Πώς μπορεί να ανασχεθεί η οικονομική κατάρρευση λόγω πανδημίας

Με τις περισσότερες δυτικές μεγαλουπόλεις να θυμίζουν σελίδες από το δυστοπικό μυθιστόρημα του μεγάλου Αλμπέρ Καμύ, “Η Πανούκλα”, ήλθε πια η ώρα να ξανασκεφθούν λαοί και ηγεσίες της Δύσης τις ηθικές και κοινωνικές μας αξίες. Οι νεοφιλελεύθεροι ιδεολογικοί και πολιτικοί ταγοί θα έχουν πολλά ερωτήματα να απαντήσουν στον ιστορικό του μέλλοντος.

Επί παραδείγματι με βάση ποια κλίμακα αξιών αφέθηκαν να θησαυρίσουν τα “τίποτε” της τηλεοπτικής διασημότητας τύπου Καρντάσιαν και από την άλλη να αμείβονται με μισθούς πείνας εργαζόμενοι πρώτης γραμμής στον τομέα της εξασφάλισης της δημόσιας υγείας και επαρκούς εφοδιασμού με αγαθά όπως νοσοκόμοι, καθαρίστριες, και προσωπικό τροφοδοσίας με την κατηγοριοποίηση (ρετσινιά) “ανειδίκευτοι”. ‘Η πώς δικαιολογείται με βάση την κοινωνική τους προσφορά να αμείβονται με εκατομμύρια δολάρια ετησίως οι τραπεζίτες της Wall Street και οι καλοί πανεπιστημιακοί ερευνητές σε εργαστήρια εμβολίων 30 φορές λιγότερο;

Εντούτοις, το ερώτημα που οφείλει να απαντηθεί άμεσα πλην της ίασης των ασθενούντων είναι εκείνο της οικονομικής ανασυγκρότησης μετά τα συντριπτικά χτυπήματα που προκαλεί στην ευρωπαϊκή και διεθνή οικονομία η πανδημία Covid-19. Ήδη η ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) και το Eurogroup υιοθέτησαν μια σειρά ουσιαστικών και εποικοδομητικών μέτρων για την ενίσχυση των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και του χρηματοπιστωτικού τομέα. Επίσης με πρωτοφανή για τα δικά της δεδομένα αποφασιστικότητα η Κομισιόν έστειλε στον κάλαθο των άχρηστων τις πολιτικές λιτότητας και τις απαγορεύσεις των κρατικών ενισχύσεων. Είναι όμως πανθομολογούμενο πως τα θετικά αυτά μέτρα δεν αρκούν.

Ειδικότερα, η Ελλάδα θα βρεθεί σύντομα μπροστά σε μια οξύτατη οικονομική και δημοσιονομική κρίση. Δυστυχώς, η ελληνική οικονομία μπήκε μόλις το 2018-9 στη φάση της ανάρρωσης, κυρίως λόγω της αύξησης της κατανάλωσης. Κατά τα άλλα συνεχίζει να παρουσιάζει εγγενείς αδυναμίες, όπως η υπερβολική εξάρτηση από τον τουριστικό τομέα, (περίπου 20% του ΑΕΠ), αναιμική εισροή ξένων επενδύσεων, και σχετικά αδύναμο τραπεζικό σύστημα.

Επίσης, οι περικοπές που επέφεραν τα μνημόνια και ο στόχος των υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων που συνομολόγησε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ έχουν από πολλού οδηγήσει στο βάλτωμα των δημόσιων επενδύσεων. Αυτές θα μπορούσαν σε άλλες συνθήκες να δημιουργήσουν αποθέματα απασχόλησης και οικονομική ανάπτυξη, σε συνεργασία με ιδιωτικές επενδύσεις, ιδίως στους στρατηγικούς τομείς της ενέργειας και της πράσινης ανάπτυξης.

Χρειάζονται άμεσα μέτρα στήριξης των εισοδημάτων

Ο ελληνικός προϋπολογισμός θα παρουσιάσει εφέτος μεγάλο έλλειμμα αντί πρωτογενούς πλεονάσματος. Ενδεχομένως η υγειονομική κρίση και τα επακόλουθά της να επιφέρουν ύφεση της τάξεως του 4,5-5,5%, που είναι η πρόβλεψη του γράφοντος και σειράς αξιόπιστων διεθνών οίκων, λόγω και της υπερεξάρτησης της ελληνικής οικονομίας από την τουριστική βιομηχανία.

Μια τέτοιας τάξεως ύφεση θα δημιουργήσει ραγδαία πτώση της ζήτησης και καινούρια κρίση στον εύθραυστο τραπεζικό τομέα, λόγω της εκ νέου εξάπλωσης του προβλήματος των μη εξυπηρετούμενων δάνειων. Για να μην εξελιχθεί, λοιπόν, η αναμενόμενη ύφεση σε μη αναστρέψιμη τραγωδία, χρειάζεται να ληφθούν άμεσα ρηξικέλευθα και μακράς πνοής μέτρα σε εθνικό και πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Καταρχήν χρειάζεται, επιπλέον των εποικοδομητικών μέτρων που ήδη ανακοινώθηκαν, άμεση στήριξη των εισοδημάτων των εργαζομένων και των θέσεων εργασίας στου τομείς που πλήττονται, ούτως ώστε να μην καταρρεύσει η ζήτηση. Η ελληνική κυβέρνηση βέβαια ελπίζει πως θα αρκέσει το δανειακό απόθεμα που δημιούργησε η προηγούμενη κυβέρνηση για να εξασφαλίσει την έξοδο της χώρας από τα μνημόνια χωρίς προληπτική γραμμή.

Όμως, το απόθεμα των 35 δισ. ευρώ είναι εκεί για συγκεκριμένο σκοπό. Δηλαδή, καταρχήν για την εκμηδένιση των αναγκών δανεισμού του δημοσίου σε περίπτωση δημοσιονομικής κρίσης. Εάν, όμως, λόγω της προβλεπόμενης κατάρρευσης των εσόδων εφέτος, χρειασθεί μεγάλου ύψους νέος δανεισμός την επόμενη χρονιά, τότε ένα κομμάτι από το απόθεμα Τσακαλώτου οφείλει να παραμείνει απόθεμα για να συγκρατηθούν τα μελλοντικά  επιτόκια δανεισμού.

Χρηματοδότηση από πανευρωπαϊκό ομόλογο

Ένα άλλο σενάριο θα ήταν να αποφάσιζε η ΕΚΤ να προβεί σε καθολική αγορά των νέων ομολόγων του ελληνικού δημοσίου χωρίς νέο μνημόνιο, δίνοντας τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να χρησιμοποιήσει το μεγαλύτερο μέρος των 35 δισ. του αποθέματος Τσακαλώτου. Το σενάριο, όμως, της άμεσης αγοράς όλων των νέων ελληνικών ομολόγων από την ΕΚΤ φαντάζει αυτήν την στιγμή μη ρεαλιστικό.

Χρειάζεται, λοιπόν, άμεση αλλαγή στρατηγικής από μια κυβέρνηση που μέχρι τώρα έχει επιδείξει διάθεση να μαθαίνει από τα λάθη της, είτε πρόκειται για το μεταναστευτικό είτε για επενδυτικές “μπουλντόζες”. Η ελληνική κυβέρνηση, όπως και η ηγεσία της Ευρωζώνης, οφείλουν να κατανοήσουν πως μόνον με την στήριξη του εισοδήματος των εργαζομένων και των νοικοκυριών και άρα της αγοραστικής τους ικανότητας θα συγκρατηθεί η κάθετη πτώση της ζήτησης.

Επομένως, η κυβέρνηση οφείλει να ανοίξει άμεσα το ζήτημα του σταδιακού κουρέματος του ελληνικού χρέους με βάση την πρόταση του Απριλίου 2018 της επιτροπής των κορυφαίων ειδικών υπό τον συντονισμό του γράφοντος [Zettelmeyer, Avgouleas, Eichengreen και άλλοι, “How to Solve the Greek Debt Problem”, Peterson Institute for International Economics, Απρίλιος 2018,]. Μια τέτοια πράξη θα οδηγήσει σε πτώση των επιτοκίων δανεισμού χωρίς το απόθεμα Τσακαλώτου, το οποίο θα μπορέσει έτσι να διατεθεί για αναπτυξιακούς σκοπούς, δυναμώνοντας την απασχόληση και επομένως την ανάπτυξη.

Ακόμη πιο σημαντικό είναι οι κυβερνήσεις των πληττόμενων οικονομιών της Ευρωζώνης, μεταξύ των οποίων και η ελληνική, οφείλουν να συμπήξουν αρραγή πολιτική συμμαχία που θα απαιτήσει (όχι σαν επαίτες, όπως στο παρελθόν), την έκδοση ενός τρισ. ευρώ, κατ’ αρχήν, επενδυτικών ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ή τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης, ξεπερνώντας το σημαντικά νομικά εμπόδια που ποδηγετούν μια τέτοια προσπάθεια σήμερα.

Η έκδοση ενός πανευρωπαϊκού επενδυτικού ομολόγου μπορεί να χρηματοδοτήσει άμεσα την ανασυγκρότηση και να επιταχύνει τις δράσεις πράσινης ανάπτυξης για να επιβραδυνθεί η κλιματική αλλαγή. Παράλληλα θα αναθερμάνει την αγορά εργασίας και άρα τη ζήτηση μέσω επενδυτικών έργων μεγάλης κλίμακος στις χώρες του ευρωπαϊκού νότου.

Απευθείας πίστωση στους λογαριασμούς των πολιτών

Παρά τις αμφιβολίες των ορθόδοξων οικονομολόγων και άλλων ειδικών (και εμού συμπεριλαμβανομένου), ήρθε πράγματι η ώρα για την ΕΚΤ να θέσει σε εφαρμογή το πρόγραμμα παροχής εισοδήματος (ρευστότητας) στα νοικοκυριά των χωρών που πλήττονται καίρια από την πανδημία. Αυτό μπορεί να γίνει με απλή μεταφορά νέο-εκδιδόμενου χρήματος από την ΕΚΤ στους τραπεζικούς λογαριασμούς των πολιτών, το περίφημο helicopter money ή people’s QE (ποσοτική νομισματική χαλάρωση για την ενίσχυση των λαϊκών εισοδημάτων).

H προτίμηση του γράφοντος θα ήταν για ένα πρόγραμμα γενναίων επιδοτήσεων ή φόρο-επιστροφών προς τα φτωχότερα νοικοκυριά, όπως σκοπεύει να πράξει η κυβέρνηση Τραμπ στις ΗΠΑ και έχει ήδη κάνει ο υπουργός Οικονομικών της περιφέρειας του Χονγκ Κονγκ με το ίδιο σκεπτικό, δηλαδή καταπολέμηση της ύφεσης και δημιουργία δια της ζήτησης νέων θέσεων εργασίας.

Τέτοια δράση, όμως, είναι απαγορευτική για τους προϋπολογισμούς σειράς κρατών της Ευρωζώνης, λόγω υπερχρέωσης. Εάν, όμως, δεν εφαρμόσει η ΕΚΤ ένα τέτοιο πρόγραμμα (τύπου ποσοτική χαλάρωση για τα νοικοκυριά), απόφαση που ξεπερνά κατά πολύ τις δυνατότητες επιρροής της ελληνικής κυβέρνησης, τότε η κυβέρνηση οφείλει να ζητήσει πάγωμα των πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας έως τον Ιανουάριο το 2021.

Ήδη η ΕΚΤ έχει ανακοινώσει χαλάρωση του εποπτικού πλαισίου για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και αναβολή των τεστ αντοχής των ευρωπαϊκών τραπεζών για το επόμενο έτος. Οπότε θα ήταν παράδοξο να επιμείνουν οι ευρωπαϊκές εποπτικές αρχές στη δημιουργία οικιστικής και κοινωνικής κρίσης στην Ελλάδα εν μέσω πανδημίας.

Σε κάθε περίπτωση κάθε μια από τις προτεινόμενες δράσεις θα οδηγήσει σε ταχύτερη ανάκαμψη της ελληνικής και ευρωπαϊκής οικονομίας εφόσον υιοθετηθούν συνδυαστικά και όλες μαζί. Όμως, η αναστολή των πλειστηριασμών ειδικότερα θα οδηγήσει σε επιβράδυνση του κοινωνικού ρήγματος που αναπόφευκτα θα επιφέρει η υγειονομική και οικονομική κρίση. Ας μην αμφιβάλλουμε: κάθε περαιτέρω ρηγμάτωση του κοινωνικού ιστού θα έχει ολέθριες συνέπειες για την εθνική ομοψυχία σε στιγμές ιδιαίτερα δύσκολες για τον τόπο.