Ένας σπάταλος πρόεδρος σε μια πτωχευμένη χώρα

Με τον Τούρκο πρόεδρο να αγωνίζεται να διασώσει το πολιτικό του σαρκίο, αδιαφορώντας για το μέλλον της χώρας του, έχει καταστεί προφανές και στους πλέον αδαείς πως η Τουρκία βαδίζει ολοταχώς σε μία ακόμη πτώχευση, την έβδομη στην σύγχρονη ιστορία της. Το κλίμα που επικρατεί λόγω πανδημίας έχει περιθωριοποιήσει τα πάντα και ελάχιστοι διατηρούν την ψυχραιμία τους, ώστε να διαγνώσουν τις καταστάσεις που ελλοχεύουν στο περιθώριο και να εκτιμήσουν όχι μόνον τις καταστροφικές επιπτώσεις που κυοφορούνται αθόρυβα, αλλά και το μέγεθος της μανίας που απειλεί να ισοπεδώσει τα πάντα.

Ο πασίγνωστος επιχειρηματίας και επενδυτής Warren Buffett έχει δηλώσει με πικρία στην χρηματοοικονομική λαίλαπα του 2008, αλλά και ιδιαίτερα προφητικά, πως στις περιπτώσεις μεγάλων κρίσεων, κάποιος οφείλει αναγκαστικά να περιμένει να αποσυρθεί η παλίρροια, για να διαπιστώσει ποιος κολυμπά γυμνός.

Δυστυχώς, ο COVID-19 και η συνεπακόλουθη πανδημία έχει αιφνιδιάσει και τις επιχειρήσεις, αλλά και την κυβέρνηση στην Τουρκία σε βαθμό καταθλιπτικά και εκθετικά μεγαλύτερο σε σχέση με άλλες χώρες. Οι απίστευτες και επί σειράν ετών αστοχίες του Τούρκου προέδρου, ειδικά στην διαχείριση των τομέων της πολιτικής και της οικονομίας, έχουν οδηγήσει την χώρα στην πλέον ευάλωτη θέση, χωρίς να υπάρχει κανένα ουσιαστικά περιθώριο ελιγμών και αντίδρασης.

Μόλις τον Δεκέμβριο του 2019, ένας υπεραισιόδοξος Ερντογάν διαβεβαιώνει σε όλους τους τόνους πως τα χειρότερα αποτελούν πλέον παρελθόν, προσπαθώντας με κάθε τρόπο να αποκρύψει την θλιβερή εικόνα. Ο Τούρκος πρόεδρος καταβάλλει απεγνωσμένες προσπάθειες να εκμηδενίσει την σκιά του τελευταίου τριμήνου του 2018, όταν εξανεμίζεται το 30% της αξίας της τουρκικής λίρας.

Τα υποκείμενα προβλήματα

Τα στατιστικά μεγέθη του τελευταίου τριμήνου του 2019, επιβεβαιώνουν τις σοβαρές ανησυχίες της κεντρικής τράπεζας (που δεν αγγίζουν προφανώς τον Ερντογάν), όταν η συνεισφορά των εξαγωγών στα εθνικά έσοδα εκμηδενίζεται στο –0,2% έναντι του χαμηλού, αλλά έστω θετικού 6,0% του προηγούμενου τριμήνου. Στο τρίμηνο αυτό κυρίως λόγω των παρεμβάσεων στη Συρία, οι εξαγωγές αυξάνονται μόλις κατά 5,1%, πιστοποιώντας ότι εξανεμίζεται η αγορά της Μέσης Ανατολής, ο πυλώνας των τουρκικών εξαγωγών.

Οι δανειστές της χώρας επιμένουν τότε με επίταση για συντονισμένη στροφή στην εσωτερική αγορά για να αντισταθμίσουν τις απώλειες, εκτιμώντας παράλληλα πως το 2020, πρόκειται να εξελιχθεί δραματικά. Ένα φαινομενικά άσχετο, αλλά απόλυτα συνδεδεμένο δεδομένο, αφορά την εκθετική αύξηση των οικογενειακών αυτοκτονιών στην επικράτεια, που οφείλεται κατά κύριο λόγο στην μακροχρόνια ανεργία και την οικονομική ανέχεια.

Από το 2015 η Τουρκία εμφανίζει επίσημα έναν επίμονο δείκτη ανεργίας που, παρά την κομπορρημοσύνη του Τούρκου προέδρου, δεν αποκλιμακώνεται και κινείται σταθερά με μικρές διακυμάνσεις μεταξύ 12,5% και 13%, ακόμα και κατά την περίοδο της καθίζησης του εθνικού νομίσματος κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2018. Αιφνιδιαστικά η μέτρηση του τελευταίου τριμήνου του 2019, αποκαλύπτει ένα προβληματικό 14,5% που κανείς δεν αναμένει.

Η έκπληξη οφείλεται στο γεγονός ότι αν και χωρίς ανάπτυξη της τάξης του 5% και άνω δεν είναι πρακτικά εφικτή η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, η γενική παραπληροφόρηση του Ερντογάν για ρυθμούς της τάξης του 6,0%–6,5%, εφησυχάζει σχεδόν τους πάντες. Όμως οι προσεκτικοί αναλυτές αντιλαμβάνονται πως παρά τις περί του αντιθέτου δηλώσεις, οι κοινωνικές εντάσεις διογκώνονται με εκρηκτικούς ρυθμούς και αρκεί μία θρυαλλίδα για να προκαλέσει μία τρομακτική έκρηξη κατά το 2020 (εκτίμηση που ενισχύεται απότομα λόγω πανδημίας).

Το τραπεζικό πρόβλημα

Οι τουρκικές τράπεζες έχουν στο χαρτοφυλάκιό τους μη εξυπηρετούμενα δάνεια ύψους 139 δισ. λιρών τον Δεκέμβριο του 2019, δηλαδή το 5,4% του συνόλου, αλλά αυξημένα κατά 49 δισεκατομμύρια σε σχέση με το 2018 (51%). Ο ρυθμός εξελίσσεται ανησυχητικά και μάλιστα πρίν από την επιδρομή της πανδημίας ο Τούρκος πρόεδρος απαιτεί εντελώς ανόητα διαγραφή δανείων για να ικανοποιήσει τους ψηφοφόρους του.

Παρά το υψηλό εξωτερικό χρέος, της τάξης του 62% του ΑΕΠ και την επικίνδυνα διογκωμένη δολαριοποίηση που φθάνει τα $194 δισεκατομμύρια, δηλαδή το 52% του συνόλου των καταθέσεων, το νόμισμα δεν σταθεροποιείται. Σε πείσμα του γεγονότος ότι οι αγορές διαθέτουν ρευστότητα, ενώ και η μείωση των εισαγωγών λόγω συρρίκνωσης της οικονομίας, ευνοούν θεωρητικά την τουρκική λίρα, το πλεονέκτημα δεν ανακλάται στις ισοτιμίες σε πρακτικό επίπεδο.

Από την άλλη πλευρά, ο πληθωρισμός που κινείται επίσημα στο 11% (πραγματικό μέγεθος 15,7%) έναντι 25% του 2018, έχει προσφέρει κάποια περιθώρια μείωσης επιτοκίων. Δυστυχώς και στον τομέα αυτό, ο Τούρκος πρόεδρος εμφανίζεται ανόητα γαλαντόμος επιβάλλοντας περικοπές που μειώνουν τα επιτόκια σε επίπεδα χαμηλότερα του πληθωρισμού.

Όμως η οικονομία παραμένει εξαιρετικά ευάλωτη και αποτελεί εύκολο θύμα των αγορών για μεγάλης κλίμακας κερδοσκοπικές κινήσεις. Επιπλέον τα σχεδόν μηδενικά επιτόκια σε ΕΕ και ΗΠΑ, απειλούν πλέον άμεσα την ανταγωνιστικότητα της χώρας και απομακρύνουν την πιθανότητα εισροής ξένων κεφαλαίων σε βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, που είναι απολύτως απαραίτητα για την σταθεροποίηση του νομίσματος και των ισοτιμιών.

Το άλλο αθέατο έλλειμμα

Με τον τουρκικό ιδιωτικό τομέα να αγωνίζεται να επιβιώσει, η σκιά του αυξανόμενου εξωτερικού χρέους, σχεδόν εκμηδενίζει της πιθανότητές της. Ο βασικός ανασταλτικός παράγων και τροχοπέδη πηγάζει από την συνεχή διόγκωση του εξωτερικού χρέους όπου ο ρυθμός του 8,7% σε σχέση με το ΑΕΠ το τελευταίο τρίμηνο του 2018, διαμορφώνεται στο 14,5% στο αντίστοιχο του 2019.

Από την πλευρά του ο Ερντογάν συνεχίζει τις απόπειρές του στις θεαματικές υπερπαραγωγές, σε αντιπαραγωγικούς τομείς, με τελευταία την τεράστια επένδυση στον νέο δίαυλο της Κωνσταντινούπολης, στην οποία οι χρηματοδοτήσεις συνεχίζονται κανονικά. Επιπλέον οι προϋπολογισμοί του τουρκικού καθεστώτος εμφανίζουν αυξημένα συμπτώματα αδιαφάνειας και απώλειας κάθε ελέγχου αξιοπιστίας, με τις καταγγελίες για διαφθορά να πολλαπλασιάζονται.

Μάλιστα λόγω της εξάρτησης της Τουρκίας σε ενδιάμεσα και επενδυτικά αγαθά, ακόμα και όταν η χώρα επιστρέψει σε ανοδικούς ρυθμούς λόγω πιστωτικής επέκτασης (δεδομένο απίθανο για το 2020 λόγω πανδημίας), το έλλειμμα του προϋπολογισμού θα επανέλθει δριμύτερο και απειλητικότερο. Η επάνοδός του συνεπάγεται νέες ισχυρές πιέσεις στα επιτόκια, το νόμισμα και τον πληθωρισμό.

Πέραν της πανδημίας, τα τρία υφεσιακά κύματα που έχουν προηγηθεί ήδη επηρεάζουν αρνητικά τον πληθυσμό και οι οποιεσδήποτε εκτιμήσεις παραμένουν παρακινδυνευμένες. Τα υψηλά επίπεδα ανεργίας και ειδικά στους νέους, προδιαγράφουν μία σκοτεινή εικόνα για το μέλλον της τουρκικής οικονομίας, που επιτείνεται και από την φυγή νέων επιστημόνων στο εξωτερικό (φαινόμενο γνωστό και στην Ελλάδα που το έχει βιώσει με δραματικές συνέπειες). Επιπλέον η διάλυση των δημοκρατικών θεσμών από τον Erdoğan με πρόσχημα το πραξικόπημα του 2016, συσσωρεύει οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα που θα εκδηλωθούν με αγριότητα στην διάρκεια του 2020.

Οι πρόσφατες αποφάσεις του Τούρκου προέδρου που επικαλείται τους αναγκαστικούς έκτακτους νόμους του 1921 για να επιβάλει κατασχέσεις της τάξης του 40% στην παραγωγή, όπως και στους λογαριασμούς αλληλεγγύης των δήμων, εντείνουν τα φαινόμενα του πανικού στον πληθυσμό που υποπτεύεται δέσμευση καταθέσεων. Οι διαρροές για την πιθανή αμερικανική βοήθεια στην μάχη στήριξης του εθνικού νομίσματος (τέχνασμα παλαιό και εγγυημένο) δεν πρόκειται να αποδώσει για τον απλούστατο λόγο ότι ο μέσος πολίτης υποπτεύεται πλέον ότι απλώς συγκαλύπτει άλλες προθέσεις σε βάρος του.

Για να αποφευχθεί πάντως ένα δράμα ανάλογο του 1878, όπου η παρέλευση τριετίας από την είσοδο των πιστωτών για τον έλεγχο της οικονομίας, καταλήγει στον πόλεμο με την ελπίδα αποτροπής της έσχατης λύσης, η Ελλάδα οφείλει να επιδείξει ετοιμότητα. Το κύριο μέλημα λόγω του κινδύνου εστιάζεται στον συντονισμό για την άμεση και ακαριαία εκδήλωση ενεργειών διάσωσης από την τουρκική πτώχευση που ούτως ή άλλως απειλεί ευρωπαϊκούς τραπεζικούς ομίλους και ειδικά της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας που κατέχουν το 60% του τουρκικού εξωτερικού χρέους.