Ένα ακόμη βήμα μπροστά η Κίνα – Από τη διπλωματία της μάσκας στη διπλωματία του χρέους

Δεν έχει περάσει πολύς καιρός που οι New York Times διερωτώνταν αν η Κίνα συνιστά τον “καρχαρία” του πλανήτη, αναφερόμενοι στα αναπτυξιακά δάνεια που εξέδιδαν οι Κινέζοι στο πλαίσιο του Νέου Δρόμου του Μεταξιού. Και σήμερα, με την πανδημία του κορωνοϊού να πλήττει οικονομικά όλες τις χώρες, η Δύση σχεδόν προσδοκά να δικαιωθεί για το χαρακτηρισμό. Αυξάνονται σιγά-σιγά τα δημοσιεύματα στο διεθνή οικονομικό Τύπο για τα κράτη-δανειολήπτες που ζητούν αναδιάρθρωση των χρεών τους από την Κίνα. Δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται, όμως δεν είναι βέβαια η κατάληξη αυτής της συγκεκριμένης “κρίσης χρέους”.

Ενδεικτικό είναι το ρεπορτάζ των Financial Times σχετικά με «κύμα αιτήσεων» για αναδιάρθρωση χρέους από χώρες που εμπλέκονται στο κινεζικής επινόησης αναπτυξιακό πρόγραμμα BRI. Η πανδημία και βεβαίως τα μέτρα περιορισμού εντός και εκτός Κίνας έχουν προκαλέσει, όπως ήταν αναμενόμενο, μείωση των δημοσίων εσόδων, καθώς και καθυστερήσεις σε πολλά αναπτυξιακά έργα, στα οποία εμπλέκεται δυναμικό και τροφοδοσία από την Κίνα, σε μια πληθώρα χωρών, από τη Μαλαισία και το Πακιστάν ως την Καμπότζη.

Καταρχάς να θυμίσουμε ο δανεισμός αυτός εντάσσεται στο μεγαλόπνοο σχέδιο της Κίνας “Μία Ζώνη Ένας Δρόμος” (Belt Road Initiative – BRI)  ή αλλιώς ο Νέος Δρόμος του Μεταξιού, που ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ εγκαινίασε το 2013. Αφορά σε μια πληθώρα επενδυτικών και αναπτυξιακών προγραμμάτων από την ανατολική Ασία ως την Ευρώπη και την Αφρική. Η εκτιμώμενη χρηματοδότηση του BRI για την περίοδο 2013-2023 αγγίζει συνολικά τα 1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια και συμμετέχουν σε αυτό περίπου 138 χώρες, πολλές από τις οποίες διαθέτουν μηδενική πιστοληπτική ικανότητα από τις “κλασικές” αγορές χρέους.

Η Κίνα δεν δημοσιεύει με λεπτομέρειες τα οικονομικά στοιχεία των προγραμμάτων του BRI, όμως σύμφωνα με τις εκτιμήσεις Αμερικανών αναλυτών, το ποσό που έχει εκταμιευθεί από τα κινεζικά πιστωτικά ιδρύματα μέχρι στιγμής είναι περίπου μισό τρισεκατομμύριο δολάρια. Μεταξύ των δανειοληπτριών χωρών περιλαμβάνονται η Ρωσία, η Ινδονησία, το Πακιστάν, το Ιράν, η Νιγηρία, η Βενεζουέλα κ.ά. Ωστόσο, πληροφορίες του ρεπορτάζ των FT, αναφέρουν ότι τα κράτη που ζητούν αναδιάρθρωση είναι αφρικανικά.

Όλα τα μέτρα ελάφρυνσης είναι στο “τραπέζι”

Οι Κινέζοι φέρονται να εξετάζουν την επέκταση των δανείων και το “πάγωμα” τόκων, αλλά τα μέτρα ελάφρυνσης που θα ληφθούν θα εξετάζονται κατά περίπτωση. Δεν αποκλείεται και «η μόνιμη διαγραφή χρέους», αλλά  «θα είναι η “τελευταία επιλογή”», σύμφωνα με κινεζικές κυβερνητικές πηγές.

Ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επισήμανση του Μέι Γκουανκούν, στελέχους του κυβερνητικού ερευνητικού φορέα CCIEE στο Πεκίνο, ότι «μπορεί να μειώσουμε τα επιτόκια μερικές ποσοστιαίες μονάδες ή να τα αφαιρέσουμε εντελώς. Επίσης θα μπορούσαμε να μειώσουμε τις πληρωμές κεφαλαίου κατά ένα αξιόλογο ποσό. Η λογική είναι να συγκρατήσουμε τους δανειζόμενους ώστε να μην καταρρεύσουν, πράγμα που μπορεί να υπονομεύσει το συμφέρον μας».

Πάντως, σύμφωνα με υπόμνημα του αμερικανικού συμβουλευτικού ομίλου Rhodium, ένα από τα διλήμματα που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή η Κίνα αφορά στη δυνατότητα των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων της να επικεντρώσουν στην εντός συνόρων ανάκαμψη, αντί να συνεχίσουν το δανεισμό στο εξωτερικό. Ήδη εκτιμάται ότι υπάρχουν δυσκολίες αποπληρωμής για κάθε 1 στα 5 δολάρια που έχει δανείσει μέχρι στιγμής.

«Η Κίνα δεν θα δανείζει τα τεράστια ποσά που έχουμε δει στο παρελθόν, όπως για παράδειγμα για ένα μεγάλο σιδηροδρομικό έργο», σημειώνει ο Rhodium, πόσο μάλλον σε μια περίοδο που η κινεζική κοινή γνώμη προσδοκά μια πολιτική που να εστιάζει στην εγχώρια αγορά. Πάντως, το μεγαλύτερο μέρος του δανεισμού που αφορά στο BRI προέρχεται από κρατικά ελεγχόμενες τράπεζες, όπως η Αναπτυξιακή Τράπεζα της Κίνας CDB και η Τράπεζα Εισαγωγών-Εξαγωγών EXIM, με πολύ ισχυρό ενεργητικό και μεγάλα περιθώρια ευελιξίας.

Η ελάφρυνση ως διπλωματικό εργαλείο

Ανέκαθεν η Δύση έβλεπε με καχυποψία το BRI, καθώς θεωρεί ότι η οικονομική διείσδυση της Κίνας, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, θα αυξήσει “ανησυχητικά” την πολιτική της επιρροή στις χώρες αυτές. Και πράγματι, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Πεκίνο επιδιώκει την πολιτική κεφαλαιοποίηση της οικονομικής του ισχύος, όμως η πρότασή του παραμένει πολύ δελεαστική για τα κράτη στα οποία απευθύνεται, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να μην μπορούν – όπως έχει παραδεχθεί η αμερικανική “δεξαμενή σκέψης” Council of Foreign Relations – να προτάξουν κάποια εναλλακτική.

Η αίσθηση αυτή είναι ακόμη εντονότερη σήμερα, καθόσο οι οικονομικές συνέπειες της πανδημίας του κορωνοϊού μοιάζουν να είναι δραματικές, διαμορφώνοντας πεδίο δόξης λαμπρό για όποια μεγάλη δύναμη δείξει “καλή θέληση” στο πλαίσιο της δημόσιας και της οικονομικής της διπλωματικής στρατηγικής. «Δεδομένης της πίεσης από την ασθένεια, κάθε υποστήριξη από την Κίνα είναι ευπρόσδεκτη», σχολιάζει χαρακτηριστικά η Αγκάθα Κρατζ, στέλεχος του Rhodium, ακόμα κι αν αυτή περιορίζεται αρχικά σε «μικρά χαμηλότοκα δάνεια για τη δημιουργία νοσοκομείων».

Όσο για την επαναδιαπραγμάτευση των χρεών χωρών της υποσαχάριας Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής, των οποίων τα δάνεια προς την Κίνα αποτελούν ως και το 40% του συνόλου, δεν αποκλείεται και εκεί το Πεκίνο να “παίξει” έξυπνα. Μια γενναιόδωρη κίνηση με αναστολές πληρωμών, μορατόριουμ ή ακόμα και με μερικές διαγραφές, χωρίς δημοσιονομικούς όρους φυσικά, μπορεί να αποδώσει καρπούς πολιτικής και διπλωματικής εύνοιας.

Ενάρετος και φαύλος κύκλος

Έκθεση του αμερικανικού ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ISS) που δημοσιεύθηκε πριν λίγες εβδομάδες, αποπειράται μια «ρεαλιστική εκτίμηση» για την πρωτοβουλία BRI, επισημαίνοντας ότι ο δανεισμός των χωρών που εμπλέκονται στη σφαίρα οικονομικής επιρροής της Κίνας εγείρει ζητήματα αυξανόμενου χρέους. Ωστόσο αυτά τα ζητήματα «δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας επιτηδευμένης “παγίδας χρέους” από το Πεκίνο. Αντ’ αυτού, αντανακλούν τις πιο αισιόδοξες υποθέσεις της λογικής του ενάρετου κύκλου που ενθάρρυνε την παραμέληση της συστηματικής διαχείρισης χρέους, στην προσέγγιση της Κίνας επί της ανάπτυξης των υποδομών».

Στην πραγματικότητα, καταλήγει η έκθεση, το πρόβλημα του δανεισμού μετακυλίεται και στην ίδια την Κίνα λόγω των υψηλών προσδοκιών που έχουν οι εγχώριοι παράγοντες των κρατών του Νέου Δρόμου του Μεταξιού, καθώς και των απαιτήσεων που θα διατυπώσουν για μεγαλύτερη ευελιξία εκ μέρους της. Κατά συνέπεια, το ζήτημα της επαναδιαπραγμάτευσης του χρέους και των όρων δανεισμού θα ετίθετο επί τάπητος ακόμα κι αν δεν είχε προκύψει η οικονομική επίπτωση της πανδημίας.

Παραμένει απορίας άξιο, πώς ο “ενάρετος οικονομικός κύκλος” που, καθαρά συμφεροντολογικά, προωθεί το BRI θεωρείται οικονομικός βραχνάς για τα κράτη που συμμετέχουν από τις ΗΠΑ και τους άλλους αντιπάλους της Κίνας. Λίγη σημασία έχει αν η τελευταία επιδιώκει πολιτικά οφέλη, είτε πρόκειται για τη διπλωματία της μάσκας είτε για την ελάφρυνση χρέους. Διότι προσφέρει – και μένει να το δούμε στην πράξη – επιλογές που ποτέ δεν δόθηκαν από άλλους διεθνείς πιστωτές, ούτε σε επίπεδο όρων δανεισμού ούτε σε επίπεδο επαναδιαπραγμάτευσης. Απτά παραδείγματα, τα δάνεια από το Paris Club προς την Αργεντινή, ή από τη Βρετανία προς την Ισλανδία, ή από το ΔΝΤ (προς Ουκρανία, Ελλάδα κ.λπ.) ή από την ευρωζώνη προς την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία.