Η εμβληματική δολοφονία του Κίτσου Μαλτέζου – Ο εμφύλιος πριν τον Εμφύλιο

«Πού μας πάει αυτός ο μανιάτικος γδικιωμός που ζώνει τώρα όλη την Ελλάδα και θα χρειαστούν δεκαετίες για να ξεχαστεί;» (Γιώργος Θεοτοκάς, 1-2-1944, Τετράδια Ημερολογίου, σ. 458-459). Τέτοιες μέρες το 1944, τρεις Έλληνες αστοί που θα διακριθούν διεθνώς και στο εσωτερικό, ο σκηνοθέτης και θεωρητικός του κινηματογράφου Άδωνις Κύρου, η γλύπτρια Ναταλία Μελά και ο γνωστός πολιτικός της Αριστεράς Λεωνίδας Κύρκος εμπλέκονταν αμέσως ή εμμέσως στην εν ψυχρώ δολοφονία του αστού φοιτητή Κίτσου Μαλτέζου-Μακρυγιάννη.

Δολοφονία που θα ήταν απ’ τα διδακτικότερα ορόσημα της Κατοχής, αν δεν υπήρχε η μεταπολιτευτική ιδεολογική κυριαρχία-μονομέρεια της Αριστεράς και η μεταπολεμική εθελοτυφλία της Δεξιάς. Την 1η Φεβρουαρίου 1944 στελέχη του ΕΛΑΣ Σπουδάζουσας, εκτελώντας απόφαση της ΟΠΛΑ (Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα), στήνουν ενέδρα έξω από το σπίτι του Μαλτέζου, στις αρχές της Συγγρού. Μόλις βγαίνει, τον ακολουθούν, του φωνάζουν, γυρνάει, και τον πυροβολούν τα αδέλφια Νόνος και Μικές Κουρουνιώτης, φίλος του Μαλτέζου.

Στην πολυμελή ομάδα περιφρούρησης ήταν οι Λεωνίδας Κύρκος και Ναταλία Μελά, που δεν ξέρει περί τίνος πρόκειται, φίλη επίσης του Κίτσου, και ο Άδωνις Κύρου, που θεωρείται οργανωτής της δολοφονίας, φίλος του κι αυτός. Πιθανολογήθηκε, αλλά δεν προκύπτει, ευτυχώς, συμμετοχή του φιλοσόφου Κώστα Αξελού που είχε έντονη καθοδηγητική παρουσία στο ΚΚΕ-Σπουδάζουσα. Είχε, μάλιστα, μια δική του άτυπη ομάδα, τα “Αξελά”, μεταξύ των λίγων μελών ο Κύρου και η Μελά.

Ποιο ήταν το “έγκλημα” του Μαλτέζου; Ενώ ήταν η πιο ηγετική μορφή σε όλο το πανεπιστήμιο, αλλά και στην ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας), τόλμησε να φύγει, απηυδισμένος από την εμφυλιακή-συγκρουσιακή μεθόδευση του ΚΚΕ. Οργανώθηκε στις αστικές οργανώσεις ΡΑΝ (Ρωµυλία-Αυλών-Νήσοι) και ΕΣΑΣ (Εθνικός Σύνδεσμος Ανωτάτων Σχολών). Ακολούθησε η ηθική εξόντωση, οι συνηθισμένες συκοφαντίες εναντίον του, χυδαιότητες περί δήθεν προδοσίας του, ξυλοδαρμοί, μέχρι που τον σκότωσαν (δυο μέρες πριν είχαν αστοχήσει σε απόπειρα).

Πέρα απ’ τα κομματικά, η παράθεση των τεσσάρων ονομάτων προκαλεί ανατριχίλα, αυτός όμως ήταν/είναι ο εμφύλιος. Ας σημειωθεί ότι τη δολοφονία Μαλτέζου ακολούθησαν οι δολοφονίες του αντιστασιακού αξιωματικού Δημήτρη Ψαρρού, αρχηγού του 5/42 Συντάγματος, και της ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη. Τον εμφυλιακό κατήφορο είχε διανοίξει το 1942 η κατασυκοφάντηση της δημοκρατικής οργάνωσης “Πανελλήνια Ένωση Αγωνιζομένων Νέων” που είχε εκτελέσει το σημαντικότερο σαμποτάζ στην Αθήνα, ίσως και στην Ευρώπη, με δεκάδες νεκρούς Γερμανούς και Έλληνες της ναζιστικής Εθνικής Σοσιαλιστικής Πατριωτικής Οργάνωσης.

Θα περιμέναμε, λοιπόν, οι εμπλεκόμενοι να ζητήσουν συγγνώμη, μια ηθικής, συνειδησιακής τάξεως πράξη. Επίσης, να υπογραμμίζουν συνεχώς τις συνέπειες του αδιάκοπου μέχρι σήμερα εμφυλίου και πόσο εξουθενωτική για τους ίδιους, ως πρόσωπα, ήταν η συμμετοχή σε τέτοιες ενέργειες. Γιατί, ακόμη κι αν δεν ήξεραν, έμαθαν στην Ευρώπη όπου διακρίθηκαν, ότι ο αντίπαλος-εχθρός δεν είναι εσωτερικός αλλά εξωτερικός κι ότι όποιος λαός δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στο εσωτερικό, καταστρέφεται. Δεν το έκαναν, ενώ όφειλαν, παρ’ ότι έφυγαν έγκαιρα από το ΚΚΕ. Ήταν, δυστυχώς, μια “διαρκής δολοφονία”.

Μετά τον φόνο

Φίλοι του Μαλτέζου πάνε να σκοτώσουν τον Άδωνι Κύρου που κρύβεται, αλλά γυρνάει σπίτι του να γιορτάσει τα γενέθλιά του δώδεκα μέρες μετά τη δολοφονία. Βλέπετε, είναι αστοί, μένουν στην Πλάκα, στο Κολωνάκι, στην Κηφισιά, αλλά θεωρούν τον εαυτό τους επαναστάτες. Η μάνα του Κύρου καταλαβαίνει, βλέποντάς τους και ειδοποιεί τον γιο της που το σκάει απ’ το παράθυρο.

Στον δρόμο, τον πυροβολεί ο ανάπηρος οδηγός της ομάδας εκδίκησης και τον τραυματίζει σοβαρά. Εν τέλει σώζεται. Ωστόσο, μένει για πάντα ανάπηρος κι αυτός, κουτσός. Κι όμως, σέρνει σε κάθε του χωλό βήμα το φέρετρο και το λείψανο του Μαλτέζου, αλλά δεν ζητάει συγγνώμη ούτε ανοίγει ποτέ το στόμα του. Με το όνομα Ado Kyrou διακρίνεται στους παρισινούς κύκλους των σουρεαλιστών (Μπρετόν κλπ).

Στην Ελλάδα επιστρέφει μόλις παραγράφεται η συμμετοχή του στο έγκλημα, το 1965, και γυρνάει τη συγκλονιστική ταινία “Το Μπλόκο” για το γερμανικό μπλόκο στην Κοκκινιά (17-8-44). Την παραγωγή κάνει ο διαφυγών συνεργός στη δολοφονία του Μαλτέζου, Διονύσης (Νόνος) Κουρουνιώτης, εκτός αν είναι συνωνυμία. Κεντρικό ρόλο έχει στην ταινία ο κουκουλοφόρος καταδότης.

Στην ουσία, δηλαδή, ο Κύρου κινηματογραφεί τον εαυτό του με άλλο χρώμα κουκούλα, άποψη που ενισχύεται απ’ την ενεργό συμμετοχή του Νόνου Κουρουνιώτη. Ο Κύρου είτε το επιδιώκει είτε το αντιλαμβάνεται είτε όχι, χρησιμοποιεί έναν κραυγαλέο αλλά κρυπτογραφικό τρόπο να απολογηθεί εμμέσως, να ζητήσει συγγνώμη από τον παιδικό του φίλο Κίτσο κι από τον ελληνικό λαό. Στέλνει, όμως, στο πουθενά ένα αντεστραμμένο σήμα μορς, όπως επιβάλλουν ο εγωϊσμός, η ενοχή και το ταλέντο του. Και δεν μιλάει. Στο οπισθόφυλλο του κλασικού βιβλίου του “Ο σουρεαλισμός στον κινηματογράφο” (εκδόσεις Κάλβος) διαβάζουμε: «Για μας, ηθικό είναι ό,τι είναι επαναστατικό».

Η πολύ σπουδαία γλύπτρια Ναταλία (Νάτα) Μελά, στις συνεντεύξεις της μιλάει για το παρασκήνιο της δολοφονίας, αλλά ούτε αυτή προτάσσει: Σταματήστε το εμφυλιακό κλίμα, ο εμφύλιος ήταν κατάρα, καταστραφήκαμε. Με τη σειρά του ούτε ο πολιτικός Κύρκος που παραδέχεται τηλεοπτικώς την άδικη δολοφονία Μαλτέζου, ούτε ζητάει συγγνώμη αυτός ή η Αριστερά για τη δολοφονία και το μίσος.

Το βιβλίο

Αναλυτικά για τον Μαλτέζο κι όλες οι πληροφορίες (πλην μίας, για την παραγωγή του Μπλόκου) υπάρχουν στο πληρέστατο βιβλίο: “Κίτσος Μαλτέζος, ο αγαπημένος των Θεών” (εκδ. Εστία), του δικηγόρου Πέτρου Στάικου Μακρή που έκανε υποδειγματική δουλειά. Αστός κι ο ίδιος γνώριζε προσωπικώς ή οικογενειακώς πολλούς από τους αστούς που στην κατοχή συντάχθηκαν με το ΚΚΕ. Μίλησε μαζί τους. Ανακάλυψε πρωτογενείς πηγές, έβγαλε ψύχραιμα συμπεράσματα που δεν τολμούν να βγάλουν οι επαγγελματίες ιστορικοί. Ο ιστορικός Φίλιππος Ηλιού (Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας) του είπε για τη δολοφονία Μαλτέζου: «Για μας ό,τι έγινε, καλώς έγινε και το θέμα έκλεισε». Τι μέλλον έχουμε με τέτοια μυαλά;

Κάποιες ενστάσεις τίθενται, ωστόσο: Γιατί δεν μίλησε με τον Κύρκο; Γιατί δεν επεχείρησε να μιλήσει με τον Κώστα Αξελό (βλ. άρθρο μου στην Ελευθεροτυπία) που ζούσε, όταν αυτός έγραφε το βιβλίο; Επιπλέον, ας σημειωθεί μια σοβαρή παρασπονδία: στο βιβλίο “πρωταγωνιστεί” η αθηναϊκή αστική τάξη που δεν γνώρισε πείνα, όταν ο λαός έτρωγε γαϊδούρια και 300.000 πέθαιναν στους δρόμους. Αναφορά υπάρχει, αλλά δεν αρκεί. Πού είναι οι φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου με τα σκελετωμένα παιδιά και το Μαύρο Λεύκωμά της (σε συνεργασία Γιάννη Κεφαλληνού);

Επίσης, υπάρχει μια υποτιμητική αναφορά στους σαλταδόρους, μια αυθεντική μορφή λαϊκής αντίστασης που απαξίωσε η αστική τάξη και συκοφάντησε φυσικά το ΚΚΕ (ευτυχώς το υπερασπίστηκε ο συγγραφέας Μάριος Χάκκας). Σχετικά με τη σπουδαιότερη ενέργεια των αστικών οργανώσεων, την περίθαλψη των τραυματιών από τον συμμαχικό βομβαρδισμό του Πειραιά με χιλιάδες θύματα, έχει γράψει τραγούδι ο υμνητής των σαλταδόρων και του ηρωϊκού σαλταδόρου Στέλιου Καρδάρα, Μιχάλης Γενίτσαρης: «Το μάθατε στον Πειραιά επιδρομή μεγάλη / γκρεμίσανε τα σπίτια μας οι Αγγλαμερικάνοι».

Πότε ξανά Εμφύλιος

Εν κατακλείδι, τι τέλος πάντων, καταλογίζει στον εαυτό της η ελληνική αστική τάξη (τη Μικρασιατική Καταστροφή, προφανώς, μήτρα όλων των μετέπειτα δεινών του Ελληνισμού) και γιατί πρέπει η αυταρέσκειά της να παρασύρει και την πατρίδα στην καταστροφή; Πότε θα ακουστεί το: “Ποτέ ξανά εμφύλιος”; Πότε το ΚΚΕ θα σταματήσει να μοιράζει βίντεο με τίτλο: “Ο Γράμμος κι αν έπεσε, εμείς θα νικήσουμε” κι οι άλλοι θα κάνουνε γιορτές στο Βίτσι;

Πόσο πρέπει να καταστραφούμε για να καταδεχθούν τα κόμματα να πούνε ότι ο εχθρός δεν είναι στο εσωτερικό; Πρώτο βήμα, η απάλειψη του ονόματος του Μικέ Κουρουνιώτη από την τιμητική πλάκα για τους πεσόντες επί Κατοχής, στο Πανεπιστήμιο. Δεν ήταν αντιστασιακός. Τουφεκίστηκε από τους Γερμανούς για παράνομη οπλοκατοχή στον φόνο. Τον παρέδωσε ο αστυνομικός διοικητής Αθηνών, Άγγελος Έβερτ, που πήρε την υπόθεση από τον αρμόδιο διευθυντή Μπουραντά με εντολή Ράλλη για να μη φτάσουν οι έρευνες στην οικογένεια του Άδωνι Κύρου (εκδότες της εφημερίδας “Εστία”). Αυτοί όλοι έσωσαν τον επαναστάτη Άδωνι Κυρου.

Δεν γράφω το κείμενο για να θίξω ή να προσβάλλω τη μνήμη ή το συναίσθημα κανενός, αλλά για να επαναλάβω το ερώτημα που έχω θέσει προ καιρού: πότε θα αποτιμήσουμε τον Εμφύλιο και το αν έβλαψε ή ωφέλησε τον λαό και την Ελλάδα; Μια Ελλάδα που μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή βρέθηκε αντιμέτωπη και με έναν πιθανό εδαφικό ακρωτηριασμό στο βόρειο τμήμα της, με “διεθνιστικό”, δηλαδή σοσιαλιμπεριαλιστικό μανδύα.