Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για τις σπάνιες γαίες – Στόχος η απεξάρτηση από την Κίνα

Την εξάρτησή της από την Κίνα και άλλες χώρες σπεύδει να αντιμετωπίσει η ΕΕ, αναφορικά με τις “κρίσιμες πρώτες ύλες” που είναι απαραίτητες, πια, σε πολλούς τομείς της σύγχρονης βιομηχανίας. Σε αυτές περιλαμβάνονται και οι σπάνιες γαίες, οι οποίες χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ηλεκτρονικών ειδών και εξοπλισμού νέων τεχνολογιών. Το θέμα, όπως είναι γνωστό, έχει ήδη απασχολήσει τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, στο πλαίσιο και του εμπορικού ανταγωνισμού με την Ασία.

Η Κομισιόν λοιπόν ανακοίνωσε τη δημιουργία μιας “Ευρωπαϊκής Συμμαχίας Πρώτων Υλών” και έδωσε στη δημοσιότητα μια αναλυτική μελέτη για τις κρίσιμες πρώτες ύλες που θα χρειαστεί η ΕΕ έως το 2030 και 2050. Επίσης δημοσίευσε και ένα “Σχέδιο Δράσης” για τη μείωση της εξάρτησης από τις εισαγωγές από τρίτες χώρες. Αυτό περιλαμβάνει μια σύμπραξη ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και κυβερνήσεων, στα πρότυπα της “Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για τις Μπαταρίες”, ώστε να αυξηθεί η προμήθεια των πρώτων υλών από διαφορετικές πηγές και να εξασφαλιστεί η αλυσίδα εφοδιασμού.

Φυσικά, η πρόθεση των Βρυξελλών για μια τέτοια πρωτοβουλία δεν είναι καινούρια. Από το 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο σχέδιό της για το πρόγραμμα “Ορίζοντας 2020” είχε κάνει εκτενή αναφορά σε δράσεις εξασφάλισης πρώτων υλών κρίσιμης σημασίας, ενώ το 2012 είχε προτείνει τη δημιουργία “Σύμπραξης Καινοτομίας σχετικά με τις Πρώτες Ύλες”, θίγοντας ακριβώς την εξάρτηση από τρίτες χώρες εκτός Ένωσης.

Πλέον, οι ειδικοί των Βρυξελλών έχουν επικαιροποιήσει τον Κατάλογο Κρίσιμης Σημασίας Πρώτων Υλών της ΕΕ, με στόχο τη «στρατηγική αυτονομία σε τεχνολογίες-κλειδιά», καθόσο η Ευρώπη (και ο κόσμος) «μεταβαίνει σε μια πράσινη και ψηφιακή οικονομία». Είναι ενδεικτικό ότι η Ευρώπη θα χρειαστεί:

• 18 φορές περισσότερο λίθιο ως το 2030 και 60 φορές ως το 2050,
• 5 φορές περισσότερο κοβάλτιο ως το 2030 και 15 φορές ως το 2050,
• 10πλάσιες ποσότητες σπάνιων γαιών για μόνιμους μαγνήτες, που χρησιμοποιούνται, μεταξύ άλλων, στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και τις ανεμογεννήτριες, ως το 2050.

Την Κίνα, μάλιστα, “φωτογράφισε” ο επίτροπος για την Εσωτερική Αγορά, Τιερί Μπρετόν, λέγοντας ότι «Δεν έχουμε την πολυτέλεια να βασιζόμαστε εντελώς σε τρίτες χώρες – και για κάποιες σπάνιες γαίες ακόμα και σε μία μόνο χώρα. Διαφοροποιώντας την προμήθεια από τρίτες χώρες και αναπτύσσοντας τις δυνατότητες της ΕΕ για εξόρυξη, επεξεργασία, ανακύκλωση, εξευγενισμό και διαχωρισμό σπάνιων γαιών, μπορούμε να γίνουμε πιο ισχυροί και βιώσιμοι».

Ο Κατάλογος με τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες

Η πρώτη φορά που η ΕΕ παρουσίασε τη “δική” της λίστα κρίσιμων πρώτων υλών ήταν το 2011, και έκτοτε την ανανεώνει κάθε τρία χρόνια. Σήμερα, αυτή η λίστα περιλαμβάνει 30 υλικά, με την αφαίρεση του ηλίου, «λόγω μείωσης της οικονομικής του σημασίας», και την προσθήκη του βωξίτη, του λιθίου, του τιτανίου και του στροντίου.

 

Κατάλογος Κρίσιμων Πρώτων Υλών της ΕΕ – 2020
Αντιμόνιο (επιβραδυντικά ανάφλεξης, αμυντικά συστήματα, μπαταρίες)	Άφνιο (κράματα, πυρηνικές κυψέλες, κεραμικά)	Φώσφορος (χημικές εφαρμογές, αμυντικά συστήματα)
Βαρίτης (ιατρικά μηχανήματα, χημικές εφαρμογές)	Βαριές σπάνιες γαίες (μόνιμοι μαγνήτες, καταλύτες, μπαταρίες, υαλουργία, κεραμική)	Σκάνδιο (κράματα, κυψέλες καυσίμου)
Βηρύλλιο (ηλεκτρονικά, αυτοκίνηση, αεροναυπηγική, άμυνα)	Ελαφρές σπάνιες γαίες (μόνιμοι μαγνήτες, καταλύτες, μπαταρίες, υαλουργία, κεραμική)	Μεταλλικό πυρίτιο (ημιαγωγοί, φωτοβολταϊκά, ηλεκτρονικά)
Βισμούθιο (φαρμακοβιομηχανία, ιατρικός εξοπλισμός, κράματα, ζωοτροφές)	Ίνδιο (οθόνες, φωτοβολταϊκά, συγκολλητικά)	Ταντάλιο (πυκνωτές, υπερκράματα)
Βορικά άλατα (υαλουργία, μόνιμοι μαγνήτες)	Μαγνήσιο (κράματα αυτοκινήτων, κατασκευές, συσκευασίες, χαλυβουργία)	Βολφράμιο (κράματα, εργαλεία)
Κοβάλτιο (μπαταρίες, κράματα, καταλύτες, μαγνήτες)	Φυσικός γραφίτης (μπαταρίες, χαλυβουργία)	Βανάδιο (κράματα, χημικοί καταλύτες)
Άνθρακας οπτανθρακοποίησης (χαλυβουργία, ανθρακονήματα, ηλεκτρόδια)	Φυσικό καουτσούκ (ελαστικά, εξαρτήματα μηχανών/συσκευών)	Βωξίτης (αλουμίνιο)
Αργυραδάμας (μεταλλουργία, συστήματα ψύξης)	Νιόβιο (κράματα υψηλής αντοχής, ηλεκτρονικά)	Λίθιο (μπαταρίες, υαλουργία, κεραμική, χαλυβουργία)
Γάλλιο (ημιαγωγοί, φωτοβολταϊκά)	Μέταλλα της ομάδας λευκόχρυσου (καταλύτες, κυψέλες καυσίμου, ηλεκτρονικά)	Τιτάνιο (ελαφρά κράματα αεροναυπηγικής και άμυνας, ιατρικές εφαρμογές)
Γερμάνιο (οπτικές ίνες, ηλιακές κυψέλες, καταλύτες)	Φωσφορίτης (χημικές εφαρμογές, αμυντικά συστήματα)	Στρόντιο (μαγνήτες, κράματα, ιατρικές εφαρμογές, πυροτεχνική)

Σε ό,τι αφορά τις σπάνιες γαίες, το 98% του εφοδιασμού της ΕΕ προέρχεται από την Κίνα, ενώ από την Τουρκία εισάγεται το 98% σε βορικά άλατα, και από τη Νότια Αφρική τουλάχιστον το 71% των αναγκών της Ένωσης σε μέταλλα της ομάδας του λευκόχρυσου. Επίσης, η Ένωση βασίζεται στις εισαγωγές για το 75-100% των περισσότερων μετάλλων, τη στιγμή που ο ΟΟΣΑ προβλέπει την αύξηση της ζήτησης των μετάλλων στην παγκόσμια αγορά από οκτώ δισεκατομμύρια τόνους σε 20, ως το 2060 (αύξηση 150%).

Με βάση το σχέδιο της Κομισιόν, θα ξεκινήσουν προγράμματα για την ανίχνευση πιθανών δυνατοτήτων εξόρυξης και επεξεργασίας εντός της επικράτειας των κρατών-μελών, με στόχο να μπορούν να “τρέξουν” πριν το 2025. Ήδη το Κοινό Κέντρο Ερευνών της ΕΕ, εξετάζει τις δυνατότητες περαιτέρω αξιοποίησης των ορυχείων και εγκαταστάσεων που ήδη υπάρχουν στα κράτη-μέλη, κυρίως για υλικά μπαταριών.

Σε αυτά περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, ορυχεία από τα οποία παράγεται λίθιο στην Πορτογαλία, νικέλιο στη Φινλανδία και την Ελλάδα, γραφίτης στην Αυστρία, καθώς πλήθος ανθρακωρυχείων σε όλη την Ευρώπη –και στην Ελλάδα– τα απόβλητα των οποίων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εξαγωγή κρίσιμων πρώτων υλών. Να σημειωθεί ότι, ήδη, από την Ελλάδα προέρχεται το 12% του βωξίτη που χρησιμοποιείται στην ΕΕ, αλλά εξαρτάται για το 64% από τη Γουινέα.

Εξάρτηση από το εξωτερικό

Στη μελέτη της για την προοπτική των πρώτων υλών, η Κομισιόν κατονομάζει την Κίνα ως παράγοντα μονοπωλίου που καθιστά ευάλωτη την εφοδιαστική αλυσίδα για την παραγωγή μιας σειράς προϊόντων, που περιλαμβάνουν μπαταρίες και ανεμογεννήτριες, αλλά και ηλιακά πάνελ, ρομποτικό εξοπλισμό, μη επανδρωμένα σκάφη, κυψέλες καυσίμου και εξοπλισμό τρισδιάστατης εκτύπωσης. Ενδεικτικά σημαντικές “εξαρτήσεις” της ΕΕ, οφείλονται  στο γεγονός ότι εισάγει:

• το 62% του αντιμονίου και το 98% βορικών αλάτων από την Τουρκία,
• το 38% του βαρίτη, το 47% του φυσικού γραφίτη, το 93% του μαγνησίου και το 93% του βισμουθίου από την Κίνα,
• το 68% του κοβαλτίου από το Κονγκό,
• το 78% του λιθίου από τη Χιλή,
• το 85% του νιοβίου από τη Βραζιλία, και
• το 71% του φωσφόρου από το Καζακστάν.

Επειδή ο «διεθνής ανταγωνισμός γίνεται όλο και πιο έντονος», όπως παραδέχεται στην παρουσίασή της η Επιτροπή, είναι αναγκαίο να επιδιώξει όσο το δυνατό μεγαλύτερη «στρατηγική αυτονομία». Εν όψει της σημερινής κατάστασης, γίνεται λόγος και για συνεργασία με χώρες όπως ο Καναδάς και αφρικανικές χώρες, ενώ προτείνεται η χρήση του ευρώ στις συμφωνίες εισαγωγής πρώτων υλών με τρίτες χώρες για να μειωθεί η εξάρτηση από το δολάριο.

Παράλληλα, ως το τέλος του 2021 θα οριστικοποιηθούν και τα κριτήρια χρηματοδότησης, ενώ η προσπάθεια θα υποστηριχθεί επιστημονικά-τεχνικά από το πρόγραμμα “Κοπέρνικος” για την εξερεύνηση κοιτασμάτων, και το πρόγραμμα “Ορίζοντας” για την έρευνα και καινοτομία σε νέες μεθόδους εξόρυξης και επεξεργασίας.