“Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πλαστουργός Ιστορίας”

Αυτός ο οποίος κατέστη, κατά τον Γιώργο Θεοτοκά –έστω και αν δεν γίνεται η χρήση του όρου, τότε περίπου άγνωστου– μονοπρόσωπη διαιρετική τομή. Γεγονός πάντως είναι πως ο Κρητικός ηγέτης απετέλεσε ένα ιστορικοπολιτικό φαινόμενο περισσότερο προσφερόμενο για ερωτήματα παρά για απαντήσεις. Άραγε ο Βενιζέλος ήταν πλαστουργός Ιστορίας, ανορθωτής, εξυψωτής, εθνικός δημεγέρτης που ήξερε να δίνει στον λαό ιδανικά και να του αποσπά θυσίες; Ή μήπως κατεδαφιστής, εκθεμελιωτής, οδοστρωτήρας που έφερε στο προσκήνιο τα πιο ταπεινά ένστικτα της μάζας; Ήταν ιδιοφυής έως μεγαλοφυής; Ή, αντίθετα, όπως κατά καιρούς τον κατηγόρησαν οι εχθροί του –όχι οι αντίπαλοί του, δεν είχε τέτοιους, όπως δεν είχε και οπαδούς, είχε μόνο εχθρούς και λάτρεις– διασαλευμένος έως παράφρων;

Και το πολιτικό του κληροδότημα ποιο υπήρξε στην πραγματικότητα; Ο αστικός εκσυγχρονισμός και ο προοδευτικός συνταγματισμός της πρώτης περιόδου; Ο υπέρ των αδυνάτων κοινωνικός παρεμβατισμός της περιόδου 1911-1914 (που από κάποιους απεκλήθη “κρατικός σοσιαλισμός”); Οι θρίαμβοι των Βαλκανικών Πολέμων, τους οποίους –καθ’ ομολογία του– ο Βενιζέλος δεν ήθελε, ειδικά τον δεύτερο;

Το αποσχιστικό κράτος της Θεσσαλονίκης; Η σφαγή της Απειράνθου; Ο νόμος 755 –”περί δυσμενείας του καθεστώτος”– του 1917; Γενικότερα, η “βιομηχανία” εκτοπίσεων της περιόδου 1917-1920 και η “γυπαροκρατία”; Η αποστολή στρατού στη Σμύρνη; Η Συνθήκη των Σεβρών, εύθραυστη σαν πορσελάνη; Ή η “βενιζελοστρατοκρατία” που σφράγισε όλο τον Μεσοπόλεμο; Μήπως τα μεγάλα αναπτυξιακά έργα μετά το 1928; Ή το Ιδιώνυμο; Το τολμηρό Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας του 1930 (που συνοδεύτηκε από πρόταση για το Νόμπελ Ειρήνης στον Κεμάλ); Τα στρατιωτικά πραξικοπήματα που ακολούθησαν; Μήπως όμως, ευρύτερα και διαχρονικά, η πρόσδεση της χώρας στο άρμα της Δύσης;

Σε κάθε περίπτωση, για κάποιους θρύλος, νυχτερινός εφιάλτης για άλλους, ο Ελευθέριο Βενιζέλος σφράγισε ανεξίτηλα το συλλογικό ασυνείδητο των Ελλήνων και θα παραμείνει, στο διηνεκές ίσως, ζώσα ιστορία. Μέγας, μικρός, “Άγιος”, “Εωσφόρος”, μισούμενος, λατρευόμενος…Πάνω απ’ όλα, όμως, αντιφατικός. Για παράδειγμα: Ακραία ειρηνόφιλος το καλοκαίρι του 1913, όταν αξίωσε από τον Κωνσταντίνο την απολύτως άμεση “έξωση” από την κυβέρνηση του υπουργού Εξωτερικών Λάμπρου Κορομηλά, διότι υπέθαλπε πολεμοκάπηλους διπλωμάτες (διάβαζε Ίωνα Δραγούμη) ικανούς να δυναμιτίσουν τη ειρηνόφιλη πολιτική του προς τη Βουλγαρία, ενώ και μετά την εθνική νίκη στον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο έλεγε στη Βουλή πως ήταν χρέος του να διαφυλάξει τα 9/10 των κεκτημένων χωρίς τη διακινδύνευση ενός άδηλης έκβασης πολέμου…

Αντίθετα, καιροσκόπος, μαξιμαλιστής, τζογαδόρος το επόμενο καλοκαίρι, όταν προσέφερε στους Βούλγαρους 6.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα ενσωματωμένου εθνικού εδάφους έναντι –αχανούς κατά τις διαβεβαιώσεις του, περιορισμένης κατά τα στοιχεία– αντιπαροχής στη Μικρά Ασία, σε κάθε περίπτωση απολύτως αβέβαιης και οπωσδήποτε δύσκολα διατηρήσιμης…

Τελικά, λοιπόν, ο Βενιζέλος ο μέγας ηγέτης υπήρξε και παραμένει ένα διαχρονικό μυστήριο, ένα διαχρονικό ερώτημα, που μάλλον δεν έχει βρει απόκριση, και το οποίο το βιβλίο μου προσπαθεί όχι να επιλύσει ή να απαντήσει, αλλά τουλάχιστον να περιγράψει και να περιχαρακώσει με τα εργαλεία της έρευνας και όχι με τη δυναμική των πολιτικών παθών… Με τη λογική της ανάλυσης και όχι με την προσέγγιση των ύμνων ή των αρών…

---

Ο Θανάσης Διαμαντόπουλος είναι καθηγητής στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου και συγγραφέας. Έχει επίσης διδάξει ως επισκέπτης καθηγητής στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών της Λίλλης. Διετέλεσε πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης.