“Θεόσταλτος”… ο κατάσκοπος της ΕΣΣΔ που “έκλεψε” το πυρηνικό μυστικό

Την ταυτότητα του κατασκόπου της Σοβιετικής Ένωσης, που είχε καταφέρει να διεισδύσει στο πρόγραμμα κατασκευής πυρηνικής βόμβας των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1940 και ίσως αποτελεί τον άνθρωπο που έδωσε τις περισσότερες και σημαντικότερες πληροφορίες στη Μόσχα για την ατομική βόμβα, αποκαλύπτουν αποχαρακτηρισμένα αμερικανικά έγγραφα.

Ο Όσκαρ Σέμπορερ, παιδί Πολωνών μεταναστών, εβραϊκής καταγωγής που γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1921, σπούδασε ηλεκτρολόγος μηχανικός στο πανεπιστήμιο του Οχάιο. Το 1942 επιστρατεύτηκε και κατέληξε να εργάζεται στο “Πρόγραμμα Μανχάταν”, το άκρως απόρρητο πρόγραμμα των ΗΠΑ για τη δημιουργία της πρώτης ατομικής βόμβας ενώ ήταν παρών και στην πρώτη δοκιμή πυρηνικής έκρηξης –”επιχείρηση Τρίνιτι”.

Την ίδια ώρα ωστόσο, ο Σέμπορερ ήταν και κατάσκοπος της Σοβιετικής Ένωσης, με το κωδικό όνομα “Godsend”, ο “Θεόσταλτος” δηλαδή, αφού για το σοβιετικό πυρηνικό πρόγραμμα και λόγω των πληροφοριών που παρέδωσε ήταν στην κυριολεξία αυτό.

Οι ιστορικοί Χάρβει Κλερ και Τζον Ερλ Χέινς, σε μια νέα εργασία αποκαλύπτουν το μέγεθος της κατασκοπευτικής δραστηριότητας του Σέμπορερ. Αντλούν πληροφορίες από αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της CIA, στα οποία υπάρχουν άπειρες λεπτομέρειες για τον Σέμπορερ, που αυτομόλησε στην ΕΣΣΔ το 1951. «Είναι συναρπαστικό. Δεν είχαμε καμία ιδέα πως ήταν τόσο σημαντικός» δήλωσε στους New York Times, ο Κλερ.

Κατά την συμμετοχή του στο Πρόγραμμα Μανχάταν, ο Σέμπορερ βοήθησε να κατασκευαστούν μερικά από τα πιο σημαντικά εξαρτήματα των πρώτων πυρηνικών βομβών, όπως τα κυκλώματα πυροδότησης. Παράλληλα, σημαντική ήταν και η βοήθεια που προσέφερε, ώστε η πυρηνική κεφαλή να μικρύνει σε μέγεθος και να μπορεί να μεταφερθεί σε πύραυλο.

Συγκεκριμένα, ο Σέμπορερ σχεδίασε ένα “απίστευτα περίπλοκο” πυροκροτητή σύντηξης, που εξασφάλιζε μια συμμετρική σφαιρική συμπίεση στην πυρηνική κεφαλή, απαραίτητη για την πυροδότηση της αλυσιδωτής αντίδρασης που δίνει στην πυρηνική βόμβα την τρομακτική της ισχύ.

Ο Άλεξ Βέλερσταιν, πυρηνικός ιστορικός στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας Στίβενς, στο Χόμποκεν του Νιου Τζέρσει, δήλωσε στους Times, πως οι Σοβιετικοί «ξόδεψαν πολύ χρόνο ερευνώντας το θέμα του κυκλώματος πυροδότησης»,  Ακόμα σημείωσε πως η συνεισφορά του Σέμπορερ «πρέπει να ήταν μοναδική» ανάμεσα στους υπόλοιπους κατασκόπους που είχαν διεισδύσει στο πρόγραμμα Μανχάταν.

«Δεν γνωρίζω αν κάποιος από τους υπόλοιπους κατασκόπους είχε πρόσβαση στα μυστικά που είχε ο Σέμπορερ», δήλωσε τους Times, σημειώνοντας πως ο Σέμπορερ και οι συνεργάτες του «ίσως συμπλήρωσαν κάποια κενά» βοηθώντας τους Σοβιετικούς επιστήμονες.

Για παράδειγμα, ένα σοβιετικό σχέδιο του Ιουνίου 1946 για πυρηνική βόμβα που αναφέρει ο Βέλερσταιν, και συμπίπτει χρονολογικά τέσσερις μήνες αφότου ο Σέμπορερ έφυγε από το Πρόγραμμα Μανχάταν, παρουσιάζει πως το κύκλωμα πυροδότησης είναι ξεκάθαρα εμπνευσμένο από την αμερικανική κατασκευή.

Τα έγγραφα της CIA έχουν ημερομηνία 1956, τέσσερα χρόνια μετά τη φυγή του Σέμπορερ στη Σοβιετική Ένωση. Ο Κλερ δήλωσε στην εφημερίδα πως το FBI βρήκε αποδείξεις για πιθανή κατασκοπεία του Σέμπορερ, το 1955. Ωστόσο, αν και άλλοι Σοβιετικοί κατάσκοποι, όπως ο Κλάους Φουκς συνελήφθησαν και η ανακάλυψή τους έγινε γνωστή, οι προεδρικές εκλογές του 1956 σε συνδυασμό με ένα ακόμα σκάνδαλο κατασκοπίας, θα έφερναν σε δύσκολη θέση τις ΗΠΑ.

Πάντως, οι αποδείξεις κατά του Σέμπορερ ήταν επίσης πολύ φευγαλέες. Τα έγγραφα δεν δίνουν λεπτομέρειες για το κατασκοπευτικό του έργο, παρά μόνο σημειώνουν το τι θα μπορούσε να είχε υποκλέψει και παραδώσει στους Σοβιετικούς, βασισμένοι στο υλικό στο οποίο είχε πρόσβαση. Επιπροσθέτως, βρισκόταν ήδη στην ΕΣΣΔ και έτσι ακόμα και μια ποινική δίωξη εναντίον του ήταν απίθανη.

«Είναι εντελώς πιθανό –αφήστε τα κοιμισμένα σκυλιά να κοιμούνται» δήλωσε ο Κλερ, συμπληρώνοντας «αλλά δεν μπορείτε να το αποδείξετε». Η εργασία των Κλερ και Χέινς σημειώνει πως ένας πληροφοριοδότης του FBI στη Μόσχα, είχε αναφέρει πως ο Σέμπορερ είχε δηλώσει πως αν επέστρεφε ο ίδιος ή ο αδελφός του Στιούαρτ στις ΗΠΑ, θα οδηγούνταν στο εκτελεστικό απόσπασμα «για αυτά που είχαν κάνει».

Το 1953, οι ΗΠΑ είχαν εκτελέσει δύο ανθρώπους ύποπτους για κατασκοπία, τον Τζούλιους και την Έθελ Ρόζενμπεργκ με την κατηγορία πως προμήθευσαν τους Σοβιετικούς με σχέδια του Προγράμματος Μανχάταν. Η ΕΣΣΔ πυροδότησε την πρώτη της ατομική βόμβα μόλις τέσσερα χρόνια μετά από το τεστ Τρίνιτι των Αμερικανών, τον Αύγουστο του 1949.