Ο ιταλικός ρόλος στην Μικρασιατική καταστροφή

Η Ιταλία αρχίζει τη συμμετοχή της στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως βασικός εταίρος της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας για να καταλήξει, μετά από “ανατολίτικα παζάρια”, στο όνομα του «Ρωμαϊκού ιστορικού της μεγαλείου», αναξιόπιστος σύμμαχος της Αντάντ και πρώτος εκ μέρους των συμμάχων της Ελλάδας συνομιλητής του Κεμάλ Ατατούρκ. Ο ιταλικός ρόλος στην Μικρασιατική Καταστροφή ήταν καίριος και αξίζει να κάνουμε μία αναδρομή στο τι προηγήθηκε. 

Στις 3 Μαΐου του 1915 η Ιταλία αποκήρυξε τη συμμετοχή της στην τριπλή συμμαχία (με τη Γερμανία και την Αυστροουγγαρία).  Στις 23 Μαΐου 1915 η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Αυστροουγγαρίας, στον οποίο πέτυχε τους εθνικούς στόχους για αυτό και οι ιστορικοί της χαρακτηρίζουν αυτόν τον πόλεμο, τέταρτο πόλεμο ανεξαρτησίας της Ιταλίας.

Στις 28 Αυγούστου η Ιταλία κηρύσσει τον πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εναντίον της Βουλγαρίας στις 19 Οκτωβρίου 1915 και εναντίον της Γερμανίας στις 28 Αυγούστου 1916. Η Ιταλική κυβέρνηση γνώριζε ότι η «πάλαι ποτέ» κατοχική για την Ιταλία, Αυστρία, αντίθετη στην ιταλική ενοποίηση και ανεξαρτησία, δεν θα αναγνώριζε ιταλική κυριαρχία στις περιοχές της Τεργέστης, της Ίστρια, της Δαλματίας, της Ζάρα… στις οποίες η Ιταλία είχε βλέψεις.

Στον πόλεμό της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία η Ιταλία ακολούθησε ένα δρόμο που αξίζει ιδιαίτερης μελέτης από την ελληνική πλευρά, για αυτό και θα δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στην επισήμανση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του. Ο Τούρκος ερευνητής Mehmet Hasaan Bulut, σε άρθρο του στην τουρκική εφημερίδα Daily Sabah, στις 6 Μαΐου 2021, είναι αποκαλυπτικότατος ως προς την ιταλική δέσμευση για στήριξη στον Ατατούρκ από τα 1918, μέσω του κόμη Sforza, πρέσβη της Ιταλίας στην Κωνσταντινούπολη και μετέπειτα υφυπουργού (1919-1920) και υπουργού (1920-1921) των εξωτερικών της Ιταλίας.

Ο ρόλος του κόμη Sforza

Όπως επίσης, είναι αποκαλυπτικότατος και λεπτομερής, για τη συνεχή βοήθεια των Ιταλών στο στρατιωτικό και διπλωματικό επίπεδο, στον Κεμάλ, μέχρι και την Μικρασιατική Καταστροφή. Αξίζει κατά τη γνώμη μου η παράθεση μερικών περικοπών από το συγκεκριμένο άρθρο τόσο γιατί είναι πρόσφατα γραμμένο όσο και γιατί είναι γραμμένο σε μια φιλοκυβερνητική τουρκική εφημερίδα.

«Ο Sforza έχει έρθει στην Κωνσταντινούπολη για να αναλάβει τα καθήκοντά του το Νοέμβριο του 1918. Ο κόμης Sforza γόνος αριστοκρατικής οικογένειας με κύρος της Ιταλίας και διπλωμάτης καριέρας δεν επισκεπτόταν την Κωνσταντινούπολη για πρώτη φορά στα 1918. Η πρώτη του επίσκεψη χρονολογείται στα 1901, επίσης επισκέφτηκε και παρέμεινε στην Κωνσταντινούπολη από τις αρχές του 1907 μέχρι τον Ιούλιο του 1909. Ως διπλωμάτης υπήρξε τακτικός επισκέπτης του μεγάρου Cercle d’ Orient, γνωστού στα τούρκικα Serkildoryan. Επιπλέον στην Κωνσταντινούπολη συνάντησε τη σύζυγό του της οποίας ο πατέρας υπήρξε πρέσβης του Βελγίου στην Κωνσταντινούπολη προερχόμενος από βελγική οικογένεια συνδεδεμένη οικογενειακά με τη δυναστεία των Αψβούργων.

»Ο κόμης Sforza, ήταν μάρτυρας, παρακολουθούσε τόσο την επανάσταση των Νεοτούρκων στη Θεσσαλονίκη στα 1908 όσο και την σύλληψη του Σουλτάνου Abdulhamity (από τον αποκληθέντα στρατό της Ελευθερίας που συγκρότησαν οι Νεότουρκοι τον Απρίλιο του 1809). Ήταν οπαδός του Iταλού ελευθεροτέκτονα Giuseppe Mazzini, ιδρυτή της Νέας Ιταλίας και ως εκ τούτου συμπαθών προς τους Νεότουρκους, που ακολουθούσαν το μοντέλο του, στην ίδρυση της νέας Τουρκίας. Πίστευε ότι οι Νεότουρκοι που επαναστάτησαν στο όνομα του συνταγματικής διακυβέρνησης δεν είχαν ιδέα του τι σημαίνει συνταγματισμός. Έμαθαν για τη Γαλλική Επανάσταση στις στοές των μυστικών εταιρειών της Θεσσαλονίκης όπου συμμετείχαν, και στις οποίες Ιταλία υπήρξε εντονότατα δραστήρια».

Η συνάντηση με τον Κεμάλ 

Ο κόμης αναφέρει στο βιβλίο του “Fifty Years of War and Diplomacy in the Balkans” ότι είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τον Κεμάλ, τον ιδρυτή της Τουρκικής Δημοκρατίας, τότε στα 28 του χρόνια και ότι ξανασυναντήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Κατά τον Τούρκο δημοσιογράφο διίστανται οι απόψεις αν ο Κεμάλ ή ο Sforza επεδίωξε τη συνάντηση, ο Sforza υποστηρίζει ότι ο Κεμάλ επιδίωξε τη συνάντηση και την βοήθεια του για να αποφύγει την εξορία στην Μάλτα, από τις εγγλέζικες δυνάμεις κατοχής.

…«Ο Mustafa Kemal Pasha και ο Κόμης συναντήθηκαν τουλάχιστον δύο φορές στην Κωνσταντινούπολη. Η πρώτη συνάντηση έγινε αμέσως μετά την άφιξη του Κεμάλ στην Κωνσταντινούπολη. Σε αυτή τη συνάντηση ο Κεμάλ συνοδευόταν από τον φίλο του Fethi Bey… Στην πρώτη έκθεση που αποστέλλει ο Sforza (11/12/1918) στο υπουργείο εξωτερικών επαίρεται ότι απέκτησε δύο τούρκους αξιωματικούς “he got two Turkish officers”, χωρίς να αναφέρει ονόματα… Αλλά σε επόμενη έκθεση (17/12/1918) αναφέρει τα ονόματα του Κεμάλ και του Fethi Pashas.

O Sforza είπε στους Πασάδες επισκέπτες ότι: Η Σμύρνη και οι περιοχές που την περιβάλλουν θα δοθούν σε ελληνική κατοχή και ότι οι Τούρκοι οφείλουν να οργανώσουν εθνική στρατιωτική αντίσταση εναντίον της εισβολής. Υποσχέθηκε δε ότι η Ιταλία θα τους υποστήριζε με κάθε όπλων, πολεμικού υλικού και επιβεβαίωσε τη στήριξη της πρεσβείας στις προσπάθειές τους. Οι φίλοι του Κεμάλ επίμονα εισηγήθηκαν να αναλάβει ο Κεμάλ την αρχηγία της προσπάθειας. Ο Κεμάλ και ο Fethi συμφώνησαν ότι έπρεπε η Μυστική Επαναστατική Οργάνωση, “Επιτροπή Ενότητας και Προόδου” (και μετέπειτα κόμμα the Committee of Union and Progress (CUP) να διατηρήσει τη δράση του με την προοπτική της δημιουργίας των Ηνωμένων Πολιτειών της Τουρκίας».

Τεκμηριώνοντας ο Τούρκος δημοσιογράφος την παρουσία της Ιταλίας σε κάθε βήμα των εξελίξεων στην Τουρκία και τη βοήθεια στους Νεότουρκους κρίνει σκόπιμο να αναφέρει:
«Ο ιδιοκτήτης της βίλας όπου είχε περιοριστεί ο καθαιρεθείς Σουλτάνος Abdulhamid ήταν η ιταλοεβραϊκή οικογένεια Alatini…Οι Νεότουρκοι της Επιτροπής της Ένωσης και της Προόδου συναντιόνταν στην Τράπεζα της Θεσσαλονίκης επίσης ιδιοκτησία της οικογένειας Alatini. Kατά τη διάρκεια των συναντήσεων οι συγκεντρωμένοι πρότειναν ότι ο Κεμάλ, ο οποίος είχε επιστρέψει από το μέτωπο του Σινά και της Παλαιστίνης, έπρεπε να αναλάβει την ηγεσία της CUP».

Η ιταλική βοήθεια στην Τουρκία

Συνεχίζοντας ο Τούρκος δημοσιογράφος, σχετικά με την ιταλική στάση αναφέρει συγκεκριμένα πως: «ο Sforza αρνήθηκε τη συμμετοχή του Έλληνα εκπροσώπου στο συμβούλιο των κομισαρίων των συμμάχων και νικητών στην Κωνσταντινούπολη. Οι κομισάριοι των νικητριών δυνάμεων στην Κωνσταντινούπολη συνήθιζαν να συναντιούνται, μία φορά την εβδομάδα, για να συζητούν θέματα σχετικά με τη διοίκηση της Πόλης. Ο Sforza αρνήθηκε τη συμμετοχή του Έλληνα αντιπροσώπου σε αυτές τις συναντήσεις.

Αμέσως μετά την απόβαση των ελληνικών δυνάμεων στη Σμύρνη ο Κεμάλ άρχισε το ταξίδι που θα σφράγιζε την ιστορία με το όνομά του. Μετά από αίτημα του κόμη Sforza έφυγε από την Κωνσταντινούπολη με visa που του δώσανε οι Βρετανοί και έφτασε στην Σαμψούντα με πλοίο όπου έτυχε εγκάρδιας υποδοχής από τα Βρετανικά στρατεύματα.

Κατά τα φαινόμενα υπήρξε ο επιθεωρητής της 9ης στρατιάς και ο Κόμης. του έδωσε ένα χέρι βοηθείας για την πραγμάτωση των στόχων στην Ανατολία. Αλλά η κύρια επιδίωξη του Κεμάλ ήταν η οργάνωση της αντίστασης εναντίον του ελληνικού στρατού και η δημιουργία ενός νέου κράτους. Αρχικά συμμετείχε στη Συνέλευση του Ερζερούμ για λογαριασμό των ανατολικών επαρχιών.

Σε αυτή τη συνέλευση οι εθνικές δυνάμεις, οι άτακτοι, και οι δυνάμεις αστυνόμευσης αναγνωρίστηκαν ως οι μόνες εθνικές δυνάμεις. Ο Κεμάλ εξελέγη αρχηγός επικεφαλής της επιτροπής αντιπροσώπευσης η οποία εκπροσωπούσε τις οργανώσεις αντίστασης που είχαν δημιουργηθεί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μεταξύ του 1818 και 1819 ειδικότερα στην ανατολική Ανατολία…

Στην συνέχεια ο Κεμάλ κατευθύνθηκε στο Sivas για να παρευρεθεί σε μία πανεθνική συνέλευση. Ο Ιταλός καθηγητής Biagio Pace, σε άρθρο του γραμμένο τον Φεβρουάριο του 1920 με τίτλο “The Sivas Congress”, στο οποίο συμμετείχε και ο ίδιος, χαρακτηρίζει την συνέλευση ως την Επανάσταση του Σεπτέμβρη και προσδιορίζει ως τον σκοπό αυτής της επανάστασης την δημιουργία ενός νέου κράτους που θα αντισταθεί στις πιθανές αποφάσεις των ειρηνευτικών συνομιλιών των Παρισίων».

Ο Ιταλός Λόρενς της Ανατολίας

Στη συνέχεια ο Bulut επικεντρώνει τις παρατηρήσεις στην εξόχως ενδιαφέρουσα δράση του αρχηγού των ιταλικών μυστικών υπηρεσιών Ugo Luca, σημειώνοντας χαρακτηριστικά:
«Η Ιταλία είχε μέγιστη συμμετοχή στην οργάνωση της τουρκικής αντίστασης εναντίον των Ελλήνων μέχρι και την πρώτη σφαίρα που έπεσε στη Σμύρνη. Παρότι οι Ιταλοί είχαν καταλάβει την Ανατολία πριν από τους Έλληνες, δεν υπήρξε καμία ένοπλη αντίσταση εναντίον των Ιταλών. Στην πραγματικότητα από την πρώτη του μέρα, ο ένοπλος αγώνας των Τούρκων αρχίζει εναντίον των Ελλήνων.

Η Ιταλία είχε καταλάβει τμήμα της λεκάνης της Μεσογείου και ειδικότερα τη Αττάλεια. Οι Ιταλοί καραμπινιέροι και οι ιταλικές δυνάμεις κατοχής και επιβολής της τάξης γνωστές με το όνομα Arma, με λίγα λόγια δρούσε στην κατεχόμενη περιοχή. Η πλέον δραστήρια από αυτές τις μονάδες που είχαν μεταφερθεί στην Ανατολία ήταν η 379η Gendamerie Team στο Κουσάντασι, υπό την ηγεσία του υπολοχαγού Ugo Luca.

Ο Luca ήταν ο αρχηγός των μυστικών ιταλικών υπηρεσιών στην Ανατολία, ειδικά εκπαιδευμένος σε αντάρτικου τύπου πόλεμο και γνώριζε επίσης καλά την τούρκικη γλώσσα. Σύντομα θα αποκτούσε τη φήμη του Λόρενς της Ανατολίας. Οι πρώτες εθνικές τουρκικές δυνάμεις εναντίον των Ελλήνων δημιουργήθηκα υπό την οργανωτική στήριξη και την ηγεσία του Λούκα.

Η Ιταλία επίσης κάλυπτε την διακίνηση οπλισμού και ανδρών από την Κωνσταντινούπολη στην Ανατολία. Στις 17 Ιανουαρίου του 1919, η Οθωμανική αστυνομία απέκτησε φιλική διασύνδεση με τις δυνάμεις ασφαλείας των συμμάχων. Τον Φεβρουάριο ο στρατηγός και Κόμης Balduino Caprini από τις δυνάμεις των Ιταλών καραμπινιέρων ανέλαβε επικεφαλής των συμμαχικών δυνάμεων ασφαλείας στην Κωνσταντινούπολη…

Οι Νεότουρκοι στην Κωνσταντινούπολη είχαν επίσης οργανώσει μια επαναστατική κίνηση στο πρότυπο της Μαύρης Χειρός, κινήματος που είχε την ευθύνη της δολοφονίας του Αυστροούγγρου πρίγκιπα και πυροδότησε τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Ιταλός στρατηγός Caprini γνώστης των Νεότουρκων οργανώσεων και με μεγάλη πείρα σε τέτοια θέματα αφενός προστάτευσε το Νεοτουρκικό Μαύρο Χέρι και αφετέρου επέτρεπε στην οργάνωση, την διακίνηση όπλων και μαχητών.

Επιπροσθέτως, πέραν των όπλων και των μαχητών η Ιταλία φρόντιζε την ενημέρωση με κρίσιμες πληροφορίες και ειδήσεις την Άγκυρα. Για παράδειγμα η ενημέρωση για την επικείμενη συμμαχική κατάληψη του κοινοβουλίου στην Κωνσταντινούπολη… Η Επιτροπή Αντιπροσώπευσης στην Άγκυρα προέβη σε διεθνείς διαμαρτυρίες χρησιμοποιώντας ως βάση τα γραφεία της Ιταλικής αντιπροσωπείας στη Ατταλεία… Επίσης ο στρατηγός Caprini φρόντισε για τη μετακίνηση επιφανών Νεοτούρκων όπως ο Ismet Inonou και ο Halide Edipe στην Άγκυρα, γεγονός που συνέβαλε στην μετατροπή της Eπιτροπής Aντιπροσώπευσης της Άγκυρας σε Μεγάλη Εθνική Συνέλευση»…