Τα δάνεια του City στην ελληνική επανάσταση

Ένα παρασκηνιακό στοιχείο της μεγάλης επανάστασης του 1821 αφορά την χρηματοδότησή της από τους τραπεζίτες του Λονδίνου, χάρη στις πιέσεις που ασκούν ο Λόρδος Βύρων και το Φιλελληνικό Κομιτάτο, σε συνδυασμό με τις παρασκηνιακές ενέργειες του τότε φιλελεύθερου Υπουργού Εξωτερικών George Canning.

Το 1824 οι επαναστάτες δέχονται το πρώτο δάνειο των 800.000 στερλινών, με επιτόκιο 8,5%, το οποίο προσφέρεται στο επενδυτικό κοινό στο 59% της ονομαστικής αξίας, αφενός μεν λόγω υψηλού κινδύνου και αφετέρου για να δελεάσει τους ριψοκίνδυνους επενδυτές, ποσοστό που αποτελεί τον μέσο όρο των προσφορών των αγοραστών που υποβάλλονται στους αναδόχους.

Το 1825 εκδίδεται το δεύτερο ύψους 2.000.000 στερλινών το οποίο προσφέρεται στο 55,5% για τους ίδιους λόγους, ενώ στους υποψήφιους αγοραστές των ελληνικών ομολόγων δίδονται εξασφαλίσεις, με ενέχυρο τα έσοδα του ελληνικού κράτους και ολόκληρη την δημόσια περιουσία. Όπως και υποσχέσεις για μεγάλα περαιτέρω κέρδη από τις παρακρατήσεις.

Ο δανεισμός πάντως έχει απείρως μεγαλύτερη σημασία σε σχέση με τις οικονομικές παραμέτρους του, λόγω του ότι για πρώτη φορά, έστω και άτυπα, αναγνωρίζεται διεθνώς η ύπαρξη ελληνικής κρατικής οντότητας. Παράλληλα προσδίδει ευρωπαϊκή διάσταση στην ελληνική επανάσταση, που διαχέεται πέραν των φιλελληνικών κύκλων της εποχής.

Οι εγγυήσεις των δανείων αξιοποιούνται στην επιτυχή και ευνοϊκότατη αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους το 1864, μετά την τρίτη κατά σειράν πτώχευση της χώρας. Η αιτιολογία που προβάλλεται από τους δανειστές για την κατάφωρα ευνοϊκή ρύθμιση των ελληνικών χρεών, εστιάζεται στο γεγονός ότι η ελληνική επικράτεια, είναι μόλις το ένα τρίτο των επαναστατημένων περιοχών του 1825. Οι περιοχές έχουν αξιοποιηθεί για την εγγύηση των δανείων και από την στιγμή που τα υπόλοιπα δύο τρίτα κατέχονται ακόμα από τους Οθωμανούς, θεωρείται πρακτικά ανέφικτη η αποπληρωμή του συνόλου τους.

Πάντως κανείς δεν ασχολείται με το γεγονός ότι οι αποφάσεις του City ειδικά κατά την διάρκεια της επανάστασης, αντιτίθενται προκλητικά στην επίσημη εξωτερική πολιτική της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, που θεωρεί την ομόλογή της Οθωμανική, απαραίτητη για την αποτροπή της καθόδου των Ρώσων στη Μεσόγειο και κυρίως για την προστασία των εμπορικών διαδρόμων με το “διαμάντι του στέμματος”, δηλαδή την Ινδία.

Η χρηματοδότηση του City

Η απάντηση οφείλει να αναζητηθεί στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, όταν η Μεγάλη Βρετανία εμπλέκεται διαδοχικά στον οκταετή Δεύτερο Ινδικό Πόλεμο στην Βόρειο Αμερική κατά των Γάλλων (1688–1697) και στον δωδεκαετή της ισπανικής διαδοχής στην Ευρώπη (1701-1713). Ο πρώτος πόλεμος έχει κόστος 30.000 στερλινών για το βρετανικό δημόσιο και ο δεύτερος 50.000. Το σύνολο των 80.000 στερλινών συγκεντρώνεται κατά 40.000 μέσω φόρων και το υπόλοπο των 40.000 με δανεισμό από τους τραπεζίτες του City.

Η Βρετανική Αυτοκρατορία πάντως με την Συνθήκη της Ουτρέχτης του 1713 αποκτά τον απόλυτο έλεγχο των θαλασσών και των αγορών, αλλά παρασκηνιακά και έναν παντοδύναμο μηχανισμό, το χρηματοδοτικό κέντρο του City. Για πρώτη φορά πιστώνει σε τέτοια έκταση το βρετανικό δημόσιο, με αποτέλεσμα να εξελιχθεί σε πανίσχυρο γεωοικονομικό μηχανισμό. Συνεκτιμώντας ότι £1 = €1.870, το συνολικό κόστος των πολέμων σε τρέχουσες τιμές ανέρχεται σε €149.600.000 με το City να επωμίζεται τα €74.800.000.

Πέραν της ελληνικής επανάστασης, το City χρηματοδοτεί κατά την ίδια περίοδο όλες τις επαναστάσεις της Λατινικής Αμερικής εναντίον του ισπανικού στέμματος. Πολιτική που προδίδει πως ενώ ναι μεν ανεπίσημα η Βρετανική Αυτοκρατορία, δηλώνει την συμπαράστασή της στους Οθωμανούς, αλλά σιωπά για την Ισπανία. Το City κινείται σε αντίθετη κατεύθυνση, υιοθετώντας υποδείξεις των φιλελευθέρων και μάλιστα η προσφορά σε δανεισμούς στην Λατινική και Κεντρική Αμερική κινείται μεταξύ 88-89% φθάνοντας συνολικά τις £20.000.000 από το 1820 έως το 1825.

Η περισσότερο ευνοϊκή στάση του City προς τις χώρες της Κεντρικής και της Λατινικής Αμερικής απορρέει από το γεγονός ότι ήδη, έχουν επιτύχει την επίσημη αναγνώρισή τους. Επιπλέον το Δόγμα Monroe του 1823 (η Αμερική στους Αμερικανούς), αποτρέπει την απόπειρα της Ιεράς Συμμαχίας να επαναφέρει τον έλεγχο του ισπανικού και του πορτογαλικού στέμματος στα νέα κράτη της αμερικανικής ηπείρου.

Η κατάσταση μεταβάλλεται δραστικά κατά την θερινή περίοδο του 1825, όταν η Κεντρική Τράπεζα της Αγγλίας, αυξάνει τα επιτόκια για να περιορίσει την μείωση των αποθεματικών που προκαλείται από την απότομη άνοδο των εισαγωγών και τις μεγάλες εκροές κεφαλαίων. Η οικονομική αναταραχή στο Λονδίνο προκαλεί την κατάρρευση του βρετανικού χρηματιστηρίου τον Οκτώβριο του 1825, με την κρίση να διαχέεται στην Ευρώπη, προκαλώντας τραπεζικό πανικό τον Δεκέμβριο και πτωχεύσεις μεγάλων τραπεζικών οίκων σε Αυστροουγγαρία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία και Ρωσία.

Χρηματοοικονομική κρίση

Η κρίση πυροδοτεί παράλληλα χρηματοοικονομική κρίση στην Λατινική Αμερική, λόγω της συρρίκνωσης του διεθνούς εμπορίου που αποτελεί και την μοναδική πηγή εσόδων για τις περισσότερες χώρες της ηπείρου. Το Περού κηρύσσει πτώχευση τον Απρίλιο του 1826, ακολουθούμενο από Βενεζουέλα, Ισημερινό κα Κολομβία που κηρύσσουν πτώχευση τον Σεπτέμβριο του 1826.

Μεξικό και Χιλή χρεωκοπούν το 1827, ακολουθούμενες από Αργεντινή, Βραζιλία και Ομοσπονδία Κεντρικής Αμερικής που επίσης χρεωκοπούν το 1828. Ταυτόχρονα χρεωκοπεί άτυπα και η επαναστατημένη Ελλάδα, αδυνατώντας και αυτή να αποπληρώσει τις ετήσιες υποχρεώσεις της έναντι του δανεισμού της.

Αξίζει να σημειωθεί πως όταν για πρώτη φορά η Οθωμανική Αυτοκρατορία προσφεύγει στο City, μετά το 1854 και την χρηματοοικονομική αιμορραγία που προκαλεί ο Πόλεμος της Κριμαίας, τα ομολογιακά της δάνεια προσφέρονται στο 65% της ονομαστικής τους αξίας. Το  ονομαστικό επιτόκιο είναι της τάξης του 8,0% (έκδοση του 1854), δηλαδή ελαφρά βελτιωμένα σε σχέση με τα επαναστατικά δάνεια των Ελλήνων.