Μικρασιατική Εκστρατεία – Η προδοσία προηγήθηκε της ήττας
06/11/2019
Γράφει η Ντόρα Βακιρτζή* –
Η Μικρασιατική Εκστρατεία, ή πιο ορθά ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος 1919-1922, είναι μια επώδυνη εμπειρία της ελληνικής κοινωνίας που όμως παραμένει σε μεγάλο βαθμό παιδαγωγικά αναξιοποίητη. Το βάρος των τραγικών συνεπειών, 100 σχεδόν χρόνια μετά, εξακολουθεί σε σημαντικό βαθμό να φορτίζει συναισθηματικά την ιστορική έρευνα οδηγώντας αρκετές φορές σε μονομερή και κατ΄ επιθυμία ανάδειξη περιπτώσεων ενός πραγματικά σύνθετου εγχειρήματος.
Η ανάγκη μιας ολιστικής μελέτης με όσο το δυνατόν περισσότερα αντικειμενικά εργαλεία εξακολουθεί να υπάρχει. Σε αυτή την κατεύθυνση θεωρούμε ότι η μελέτη και από άλλα επιστημονικά πεδία είναι ιδιαίτερα χρήσιμη.
Ο πόλεμος ξεκινά επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου, με την απόβαση ελληνικής στρατιωτικής δύναμης στην Σμύρνη στις 2.5.1919 και τυπικά κλείνει με την ανακωχή στα Μουδανιά 25.9.1922. Το πολεμικό αυτό εγχείρημα είχε πολύ μεγάλη διάρκεια, κάτι το οποίο είχε τεράστια επίδραση στις εξελίξεις .
Τα ελληνικά πλεονεκτήματα
Η ελληνική πλευρά ξεκίνησε με δύο πλεονεκτήματα. Πρώτον, είχε τις δυνατές συμμαχίες με τους νικητές του Πρώτου παγκοσμίου πολέμου και δεύτερον, είχε έναν σχετικά οργανωμένο και έμπειρο στρατό (όπως αποδεικνύεται από τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους.
Απέναντι της είχε την Οθωμανική Αυτοκρατορία διαλυμένη και υπό την κηδεμονία των συμμάχων.
Στην τελευταία φάση του πολέμου θα βρεθεί τελικά με μια πολιτική ηγεσία – τους νικητές των εκλογών της 20ης Νοεμβρίου 1920, την Ηνωμένη Αντιπολίτευση – να παραπαίει από τα σκάνδαλα και την οικονομική δυσπραγία. Θα βρεθεί εντελώς απομονωμένη σε διεθνές επίπεδο, με έναν στρατό σε παραλυσία και παντελώς απογυμνωμένο από αξιόμαχους αξιωματικούς λόγω πολιτικών φρονημάτων και στρατιωτική ηγεσία εγκληματικά ανίκανη.
Σε αυτή την τελευταία φάση, τον Αύγουστο του 1922, η κυβέρνηση της Άγκυρας που από τον Μάιο του 1920 έχει συσταθεί στα πλαίσια της Τουρκικής Εθνικής Κίνησης του Μουσταφά Κεμάλ, θα αντιπαρατάξει έναν καλά οργανωμένο και εκπαιδευμένο στρατό με εμπειροπόλεμη και ικανή ηγεσία.
Γιατί πήγαμε στη Σμύρνη
Η απόβαση στην Σμύρνη έγινε με στόχο την προστασία των ελληνικών πληθυσμών της Ιωνίας. Όμως, από το 1921, στόχος έγινε η εξόντωση της κυβέρνησης της Άγκυρας με αποτέλεσμα την επέκταση στα ενδότερα, σε πολύ μεγάλη απόσταση από τα κέντρα ανεφοδιασμού, χωρίς κατάλληλη προετοιμασία και εκπαίδευση.
Χωρίς να υπάρχει σχεδιασμός, προσαρμοσμένος σε ένα άγνωστο και αφιλόξενο περιβάλλον. Ο πόλεμος, μετά τον Σαγγάριο το 1921, από επιθετικός γίνεται αμυντικός, χωρίς όμως αναπροσαρμογή σχεδιασμού. Αντίθετα η κυβέρνηση της Άγκυρας είχε εξ΄αρχής σαφή και ξεκάθαρο στόχο να φθάσει στην Μεσόγειο και να διώξει τους Έλληνες από την Ανατολία.
Η Ηνωμένη Αντιπολίτευση που κέρδισε τις εκλογές του 1920 ήταν ένας συνασπισμός κομμάτων με κύριες δυνάμεις το Λαϊκό κόμμα του Δημήτριου Γούναρη και το Εθνικό Συντηρητικό του Νικόλαου Στράτου. Ο συνδετικός κρίκος σε αυτόν τον συνασπισμό ήταν αφ΄ενός ο φιλοβασιλικός προσανατολισμός και αφ΄ετέρου το κοινό αίτημα αποχώρησης από την Μικρά Ασία, που αμέσως μετά εγκατέλειψε συνεχίζοντας, ακόμη σφοδρότερα, τον πόλεμο.
Ο πολιτικός αυτός συνασπισμός κάθε άλλο παρά ενωμένος ήταν. Ταλανίζοντας από προσωπικές φιλοδοξίες και αλαζονεία. Από τα πρώτα μέτρα που πήρε ήταν να διεξάγει δημοψήφισμα σε καθεστώς τρομοκρατίας για να επαναφέρει τον Βασιλιά Κωνσταντίνο . Παράλληλα προχώρησε σε σαρωτικές αλλαγές στο στράτευμα με μόνο κριτήριο την πίστη τον βασιλιά.
Τι οδήγησε στην ήττα
Στην διάρκεια του εγχειρήματος από την πρώτη ημέρα έως και το τέλος βλέπουμε τραγικά παραδείγματα κακής διαχείρισης κρίσεων. Αναλογιζόμενοι πολλές σύγχρονες περιπτώσεις (πχ Μάτι) συμπεραίνουμε πως μάλλον εδώ έχουμε μια σημαντική κοινωνική παθογένεια. Θα προσθέταμε επιπλέον την διακριτική διαχείριση με βάση το φρόνημα, το βόλεμα των ημετέρων, των δικών μας παιδιών, που αποδείχθηκε ολέθριο στην έκβαση του πολέμου.
Οι Έλληνες μάχιμοι στρατιώτες έδειξαν αξιοθαύμαστη γενναιότητα και αυτοθυσία, παρά τις ελλείψεις, τις διαλυτικές διακρίσεις και την ελλιπή εκπαίδευση. Αγωνίστηκαν χωρίς τα κατάλληλα εφόδια σε πολύ σκληρές συνθήκες και για μεγάλο διάστημα με απαράμιλλο ηρωισμό. Αρκετοί αξιωματικοί επίσης, όπως οι αντισυνταγματάρχες Νικόλαος Πλαστήρας και Κωνσταντίνος Τσάκαλος, έδειξαν θαυμαστό ηρωισμό και εξαιρετικές ηγετικές ικανότητες.
Σε άρθρο του στην Toronto Star στις 3.11.1922 o Ernest Hemingway, ως πολεμικός ανταποκριτής, εξαίρει την μαχητική ικανότητα των Ελλήνων στρατιωτών λέγοντας ότι θα μπορούσαν να φθάσουν στην Άγκυρα νικητές αν δεν είχαν προδοθεί. Όμως η αυτοθυσία και ο ηρωισμός δεν ήταν ικανές να αντιστρέψουν τα λάθη και την εγκληματική κακοδιαχείριση της ηγεσίας, σε σημείο που ο Hemingay στο εν λόγω άρθρο του να σημειώνει στον τίτλο «Η προδοσία προηγήθηκε της ήττας».
