Τα “ύποπτα” οστά και οι γυναίκες που πάτησαν το Άγιο Όρος

Υπό εξέταση βρίσκονται τα οστά που εντοπίστηκαν κάτω από το μαρμάρινο δάπεδο βυζαντινού ναού σε μοναστήρι στο Άγιο Όρος, τα οποία ενδέχεται να ανήκουν σε γυναίκα. Το ανέλπιστο εύρημα, σύμφωνα με τον ομότιμο ερευνητή του Δημόκριτου, Γιάννη Μανιάτη, θα περάσει μία σειρά από πολύμηνες διαδικασίες, ώστε να εξακριβωθεί η ηλικία και το φύλο.

Ο ερευνητής δηλώνει αποκλειστικά στο ΘΕΜΑ ότι είναι πρώιμο να εξάγουμε στην παρούσα φάση το οποιοδήποτε συμπέρασμα. Επιβεβαιώνει ότι πράγματι ανακαλύφθηκαν οστά αρκετών ατόμων και η ανθρωπολόγος που τα εξέτασε διαπίστωσε ότι ανάμεσά τους βρίσκονταν κάποια ιδιαίτερα μικρά σε μέγεθος και αρκετά εκλεπτυσμένα, που παραπέμπουν πιθανόν σε γυναίκα.

Σύμφωνα με τον ίδιο, απορρίπτεται το ενδεχόμενο να ανήκουν σε ανήλικο άτομο. «Η μόνη εξέταση που θα μας δώσει μία αδιαμφισβήτητη απάντηση είναι η ανάλυση DNA και ενδέχεται να προχωρήσουμε σε αυτή. Παρ’ όλα αυτά, επειδή πρόκειται για μία δύσκολη και ακριβή εξέταση, το πρώτο βήμα στη χρονοβόρα διαδικασία που θα ακολουθήσουμε είναι η χρονολόγησή των οστών. Με τον τρόπο αυτό θα δούμε σε ποια περίοδο ανήκουν, ώστε να τα συνδέσουμε με συγκεκριμένα γεγονότα, άτομα και μετέπειτα θα προχωρήσουμε στα επόμενα βήματα».

Τα οστά βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης που εκτελούνται τα τελευταία χρόνια στον αρχικό πυρήνα του οικοδομικού συγκροτήματος της Μονής Παντοκράτορος από τον αρχιτέκτονα-αναστηλωτή του Κέντρου Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς Φαίδωνα Χατζηαντωνίου. Αυτός είναι που μας πληροφορεί ότι η Μονή ιδρύθηκε λίγο πριν το 1357 από τον Μέγα Στρατοπεδάρχη Αλέξιο και τον Μέγα Πριμηκήριο Ιωάννη.

«Κατά την αφαίρεση πλακόστρωσης φάνηκε ότι κάτω από τις πλάκες, όλος ο χώρος, διαστάσεων 2,30 Χ 3,30 μ., ήταν στρωμένος με οστά…και προέρχονταν από περισσότερα του ενός άτομα. Αυτά συνελέγησαν με την δέουσα προσοχή τυλίχτηκαν σε αλουμινόχαρτο και μεταφέρθηκαν στο Εργαστήριο Αρχαιομετρίας του Δημόκριτου», λέει ο κ. Χατζηαντωνίου. «Οι πρώτες σκέψεις που έκανα με την ανακάλυψη των οστών ήταν ότι δεν επρόκειτο για μοναχούς, διαφορετικά τα οστά θα βρίσκονταν στο οστεοφυλάκιο. Θεώρησα πιθανότερο να επρόκειτο για λαϊκούς, πρόσωπα σημαντικά για το μοναστήρι, δηλαδή κτήτορες και ευεργέτες».

Το μυαλό του, μάλιστα, πάει κάπου συγκεκριμένα, καθώς τον 16ο αιώνα ένας Ρουμάνος αξιωματούχος, ονόματι Μπάρμπουλ, συνδέεται ιδιαίτερα με τη Μονή. Η σύζυγός του ονομάζεται Στάνα. «Σκέφτηκα ότι για να αποσυρθεί εκεί ο Μπάρμπουλ, σημαίνει πως θα είχε πεθάνει πρώτα η γυναίκα του, η Στάνα. Και σκέφτηκα ακόμη ότι αν ήμουν εγώ στη θέση του, κατά την ανακομιδή θα έφερνα τα οστά της από την Βλαχία και θα τα ενταφίαζα στο μοναστήρι της. Κατά συνέπεια, είπα ότι δεν θα μου προξενούσε έκπληξη αν μεταξύ των οστών του νάρθηκα του Αγίου Αθανασίου, υπήρχαν και οστά γυναίκας», δηλώνει ο αρχιτέκτονας. Ξεκαθαρίζει ότι για να εξάγει κανείς ασφαλή συμπεράσματα από την εξέταση των οστών και τις αναλύσεις, χρειάζεται χρόνος, μερικοί μήνες.

Το άβατο για τις γυναίκες

Το Άγιο Όρος, όπως είναι γνωστό βρίσκεται στη Χερσόνησο του Άθω, όπου το ομώνυμο βουνό έχει ύψος 2.033 μέτρων. Δεσπόζει στη νότια άκρη της ανατολικής χερσονήσου της Χαλκιδικής. Από συστάσεως της Αθωνικής Πολιτείας, η οποία σύμφωνα με το Άρθρο 105 του Συντάγματος αποτελεί αυτοδιοίκητο τμήμα του ελληνικού κράτους, απαγορεύεται η είσοδος στις γυναίκες.

Το λεγόμενο «άβατο» ισχύει από την εποχή του Ιουστινιανού και καθιερώθηκε νομικά το 539. «Ουκ εισελεύσεται δε γυνή παντελώς εις ανδρικόν μοναστήριον, ούτε ανήρ εις γυναικείον». Έτσι καθιερώθηκε και το άβατο για τις γυναίκες όταν δημιουργήθηκαν οι πρώτες ανδρικές μονές στη χερσόνησο του Άθω στον 9^ο αιώνα. Στους αιώνες που υπάρχει το Άγιον Όρος, οι δεν έχουν αποκλειστεί μόνο οι γυναίκες. Έχουν αποκλειστεί και οι κότες, με αποτέλεσμα οι καλόγεροι να αναγκάζονται να φέρνουν τα αυγά τους από έξω.

Οι περισσότεροι εξ αυτών όχι μόνο αντιλαμβάνονται τη γυναικεία παρουσία ως “πειρασμό”, αλλά εμφανίζονται πεπεισμένοι ότι η Παναγία προστατεύει τον χώρο της, τιμωρώντας όσες τον παραβίασαν. Μία μάντρα χωρίζει το Άγιον Όρος από τον υπόλοιπο κόσμο και πρόκειται για τη μεγαλύτερη έκταση στον κόσμο όπου ισχύει μία τέτοια απαγόρευση, της οποίας οι ρίζες εντοπίζονται πίσω στους αιώνες, σε μία δοξασία ρωσικής προέλευσης.

“Το Περιβόλι της Παναγιάς”

Αν μιλήσει κανείς με κάποιους από τους πατέρες θα διηγηθούν με πάθος πώς το Άγιο Όρος είναι το “Περιβόλι της Παναγιάς” και ως τέτοιο της ανήκει αποκλειστικά. Το αφήγημα έχει ως εξής: Μετά την ανάσταση του Ιησού, η Παναγία δέχτηκε πρόσκληση να επισκεφθεί τον Λάζαρο, αδελφό της Μάρθας και της Μαρίας που υπηρετούσε στην Εκκλησία της Κύπρου ως επίσκοπος Κιτίου.

Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της, όμως, το πλοιάριο που την μετέφερε ξέφυγε της πορείας του, εξαιτίας δυνατών ανέμων. Αυτοί είναι που την οδήγησαν στην ανατολική ακτή του Άθω, κοντά στο σημείο που βρίσκεται σήμερα η Μονή Ιβήρων. Την περίοδο εκείνη στη θέση του έστεκε ένας ειδωλολατρικός ναός και ένα μαντείο του Απόλλωνα.

Η Θεοτόκος, γοητεύτηκε τόσο πολύ απ’ όσα είδε εκεί, ώστε έπεσε στα γόνατα και ικέτευε τον Υιό της να της χαρίσει τη γη, στην οποία γονάτισε, ως προσωπική της ιδιοκτησία. Η προσευχή της εισακούστηκε και πριν αναχωρήσει, ανήγγειλε ότι το «Όρος» ήταν δικό της και ευλόγησε τον Άθω και τους κατοίκους του.

Ακόμα και σήμερα αποκαλείται ο «κήπος της Μητέρας του Θεού, που είναι αφιερωμένος στη δόξα της και εκείνη μόνη εκπροσωπεί το φύλο της στο Άγιο Όρος», όπως μας εξηγεί ένας αγιορείτης. Παρ’ όλα αυτά, σε κάθε κανόνα υπάρχουν και οι εξαιρέσεις του. Ενδεικτικό παράδειγμα, η ιστορία ενός μοναχού που έφυγε από τη ζωή το 1978. Αυτός γεννήθηκε στο Άγιο Όρος και ποτέ δεν το εγκατέλειψε. Αυτό σημαίνει ότι η μητέρα του με κάποιο τρόπο βρέθηκε και γέννησε εκεί.

Ιστορίες από την τουρκοκρατία

Εξάλλου, όπως παραδέχονται μοναχοί, δεν ήταν μία, ούτε δύο οι φορές στο βάθος της ιστορίας του που οι πόρτες των Μονών άνοιξαν για την προστασία του άμαχου πληθυσμού. Παρ’ όλα αυτά, η σημασία που δίνεται στο άβατο μέσα στο διάβα των αιώνων αποτυπώνεται στους θρύλους και στις λαϊκές δοξασίες που διατηρούνται αλώβητες. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, είναι η ιστορία που συναντά κανείς κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.

Τότε, λέγεται ότι Τούρκοι αστυνομικοί επιχείρησαν να εισέλθουν στο Άγιο Όρος με τις γυναίκες τους. Για τον σκοπό αυτό, παρουσίασαν έγγραφα με υπογραφές τοπικών αρχόντων. Ένας εξ αυτών, έχασε τις αισθήσεις του και πέθανε, ενώ έπινε τον καφέ του. Οι μοναχοί ισχυρίζονται ότι προκλήθηκε πανικός στους αστυνομικούς που είχαν μέχρι τότε χλευάσει το καθεστώς του άβατου και μετανιωμένοι ζήτησαν συγγνώμη, αποχωρώντας.

«Η γυναίκα που έχετε εδώ δεν αφήνει να φέρουμε τις γυναίκες μας. Τον νεκρό τον έθαψαν και ακολούθησε νεροποντή κατακλυσμιαία, ώστε παρασύρθηκε το πτώμα και ξεβράστηκε στην απέναντι χερσόνησο. Με αυτόν τον τρόπο έδειξε η Παναγία ότι ούτε και νεκρό ακόμη δέχεται αυτόν που τόλμησε να παραβιάσει το άβατο του Αγίου Όρους».

Πότε παραβιάστηκε το άβατο

Παρ’ ότι η μοναδική γυναίκα που είναι καλοδεχούμενη είναι η Παναγία, το άβατο έχει παραβιαστεί επανειλημμένα. Αρκετές γυναίκες επιχείρησαν να βιώσουν την εμπειρία της επίσκεψης εκεί. Για την ακρίβεια, το άβατο έχει παραβιαστεί επισήμως δώδεκα φορές. Η πρώτη που καταγράφεται ήταν το 382 από την κόρη του Μεγάλου Θεοδοσίου, την Πλακεντία, όταν ακόμα δεν υπήρχε στον Άθω οργανωμένη μοναστική πολιτεία.

Πολύ αργότερα, το 1081 και το 1108, το άβατο παραβιάστηκε από εκατοντάδες οικογένειες βοσκών. Το 1345 από τη σύζυγο του αυτοκράτορα των Σέρβων Στεφάνου Δουσάν, την Ελένη που πήγε στη σερβική Μονή Χιλανδαρίου. Το 1404 από τη σύζυγο του Ιωάννη Παλαιολόγου, που επισκέφθηκε τη Μονή της Μεγίστης Λαύρας. Το 1850 ο Βρετανός πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη Στράτφορντ Κάνιγκ, συνοδευόμενος από τη σύζυγό του, επισκέφτηκε το Άγιο Όρος.

Οι μοναχοί παραδέχονται στις αφηγήσεις τους ότι τότε οργανώθηκε μέχρι και δεξίωση προς τιμήν της. Αν και καθυστέρησε, υπήρξε επίσημη αντίδραση εκ μέρους της Εκκλησίας που ζητούσε να μην δοθεί συνέχεια, αλλά και να μην ξανασυμβεί κάτι παρόμοιο. Το 1854 το άβατο παραβιάστηκε από μια ομάδα γυναικόπαιδων που ζήτησαν εκεί προστασία μετά την εξέγερση της Χαλκιδικής. Το 1878 στην ακμάζουσα τότε Μονή Παντελεήμονος, στο “ρώσικο μοναστήρι”, ο θρύλος θέλει να προκαλείται  πυρκαγιά κατά την παραμονή στο μοναστήρι «Ρωσσίδος πριγκηπίσσης».

Μία “Μις Ευρώπη” στο Άγιο Όρος

Το 1929 τους κανόνες παραβιάζει η Ελληνίδα “Μις Ευρώπη” Αλίκη Διπλαράκου. Ήταν μία από τις τρεις κόρες του δικηγόρου Γεωργίου Διπλαράκου και της Έλενας Νικολέση. Το 1930, σε ηλικία μόλις 18 ετών, εκπροσώπησε την Ελλάδα στον Ευρωπαϊκό διαγωνισμό ομορφιάς στο Παρίσι και στέφθηκε πανηγυρικά Μις Ευρώπη. Λίγα χρόνια μετά τη νίκη της στα καλλιστεία, η Αλίκη απασχόλησε ξανά τον Τύπο της εποχής, καθώς έσπασε το άβατο του Αγίου Όρους.

Ενώ ήταν φιλοξενούμενη σε θαλαμηγό ενός εφοπλιστή, κατάφερε, ντυμένη ναύτης, να εισέλθει στην Αθωνική Πολιτεία. Λίγο αργότερα νοσηλεύτηκε στην Ελβετία και ενώ κινδύνευε η ζωή της αποφάσισε να γράψει ένα γράμμα στον Ηγούμενο της Μονής, εκφράζοντας την ειλικρινή της μεταμέλεια και συνδέοντας την ξαφνική ασθένεια της με την παραβίαση των κανόνων του Αγίου Όρους.

Ο Ηγούμενος της Μονής Διονυσίου Γέροντας Γαβριήλ έδωσε τότε στη δημοσιότητα το περιεχόμενο της επιστολής: «Εν Νταβός Ελβετίας κλπ. Σεβάσμιοι Πατέρες, σας εξομολογούμαι ολοψύχως το σφάλμα που διέπραξα τον περασμένον Μάϊον εις την Μονήν Βατοπαιδίου… Έφθασα εκεί δια πλοίου του μνηστήρος μου κ. Μωράν, και συνέπεσε να είναι αγκυροβολημένα εκεί και τα θωρηκτά Λήμνος και Κιλκίς, οπότε ο πονηρός μοι ενέβαλε την σκέψην να ανέλθω εις την Μονήν καίτοι εγνώριζα ότι απαγορεύετο. Και δανεισθείσα ναυτικήν στολήν εισήλθον μετά του μνηστήρος μου και περιήλθον εκκλησίας και άλλα μέρη ως ναύτης, χωρίς να με γνωρίσει κανείς…

Έκτοτε Πατέρες μου έχασα την υγείαν μου και κατήντησα εδώ εις τα σανατόρια της Ελβετίας δια την σωτηρίαν μου, και δυστυχώς δεν βλέπω βελτίωσιν. Εγνώρισα όμως και το πιστεύω ακράδαντα, ότι είναι τιμωρία εκ μέρους της Παναγίας προς την οποίαν ησέβησα, δεν έπρεπε εγώ μορφωμένη κοπέλα να κάμω αυτό που έκαμα, και μετανοώ, τώρα, παρακαλώντας την Παναγία μου να με συγχωρέσει».

Τζάκι Κένεντι και Μαλβίνα Κάραλη

Το 1931 η Γαλλίδα δημοσιογράφος Μαρί Σουάτι κατάφερε να παραμείνει έναν ολόκληρο μήνα στο Άγιο Όρος, προσποιούμενη τον άνδρα. Στη συνέχεια κατέγραψε την εμπειρία της σε ένα βιβλίο με τίτλο “Ένα μήνα με τους άντρες”. Ακολουθούν το 1948 μια ομάδα κυνηγημένων γυναικών στον εμφύλιο. Η 17χρονη Ευγενία Πέγιου, πολλά χρόνια μετά, σε συνέντευξή της είπε: «Έκανα αμαρτία. Φοβόμουν πολύ. Η διμοιρία μου έφτασε στη Μονή Ιβήρων. Οι μοναχοί δεν άνοιγαν την πόρτα. Ένας αντάρτης πήδηξε μέσα στη Μονή και την άνοιξε. Δεν μπήκα μέσα. Περίμενα με το όπλο στο χέρι…».

Κάποιες δεκαετίες αργότερα, το 1971, παραβίασαν το άβατο η Γαλλίδα φιλόλογος Ζακλίν Μισελέ και δύο Ιταλίδες. Ανεπιβεβαίωτες φήμες θέλουν και την Τζάκι Κένεντι να πατάει το πόδι της στην προκυμαία της Μονής Μεγίστης Λαύρας, συνοδεύοντας τον Ωνάση. Η ίδια ιστορία καταλήγει με την σύζυγο του Ωνάση να χτυπάει τον αστράγαλό και να επιστρέφει στη θαλαμηγό Χριστίνα.

«Οι γυναίκες που παραβίασαν το άβατο όλες είχαν άσχημο τέλος. Η Μαλβίνα Κάραλη ήρθε κάποτε κρυφά στο Άγιο Όρος παραβιάζοντας το άβατο και είδατε πού κατέληξε! Της έστειλε ο Θεός καρκίνο»,  σχολίασε ατυχώς και ανοήτως ένας μοναχός. Πράγματι, όμως, η πρόωρα χαμένη Μαλβίνα Κάραλη έχει καταγραφεί ως η τελευταία γυναίκα –απ’ όσο γνωρίζουμε– που επιχείρησε να παραβιάσει το άβατο.

Οι πληροφορίες είναι συγκεχυμένες, αλλά απ’ ότι φαίνεται την ανακάλυψαν εγκαίρως και αναγκάστηκε να αποχωρήσει. Η είδηση έκανε τον γύρο των Μέσων της εποχής. Η Λιάνα Κανέλλη, μάλιστα, είχε την περίοδο εκείνη γράψει ένα άρθρο, με το οποίο υπερασπιζόταν τον θεσμό του άβατου.

Διαδηλώσεις ενάντια στο άβατο

Το 1997 μια ομάδα γυναικών που υπέγραφε «Φεμινίστριες κατά των αβάτων», δημοσίευσε κείμενο, στο οποίο δήλωνε ότι τα «άβατα είναι για να παραβιάζονται». Το ζήτημα του άβατου συζητήθηκε και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Υπήρξε, μάλιστα, ένας ευρωβουλευτής της Αριστεράς που είχε υποστηρίξει την άρση της απαγόρευσης. Εν μέσω αυτού του κλίματος, στις 7 Ιανουαρίου του 2008, περίπου 400 διαδηλωτές από διάφορες περιοχής της Χαλκιδικής συγκεντρώθηκαν στην Ουρανούπολη.

Κάποιες γυναίκες αιφνιδίασαν τους αστυνομικούς και πέρασαν τον φράκτη, πραγματοποιώντας καθιστική διαμαρτυρία. Ακολούθησε ένταση, με τις δυνάμεις των ΜΑΤ να προσπαθούν να τις βγάλουν σηκωτές. Τον Μάιο του 2008 τέσσερις γυναίκες από τη Μολδαβία παραβίασαν το άβατο, προκαλώντας συναγερμό στις τοπικές Αρχές. Όπως αποκαλύφθηκε, ήταν θύματα trafficking. Οι δουλέμποροι της είχαν παρατήσει και εκείνες περιφέρονταν χωρίς να γνωρίζουν που βρίσκονται.

Ο Έλληνας ζωγράφος Θεόδωρος Ράλλης καταγράφει στο ημερολόγιό του σκέψεις για την επίσκεψή του στο Άγιο Όρος  το καλοκαίρι του 1885. Μέσα στα τάματα διακρίνει γυναικεία κοσμήματα στη Μονή Ζωγράφου. Όταν, μάλιστα, μοιράζεται την σκέψη του με τους μοναχούς εκείνοι αρνούνται εντόνως, ισχυριζόμενοι ότι ποτέ δεν μόλυνε γυναίκα το πόδι της στο Άγιο Όρος. Ο καλλιτέχνης σημειώνει: «Λαμποκοπάτε, λοιπόν, ευγενικά βραχιόλια και κρατήστε το μυστικό σας. Κρατήστε το για πάντα». Μένει να δούμε τί μυστικά θα αποκαλύψουν τα επίμαχα οστά…