Ο “τυχαίος” θάνατος ενός Αντώνη – Όταν τα κοινωνικά δίκτυα δείχνουν την αλήθεια

Η δολοφονία του Αντώνη Καργιώτη στις 5 Σεπτεμβρίου ανέδειξε τον σημαντικό ρόλο που μπορούν να επιτελέσουν τα κοινωνικά δίκτυα στην αποκάλυψη ενός γεγονότος πρώτον μέσα από την δυνατότητα βιντεοσκόπησης που έχουν τα κινητά τηλέφωνα και δεύτερον μέσα από την ταχύτατη κυκλοφορία του οπτικοακουστικού υλικού στους χρήστες.

Σε ένα βιντεοσκοπημένο γεγονός αποδίδεται μεγαλύτερη αξιοπιστία σε σχέση με τις προφορικές μαρτυρίες των παρευρισκόμενων θεατών ή και ακόμα με την ύπαρξη φωτογραφικών και ηχητικών τεκμηρίων που μπορούν να παραποιηθούν ευκολότερα σε σχέση με το πρώτο. Στην αξιολόγηση των προφορικών μαρτυριών πριν την μετάδοση τους ο δημοσιογράφος οφείλει να προσμετρήσει την νοητική και ψυχολογική κατάσταση των μαρτύρων ενός συμβάντος που εξαιτίας της συναισθηματικής φόρτισης που έχουν, μπορεί να πέφτουν σε σοβαρές αντιφάσεις, αλλοιώνοντας την αλήθεια.

Η εμπορική φύση των νέων Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης προτάσσει την ταχύτητα της μετάδοσης της πληροφορίας εις βάρος της αξιοπιστίας και της διασταύρωσής της, γεγονός που οδηγεί συχνά στην αναίρεση και διάψευση της, όπως έγινε στην περίπτωση της δολοφονίας του Αντώνη Καργιώτη. Σε αυτή την περίπτωση καταλυτικό ρόλο έπαιξε η βιντεοσκόπηση του υλικού και ο διαμοιρασμός του στα κοινωνικά δίκτυα.

Πρώτη σταχυολόγηση

Προς επίρρωση των ανωτέρω είναι σημαντικό να δούμε την παρουσίαση του συμβάντος με τίτλους από δημοφιλείς ιστότοπους, λίγη ώρα μετά το συμβάν που έλαβε χώρα στις 21:45

• Πρώτο Θέμα ώρα ανάρτησης 22:16′: «Τραγωδία στον Πειραιά: Σκοτώθηκε όταν πήγε να προλάβει το πλοίο που είχε λύσει κάβους για Κρήτη! Δείτε βίντεο». Στην περίπτωση του Πρώτου Θέματος έχουμε αργότερα το βίντεο του συμβάντος και αναφορά στην συμπλοκή ανάμεσα στα μέλη του πληρώματος και στον Αντώνη Καργιώτη.
• Τα Νέα ώρα ανάρτησης 22:51′: «Πήδηξε για να μπει στο πλοίο και έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε. Το καράβι που ήθελε να προλάβει ο άντρας εκτελούσε το δρομολόγιο Πειραιάς- Ηράκλειο». Στο κείμενο που συνοδεύει την ανάρτηση δεν γίνεται αναφορά για συμπλοκή.
• In.gr ώρα ανάρτησης 22:34′: «Τραγωδία στον Πειραιά: Πήδηξε για να προλάβει το πλοίο και πνίγηκε». Και στον In.gr δεν υπάρχει αναφορά στην συμπλοκή
• ΕΡΤ news ώρα ανάρτησης 22:18′: «Τραγωδία στον Πειραιά: 36χρονος πνίγηκε στην προσπάθειά του να προλάβει πλοίο». Ούτε εδώ υπάρχει λεπτομερής αναφορά στο συμβάν.
• Cnn Greece ώρα ανάρτησης 22:30′: «Τραγωδία στο λιμάνι του Πειραιά: Πήδηξε να προλάβει το πλοίο και πνίγηκε». Στο κείμενο που ακολουθεί την ανάρτηση δεν γίνεται αναφορά στην συμπλοκή.
• Newsit ώρα ανάρτησης 22:26: «Τραγωδία στο Λιμάνι του Πειραιά – Ένας 36χρονος πήδηξε για να μπει στο πλοίο, έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε». Ούτε το Newsit κάνει αναφορά στη συμπλοκή στο κείμενο που συνοδεύει την ανάρτηση.

Σταχυολογώντας τις αναρτήσεις μία ώρα περίπου μετά το συμβάν στους ανωτέρω ειδησεογραφικούς ιστότοπους, παρατηρούμε ότι προς χάριν την τάχιστης ενημέρωσης, που είναι χαρακτηριστικό των νέων ΜΜΕ του διαδικτύου, υπήρχε μόνο η πληροφορία ότι κάποιος έπεσε στη θάλασσα, προσπαθώντας να μπει στο πλοίο. Δεν υπήρξε χρόνος για έρευνα, οπότε και οι ιστότοποι περιορίστηκαν στην αναπαραγωγή της επίσημης ενημέρωσης μάλλον από το Λιμενικό. Προφανώς, η αρχική εικόνα ήταν παραπλανητική, αλλά για να είμαστε δίκαιοι αυτό δεν σημαίνει πως υπήρχε πρόθεση απόκρυψης της αλήθειας. Είναι αποτέλεσμα του ανταγωνισμού των διαδικτυακών ΜΜΕ για μείωση της χρονικής απόστασης μεταξύ ενός συμβάντος και της δημοσιοποίησής του.

Η δύναμη του ντοκουμέντου

Σύμφωνα με τον Noam Chomsky τα παραδοσιακά ΜΜΕ στην δημοσιοποίηση μίας είδησης λειτουργούν μέσα από συγκεκριμένα φίλτρα, δύο εκ των οποίων είναι το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους που επιτρέπει την ύπαρξη διαπλοκής, αλλά και της βασικής εξάρτησης τους από τις διαφημίσεις. Στη περίπτωση του θανάτου του Αντώνη Καργιώτη εάν δεν υπήρχε το βίντεο, αλλά και σε άλλες περιπτώσεις, όπως του φόνου του Ζακ Κωστόπουλου, δύσκολα τα συστημικά ΜΜΕ θα παρουσίαζαν τα πραγματικά γεγονότα σε όλες τους τις διαστάσεις.

Πρώτον, επειδή ίσως να μην έκαναν τον κόπο να ψάξουν δημοσιογραφικά το συμβάν. Δεύτερον επειδή οι σχέσεις (λόγω πιθανών διαφημιστικών εσόδων από τη ναυτιλιακή ακόμα και λόγω κοινωνικών επαφών) θα έσβηναν το ενδιαφέρον για δημοσιογραφική έρευνα. Εάν δεν υπήρχε το συγκεκριμένο αδιάψευστο βίντεο και οι προσωπικές μαρτυρίες των αυτοπτών μαρτύρων, δύσκολα θα έβγαινε στην επιφάνεια η πραγματικότητα.

Μπορούμε να αναρωτηθούμε τι άποψη θα είχε σχηματίσει ο καθένας από εμάς για το άδοξο τέλος του Αντώνη, σύμφωνα με την αρχική σκιαγράφηση της προσωπικότητάς του όπως έγινε μετά το συμβάν από τα ΜΜΕ (νοητική στέρηση κλπ) εάν δεν υπήρχε το βίντεο. Στην συγκεκριμένη περίπτωση τα κοινωνικά δίκτυα λειτούργησαν ως πυλώνες της αλήθειας, σε αντίθεση με την καθιερωμένη εντύπωση ότι μόνο τα υφιστάμενα “καταξιωμένα” ΜΜΕ μπορούν να έχουν αυτή την ιδιότητα. Η απαξίωση των παραδοσιακών ΜΜΕ στην συνείδηση των πολιτών εξαιτίας της διαπλοκής τους με την εξουσία και τη μεγάλη επιχειρηματικότητα, έχει προσδώσει αξιοπιστία στην πληροφόρηση του κοινού μέσα από αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα.

Σύμφωνα με έρευνα του Οργανισμού Έρευνας και Ανάλυσης Διανέοσις οι Έλληνες θεωρούν ότι τα online κοινωνικά δίκτυα είναι αρκετά αξιόπιστα (38%), καθώς τα κατατάσσουν δεύτερα μετά το Ραδιόφωνο (40%), ενώ οι Εφημερίδες (33%) και η Τηλεόραση (16%) θεωρούνται λιγότερο αξιόπιστα. Τα παραδοσιακά ΜΜΕ αντιμετωπίζουν κρίση εμπιστοσύνης από το κοινό, εξαιτίας της μετατόπισης της δημοσιογραφίας από το ερευνητικό πεδίο σε αυτό του συχνά μη αδέσμευτου σχολιασμού.

Μπορούν όμως τα κοινωνικά δίκτυα να πληροφορήσουν το κοινό αξιόπιστα, ή ο φόβος των fake news ελλοχεύει σε κάθε ανάρτηση; Ακόμα περισσότερο όταν οι αλγόριθμοι δημιουργούν στον κάθε χρήστη το επιθυμητό σε αυτόν ενημερωτικό περιβάλλον, διοχετεύοντάς του μόνο τις επιθυμητές –σύμφωνα με το προφίλ του– πληροφορίες. Γι’ αυτόν τον λόγο οι πληροφορίες που μοιράζονται μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την πληροφορία από ένα δημοσιογραφικό οργανισμό ειδικά στο επίπεδο της ερευνητικής δημοσιογραφίας. Αρκεί ο τελευταίος να έλκει την αξιοπιστία του μέσα από την ιστορία του και τις ηθικά αμερόληπτες πρακτικές του, χωρίς όμως πάντα αυτές να εγγυώνται το βέλτιστο αποτέλεσμα.

Οι αυτόπτες μάρτυρες

Ο χρήστης των κοινωνικών δικτύων δεν καθίσταται δημοσιογράφος, αλλά λόγω της δυνατότητας καταγραφής από το κινητό του σημαντικών γεγονότων και της ανάρτησης στα κοινωνικά δίκτυα, τον καθιστά συμμέτοχο στην ενημερωτική διαδικασία, προσδίδοντας στο οπτικοακουστικό υλικό του “δημοσιογραφική αυθεντικότητα”. Αλλά και η αξιοποίηση του υλικού αυτού από τους επαγγελματίες δημοσιογράφους τους βοηθά να δίνουν την πραγματική διάσταση μιας είδησης, αναγκάζοντας τους να συμπληρώνουν ή και να ανασκευάζουν την αρχική είδηση, όπως έγινε με την περίπτωση του Αντώνη Καργιώτη.

Το Twitter έχει εδώ και χρόνια, καθιερωθεί ως εργαλείο για την δημοσιογραφική έρευνα, αν και το Facebook πλέον το ανταγωνίζεται αισθητά. Οι διάφορες κοινωνικές πλατφόρμες βοηθούν τους δημοσιογράφους να συγκεντρώσουν και να διασταυρώσουν πληρέστερα πληροφορίες που προέρχονται από ένα τεράστιο αριθμό χρηστών όπως οπτικοακουστικό υλικό, το οποίο επιδέχεται λιγότερης αμφισβήτησης σε σχέση με ατεκμηρίωτες μαρτυρίες.

Το γεγονός των πληροφοριών που ρέουν ασταμάτητα στα κοινωνικά δίκτυα, περιέχει, όμως, και “ποιοτικούς κινδύνους”. Ένας δημοσιογράφος σήμερα πρέπει να είναι σε θέση να διαχειριστεί καταλλήλως το πληροφοριακό υλικό που συλλέγει από τα Κοινωνικά Μέσα, επαληθεύοντας την “αξιοπιστία” του και εφαρμόζοντας τις παραδοσιακές τεχνικές δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Πολίτες αυτόπτες μάρτυρες σημαντικών γεγονότων, έχουν την δυνατότητα να μοιράζουν βιντεοσκοπημένα συμβάντα στις διάφορες κοινωνικές πλατφόρμες με αποτέλεσμα αυτά να αποτελούν σε πολλές περιπτώσεις τη κυρίαρχη και πιο “αυθεντική” δημοσιογραφική πηγή, λειτουργώντας ως πυλώνες της αλήθειας.

Στο θεατρικό έργο “Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού” η αποσιώπηση της αλήθειας και η έλλειψη πληροφόρησης γύρω από το ζήτημα της δολοφονίας του αναρχικού Giuseppe Pinelli οδήγησε τον Dario Fo στην συγγραφή του μνημειώδους έργου, στο οποίο στηλιτεύει την έλλειψη ενημέρωσης σχετικά με ένα γεγονός, αλλά ακόμα περισσότερο την ηθελημένη συγκάλυψή του. Στην περίπτωση του Αντώνη Καργιώτη, όπως παλαιότερα σ’ αυτή του Ζακ Κωστόπουλου τα κοινωνικά δίκτυα εμποδίσαν ο θάνατος τους να μετατραπεί σε “ατύχημα” και να αναδειχθεί ως έγκλημα.