμα δεν είναι πλέον οικουμενικό. Γι’ αυτό τα κράτη στην πραγματικότητα δεν ενδιαφέρονται οικειοθελώς να επιλέξουν πλευρά σε αυτό τον ανταγωνισμό ισχύος κι όσα το κάνουν μάλλον “αναγκάζονται” να το πράξουν.

Τον Αύγουστο 2020, ο διάσημος διεθνολόγος Μιρσχάιμερ (Mearsheimer), σε συνέντευξη του στον Αργεντίνο δημοσιογράφο Leandro Dario, έδωσε μια συμβουλή για την Αργεντινή, η οποία όμως είναι χρήσιμη για κάθε χώρα: «μείνετε μακριά από το στρατιωτικό ανταγωνισμό μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων και ταυτόχρονα μεγιστοποιήσετε τις οικονομικές συναλλαγές και με τις δύο».

Οι ΗΠΑ επιδιώκουν να κάνουν ανάσχεση της Κίνας με την επίκληση παλαιών ιδεολογημάτων που πλέον δεν μπορούν να είναι ελκυστικά στον 21ο αιώνα. Αυτό δείχνει ότι διανύουν μια περίοδο κρίσης όχι μόνο στην ηγεμονία, την οικονομία, την κοινωνία, αλλά κυρίως κρίση ιδεών. Η χώρα που διαμόρφωσε την πολιτική σκέψη τον 20ο αιώνα έχοντας μερικούς από τους σημαντικότερους διανοητές (Κίσινγκερ, Μπρζεζίνσκι, Σκόουκροφτ κ.α.) τα τελευταία χρόνια ανέθεσε τη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της σε έναν άνθρωπο που προέρχεται από τις μυστικές υπηρεσίες, τον Πομπέο.