Σε άγρια καταιγίδα εισέρχεται η τουρκική οικονομία

Η ψύχωση του προέδρου Ερντογάν με τα χαμηλά επιτόκια για να επιτύχει, όπως ισχυρίζεται, ταχύτατη ανάκαμψη, εξελίσσεται εντελώς αρνητικά, αυξάνοντας την δυσαρέσκεια των πολιτών και προκαλώντας αντιδράσεις ακόμα και στο κόμμα του. Η δεινή οικονομική κατάσταση της Τουρκίας, σε πείσμα των ωραιοποιήσεων, ανακλάται στις δημοσκοπήσεις. Η πλέον πρόσφατη δείχνει πως τα δύο τρίτα των πολιτών θεωρούν πως η κυβέρνηση διαχειρίζεται κατά τον χειρότερο δυνατό τρόπο την οικονομία, ενώ ένα 60% εκτιμά πολύ πιθανή την προσφυγή σε πρόωρες εκλογές.

Η τουρκική Κεντρική Τράπεζα αναθεωρεί επί τα χείρω την πρόβλεψή της για τον πληθωρισμό. από 14,1% σε 18,4%, ενώ η πρόβλεψη για το 2022 αναθεωρείται επίσης αρνητικά, από 7,4% σε 11,8%. Η νέα πρόβλεψη για το τρέχον έτος σχεδόν διπλασιάζεται σε σχέση με το 9,1% του Ιανουαρίου. Ο κεντρικός τραπεζίτης επιμένει πάντως πως οι πληθωριστικές πιέσεις αποτελούν προσωρινό φαινόμενο και το πλήγμα στην τουρκική λίρα σταδιακά θα αμβλυνθεί με συνέπεια οι ισοτιμίες να ισορροπήσουν στην ελεύθερη αγορά.

Όμως, ήδη το κόστος της ενέργειας πιέζει ασφυκτικά. Ο δείκτης τιμών παραγωγού αυξάνεται σε ετησιοποιημένη βάση στο 44% τον Σεπτέμβριο, ο δε δείκτης τιμών καταναλωτή ακολουθεί ανοδικά στο 19,6%, στο υψηλότερο σημείο των βασικών αναδυόμενων αγορών, με εξαίρεση την Αργεντινή που πλήττεται από ανάλογη κρίση. Τέλος Οκτωβρίου, η γερμανική τράπεζα Commerzbank, στην τακτική ενημέρωσή της προς τους επενδυτές, προειδοποιεί πως το τουρκικό νόμισμα θα χάσει κι άλλο έδαφος σε σχέση με το δολάριο με την ισοτιμία να διαμορφώνεται στο 11:1 τον Μάρτιο 2022. Αντίστοιχα η ισοτιμία με το ευρώ θα κινηθεί στο 12,8:1.

Σύμφωνα με τον επικεφαλής των αναλυτών της τράπεζας, Taha Ghose, αναμένονται –με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα– σημαντικές πωλήσεις στην τουρκική λίρα. Η πρόβλεψη βασίζεται κυρίως στο γεγονός ότι με δύο κινήσεις στο δίμηνο Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου, η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας μειώνει τα επιτόκια από το 19% στο 16%, με στόχο την μείωση του κόστους δανεισμού. Έτσι, όμως, ενίσχυσε τις πληθωριστικές πιέσεις.

Κατά την Commerzbank, το επιχείρημα της τουρκικής Κεντρικής Τράπεζας για παροδικότητα του υψηλού πληθωρισμού, δεν ισχύει, επειδή η Τουρκία βιώνει υψηλό και επίμονο πληθωρισμό επί μία δεκαετία. Κατά τον Ghose, βασικός ένοχος είναι η συνεχής υποτίμηση της τουρκικής λίρας, που πιέζει ανοδικά τον πληθωρισμό, προκαλώντας φαινόμενα καθοδικής περιδίνησης που τελικά εκτροχιάζουν τις όποιες ευεργετικές συνέπειες των μειώσεων επιτοκίων και εξαναγκάζουν τα επιτόκια να κινηθούν ανοδικά.

Η τουρκική οικονομία

Το οξύμωρο είναι ότι μία γερμανική εμπορική τράπεζα, με μικρομεσαίους πελάτες και επενδυτές, έμμεσα προκρίνει τις προθεσμιακές πωλήσεις στην τουρκική λίρα (short selling), γεγονός που φτιάχνει αρνητικό κλίμα και πλήττει την τουρκική οικονομία όταν οι Γερμανοί διάκεινται μάλλον φιλικά προς τη γειτονική χώρα. Αλλά και ο οίκος Standard & Poors προειδοποιεί για ομιχλώδες οικονομικό μέλλον με πιθανές άγριες καταιγίδες. Πρώτον, λόγω του γεγονότος ότι η τουρκική οικονομία είναι έντονα δολαριοποιημένη. Δεύτερον, λόγω των απρόβλεπτων και παράλογων κινήσεων στη νομισματική πολιτική, αλλά και των ρευστών για το τουρκικό νόμισμα στις αγορές συναλλάγματος, λόγω έλλειψης αξιοπιστίας.

Κατά τον επενδυτικό οίκο Capital Economics, η πολιτική της μείωσης επιτοκίων ίσως προκαλέσει δεινή κρίση στο ισοζύγιο πληρωμών στα μέσα του 2022. Η σοβαρότερη ένδειξη κατά τον επικεφαλής επενδυτικής στρατηγικής στις αναδυόμενες αγορές, Jason Tuvey, έρχεται από την μείωση του επιτοκίου των εβδομαδιαίων συμβολαίων ανταλλαγής χρέους (Repos) στο 15% με προοπτική να μειωθεί έως το 12% στα μέσα του 2022.

Με δεδομένη την δεινή θέση της Τουρκίας στις αγορές του εξωτερικού, ελλοχεύει σοβαρός κίνδυνος να ενεργοποιηθεί, λόγω των μειώσεων, σοβαρή κρίση στο ισοζύγιο πληρωμών και ίσως προκύψει ενδεχόμενο παύσης πληρωμών. Μεγάλες πιέσεις ασκούνται και από τις αυξήσεις στο κόστος ενέργειας με την κρατική εταιρεία BOTAŞ να αυξάνει τα τιμολόγια κατανάλωσης φυσικού αερίου για την βιομηχανία κατά 48,4%, με ταυτόχρονη αύξηση της τιμής του φυσικού αερίου για την παραγωγή ενέργειας κατά 46,8%, όπως καταγράφεται από την οικονομική εφημερίδα Dünya.

Εξάρτηση από ενεργειακές πηγές

Η Τουρκία αυξάνει τις τιμές ενέργειας μετά τις αυξήσεις των τιμών πετρελαίου και φυσικού αερίου στις διεθνείς αγορές σε περιβάλλον μείωσης της αξίας του εθνικού νομίσματος κατά 20% από τις αρχές του 2021. Ήδη στις αρχές Ιουλίου η BOTAŞ έκανε μία πρώτη αύξηση του κόστους του φυσικού αερίου κατά 12% για οικιακή χρήση, κατά 20% για βιομηχανική χρήση και κατά 20,2% για την παραγωγή ενέργειας.

Η σχεδόν απόλυτη εξάρτηση της χώρας από ενεργειακές πηγές του εξωτερικού, με τις εισαγωγές αργού να καλύπτουν το 93% του συνόλου των αναγκών και τις αντίστοιχες του φυσικού αερίου κατά 98%, αποτελεί μεγάλο πρόβλημα. Όμως, σε αντίθεση με άλλες χώρες οι αυξήσεις δεν οφείλονται μόνον στην άνοδο του κόστους της ενέργειας διεθνώς, αλλά και στην δραματική υποτίμηση του τουρκικού νομίσματος, που κατά την Κεντρική Τράπεζα μόνον στην διάρκεια του Οκτωβρίου εμφανίζει απώλειες της τάξης του 7%.

Η λαϊκή υποστήριξη πλέον προς τον Ερντογάν φθίνει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα κυρίως λόγω των σφαλμάτων στο οικονομικό πεδίο. Ο απόλυτα έντονος έλεγχος που ασκεί στην Κεντρική Τράπεζα επικρίνεται σφοδρά από τους αντιπάλους, αλλά και τις Αγορές. Επιφανείς Τούρκοι επιχειρηματίες, ακόμα και φίλα προσκείμενοι προς το κυβερνών κόμμα στρέφονται σε άλλες κατευθύνσεις. Κι αυτό, επειδή είτε έχουν εισέλθει σε φάση διαχείρισης κινδύνων λόγω των οικονομικών αστοχιών του καθεστώτος, είτε διαβλέπουν πως τα πάντα σχεδόν εξελίσσονται αρνητικά.

Ο σκληρός πυρήνας του πληθωρισμού

Τελικά ο δείκτης πληθωρισμού ανακοινώνεται αυξημένος τον Οκτώβριο στο 19,89%, στο υψηλότερο επίπεδο από τον Ιανουάριο 2019, με τον δείκτη τιμών παραγωγού να διαμορφώνεται στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 19 ετών από τον Ιούλιο 2002 και να ανέρχεται στο 46,3% έναντι του 44% του Σεπτεμβρίου. Από το Bluebay Asset Management, ο γνωστός Timothy Ash τονίζει πως το επικίνδυνο σημείο εστιάζεται στο γεγονός ότι η Κεντρική Τράπεζα αξιοποιεί τον σκληρό πυρήνα του πληθωρισμού (χωρίς το κόστος των ειδών διατροφής και της ενέργειας) που επιβραδύνεται ελαφρά τον Οκτώβριο στο 16,82% έναντι 16,98% του Σεπτεμβρίου.

Κατ’ αυτόν, η μείωση επιτοκίων είναι ανόητη κίνηση με δεδομένη την κατάσταση της οικονομίας και του διεθνούς περιβάλλοντος. Προβλέπονται αυξήσεις επιτοκίων και σε αναπτυγμένες οικονομίες για να τιθασευτούν οι πληθωριστικές πιέσεις. Ο Timothy Ash επισημαίνει, πως οι επενδυτές ανησυχούν με την πολιτική των μειώσεων επιτοκίων με εντολές του Ερντογάν, που μάταια εκτιμά μεγάλη ανάπτυξη, όταν κινείται σε βάρος του εθνικού νομίσματος και τροφοδοτεί τον πληθωρισμό.

Σε πολλές αναδυόμενες αγορές τα επιτόκια των κεντρικών αυξάνονται για να χαλιναγωγηθούν οι αυξήσεις τιμών που προκαλούνται από τα προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες και από τις αυξήσεις των τιμών στην ενέργεια. Τονίζει πως ο πληθωρισμός στην Τουρκία επιταχύνεται σε περιβάλλον διεθνών πληθωριστικών πιέσεων, με την Κεντρική Τράπεζα να εντείνει το πρόβλημα.

Μειώσεις επιτοκίων

Ο πρώην επικεφαλής των οικονομολόγων της Goldman Sachs, Erik Meyersson, υποστηρίζει πως αν και με θαυματουργές μεθόδους ο πληθωρισμός δεν υπερβαίνει το 20%, όπως είχε εκτιμήσει η πλειοψηφία των αναλυτών, οι προοπτικές παραμένουν εφιαλτικές. Στην Κωνσταντινούπολη πάντως οι τιμές στην λιανική σημειώνουν αύξηση κατά 20,76% τον Οκτώβριο, την μεγαλύτερη των τελευταίων εννέα ετών, σύμφωνα με το Εμπορικό Επιμελητήριο.

Η ιδέα πως η οποιαδήποτε Κεντρική Τράπεζα σκέπτεται μειώσεις επιτοκίων στο υφιστάμενο χρηματοοικονομικό περιβάλλον, αποτελεί παραφροσύνη. Συμφωνεί μάλιστα με πολλούς αναλυτές που ανησυχούν για το ενδεχόμενο να μην δημοσιοποιούνται πραγματικά δεδομένα από το Τουρκικό Στατιστικό Ινστιτούτο μετά τις διαδοχικές απομακρύνσεις στελεχών του με προεδρικά διατάγματα και την αντικατάστασή τους με πειθήνια όργανα του καθεστώτος.

Ο καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Bilkent της Άγκυρας και βασικός ερευνητής στο Κέντρο Οικονομικής και Πολιτικής Έρευνας (CEPR) στην Washington, Refet Gürkaynak, διερωτάται εάν και κατά πόσον το Τουρκικό Στατιστικό Ινστιτούτο διαθέτει πλέον τα μέσα για την καταπολέμηση του πληθωρισμού, όταν το μοναδικό ενδιαφέρον της Κεντρικής Τράπεζας επικεντρώνεται στις μειώσεις επιτοκίων.