Μην πυροβολείτε τις πολυεθνικές…

Οι πολυεθνικές εταιρείες θεωρούνται σαν ένας από τους “σατανάδες” της σύγχρονης εποχής από τους επικριτές της παγκοσμιοποίησης. Όλα τα κακά του σύγχρονου κόσμου η ανεργία, η εκμετάλλευση, η μόλυνση του περιβάλλοντος, οι ανισότητες, η υπανάπτυξη, η πολιτιστική αλλοτρίωση και οτιδήποτε μπορεί να φανταστεί ο καθένας έχουν την πηγή τους στη δράση των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Ασφαλώς οι πολυεθνικές επιχειρήσεις δεν είναι άγγελοι, όπως και αυτοί που διαμαρτύρονται, όπως και ο καθένας μας.

Ασφαλώς επιδιώκουν την μεγιστοποίηση του επιχειρηματικού συμφέροντος, π.χ. κέρδη, όπως άλλωστε και ο καθένας μας επιδιώκει την μεγιστοποίηση του προσωπικού του συμφέροντος, π.χ. εισόδημα, κατανάλωση ή οτιδήποτε θεωρεί ως προσωπικό συμφέρον. Στην επιδίωξη του προσωπικού συμφέροντος, ο καθένας δρα μέσα στην κοινωνία η οποία όμως με τους θεσμούς της περιορίζει την ανεξέλεγκτη μεγιστοποίηση αυτού του συμφέροντος.

Αναρωτιέμαι πόσοι από όλους αυτούς που διαμαρτύρονται δεν θα έκλεβαν προκειμένου να αποκτήσουν ένα αγαθό εάν η κλοπή δεν ήταν ηθικά καταδικαστέα και δεν τιμωρούνταν από την κοινωνία. Φανταστείτε τη δυστοπική κοινωνία του Mad Max. Δεν θα μπω στη συζήτηση περί των λόγων που επιβάλλουν την εφαρμογή θεσμών και γιατί τα άτομα τους αποδέχονται.

Όπως ανέφερα παραπάνω, η πολυεθνική επιχείρηση επιδιώκει τη μεγιστοποίηση του συμφέροντός της, πχ κέρδη. Διαμορφώνει, λοιπόν, τη στρατηγική της προκειμένου να επιτύχει τους στόχους της. Μέρος της στρατηγικής είναι και η εγκατάσταση παραγωγικών δραστηριοτήτων σε διάφορες χώρες προκειμένου να εκμεταλλευθεί τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της κάθε χώρας.

Έτσι σε χώρες που διαθέτουν συγκριτικό πλεονέκτημα λόγω του φθηνού εργατικού δυναμικού, με άλλα λόγια το εργατικό δυναμικό είναι φθηνότερο σε σχέση με τους υπόλοιπους παραγωγικούς συντελεστές, θα εγκαταστήσει το μέρος της παραγωγικής δραστηριότητας που είναι εντάσεως εργατικού δυναμικού. Σε χώρες που διαθέτουν συγκριτικό πλεονέκτημα στη γνώση θα εγκαταστήσει παραγωγικές δραστηριότητες εντάσεως γνώσης.

Δεν κερδίζουν μόνο οι πολυεθνικές

Τελικά, η επιχείρηση παράγει τα διαφορά μέρη του προϊόντος της σε διαφορετικές χώρες εν αντιθέσει με παλιότερες δεκαετίες που παρήγαγε το σύνολο του προϊόντος σε μια χώρα. Με αυτόν το τρόπο μειώνει το κόστος παραγωγής και αυξάνει τα κέρδη της μακροπρόθεσμα. Η στρατηγική αυτή ονομάζεται παγκόσμια αλυσίδα αξίας (global value chain).

Στο διάγραμμα παρουσιάζεται το ποσοστό των εισαγομένων μερών στο σύνολο των εξαγωγών μιας χώρας, δηλαδή πόσο μια χώρα είναι ενταγμένη στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας. Όσο μεγαλώνει αυτό το ποσοστό τόσο περισσότερο μια χώρα αποτελεί σημαντικό κρίκο στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας.

Οι επικριτές όμως διατείνονται ό,τι κατ’ αυτόν τον τρόπο η επιχείρηση εκμεταλλεύεται την χώρα υποδοχής προκειμένου να αποκομίσει κέρδη. Εγώ θα έθετα το εξής ερώτημα. Η πολυεθνική δραστηριότητα είναι μονοσήμαντη, δηλαδή κερδίζει μόνο η πολυεθνική ή μήπως είναι αμφιμονοσήμαντη, δηλαδή κερδίζει και η χώρα υποδοχής; Η απάντηση είναι προφανής, αν και οι επικριτές δεν θέλουν να το ομολογήσουν. Ας δούμε λοιπόν μερικά από τα οφέλη που αποκομίζουν οι χώρες υποδοχής.

• Πρώτο, κατά την εγκατάσταση της επιχείρησης στη χώρα γίνεται εισαγωγή κεφαλαίων για τη δημιουργία της επένδυσης, γεγονός που καταγράφεται στο ισοζύγιο πληρωμών. Η εισαγωγή των κεφαλαίων ελαφρύνει το ισοζύγιο πληρωμών και όσοι ασχολούνται με οικονομικά γνωρίζουν την πίεση των εξωτερικών συναλλαγών που αντιμετωπίζουν οι υπό ανάπτυξη χώρες.
• Δεύτερο, επειδή οι υπό ανάπτυξη χώρες έχουν έλλειψη εθνικής αποταμίευσης, για να χρηματοδοτήσουν τις επενδύσεις, οι πολυεθνικές επιχειρήσεις συνιστούν μια σημαντική πηγή αποταμίευσης για την πραγματοποίηση επενδύσεων.
• Τρίτο, δημιουργούνται θέσεις εργασίας οι οποίες λόγω της έλλειψης εθνικών ιδιωτικών επενδύσεων δεν θα ήταν δυνατόν να δημιουργηθούν.
• Τέταρτο, δημιουργούνται εισοδήματα, όχι μόνο για τους εργαζόμενους της επιχείρησης, αλλά λόγω των πολλαπλασιαστικών αποτελεσμάτων, και σε αρκετούς άλλους τομείς της οικονομίας, πχ, σε καταστήματα τροφίμων.
• Πέμπτο, μεταφέρεται τεχνογνωσία η οποία σταδιακά διαχέεται στην οικονομία καθώς η επιχείρηση δημιουργεί σχέσεις υπεργολαβίας και όχι μόνο με τοπικές μικρές ή μεγάλες παραγωγικές μονάδες.
• Έκτο, μακροπρόθεσμα βελτιώνεται το εμπορικό ισοζύγιο, καθώς τα προϊόντα και υπηρεσίες της επιχείρησης είτε εξάγονται είτε υποκαθιστούν εισαγωγές είτε και τα δύο.
• Έβδομο, το κράτος υποδοχής αποκομίζει νέα έσοδα από την φορολογία του εισοδήματος που δημιουργείται λόγω της επιχειρηματικής δραστηριότητας της πολυεθνικής και τους έμμεσους φόρους, πχ. ΦΠΑ.

 

Στα παρακάτω διαγράμματα, παρουσιάζεται η συσχέτιση μεταξύ των καθαρών εισροών ξένων επενδύσεων ως ποσοστού του ΑΕΠ και του κατά κεφαλήν εισοδήματος για την περίοδο 1970-2018. Στο πρώτο διάγραμμα παρουσιάζεται η συσχέτιση για τις χώρες με υψηλό εισόδημα, στο δεύτερο η αντίστοιχη για τις χώρες μεσαίου εισοδήματος και στο τρίτο για τις χώρες με χαμηλό εισόδημα.

Όπως είναι φανερό και στα τρία διαγράμματα, η συσχέτιση είναι πολύ υψηλή, γεγονός που επιβεβαιώνει την θέση που αναφέραμε παραπάνω. Να σημειώσω ότι όσο ανεβαίνει το κατά κεφαλήν εισόδημα η συνεισφορά των ξένων επενδύσεων επιβραδύνει, όπως φαίνεται στο διάγραμμα των χωρών υψηλού εισοδήματος. Κατά συνέπεια η επίδραση των ξένων επενδύσεων είναι μεγαλύτερη σε χώρες με χαμηλό ή μεσαίο εισόδημα.

Συνεπώς, από τη δραστηριοποίηση των πολυεθνικών επιχειρήσεων σε μια χώρα υπάρχει αμοιβαίο όφελος. Η μεν χώρα ωφελείται μέσω αυτών που αναφέραμε παραπάνω και η πολυεθνική επιχείρηση από την εκμετάλλευση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της χώρας.

Μακροπρόθεσμα δε το όφελος της χώρας είναι ακόμη μεγαλύτερο καθώς μέσω της οικονομικής ανάπτυξης, που προκαλείται από την είσοδο των πολυεθνικών επιχειρήσεων, αυξάνει η ζήτηση των παραγωγικών συντελεστών, ειδικότερα δε της εργασίας, με αποτέλεσμα την αύξηση των μισθών και των εισοδημάτων.

Δεκάδες παραδείγματα μπορούμε να φέρουμε όπως της Νότιας Κορέας, της οποίας η οικονομική απογείωση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην είσοδο των πολυεθνικών επιχειρήσεων και οι εργαζόμενοι απολαμβάνουν σήμερα μισθούς ίσους με αυτούς των πλούσιων χωρών της ΕΕ.

Το πρόβλημα δεν είναι οι επενδύσεις

Στο διάγραμμα 5 (αμέσως κάτω), παρουσιάζεται η εξέλιξη της καθαρής εισροής ξένων επενδύσεων ως ποσοστό του ΑΕΠ για τις ομάδες χωρών: υψηλού, χαμηλού, χαμηλού μεσαίου και υψηλού μεσαίου εισοδήματος από το 1970 έως το 2018. Είναι εμφανές ότι σε όλες τις ομάδες των χωρών οι ξένες επενδύσεις αυξήθηκαν μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1980 ενώ υπήρξε επιτάχυνση από την δεκαετία του 1990. Αν επικεντρώσουμε την προσοχή μας στις υπό ανάπτυξη χώρες θα παρατηρήσουμε ότι αν και στο διάγραμμα εμφανίζεται η επιτάχυνση στην καθαρή εισροή ξένων επενδύσεων, ο όγκος τους εξακολουθεί να είναι μικρός.

Το πρόβλημα επομένως δεν είναι οι επενδύσεις των πολυεθνικών επιχειρήσεων στις φτωχές χώρες, αλλά ο χαμηλός όγκος τους. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, περίπου το 80% των επενδύσεων των πολυεθνικών επιχειρήσεων πραγματοποιούνται στις χώρες του τριγώνου Β. Αμερική (ΗΠΑ-Καναδάς)-ΕΕ-Ιαπωνία. Γύρω στο 10% στις χώρες της Άπω Ανατολής και το υπόλοιπο στις άλλες χώρες, με την Αφρική να απορροφά ποσοστό μικρότερο από 1%.

Συνεπώς, εάν οι υπό ανάπτυξη χώρες θέλουν να επιταχύνουν την ανάπτυξη τους θα πρέπει να ασκήσουν πολιτικές που θα τις κάνουν ελκυστικότερες στις επενδύσεις. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα κινητοποιηθούν οι εγχώριοι παραγωγικοί πόροι που βρίσκονται σε αργία. Τα ιδεολογήματα που επικρατούσαν, και δυστυχώς επικρατούν ακόμη και σήμερα, σε διάφορες συζητήσεις για τις κακές ξένες επιχειρήσεις και έχουν υιοθετηθεί από αρκετές κυβερνήσεις και καθεστώτα τις προηγούμενες δεκαετίες δεν έχουν βοηθήσει την οικονομική ανάπτυξη αυτών των χωρών.