Στην τελική ευθεία, αλλά μετ’ εμποδίων, ο EastMed

Υπογραφή της Διακυβερνητικής Συμφωνίας για τον αγωγό EastMed, μεταξύ της Ελλάδας, της Κύπρου, του Ισραήλ και της Ιταλίας, προγραμματίζεται έως τα τέλη του έτους, μετά τις πρόσφατες διακρατικές διαβουλεύσεις, υπό την αίρεση της έγκρισής της από την Επιτροπή Ανταγωνισμού και από άλλα αρμόδια όργανα της ΕΕ. Σε αντίθεση με τις αισιόδοξες δηλώσεις από τις ενδιαφερόμενες εταιρίες και τις εκάστοτε κυβερνήσεις και υπουργούς, κυρίως στην Αθήνα, ήδη από το 2013, περί άμεσης έναρξης του έργου, το σχέδιο δεν προχωρούσε μέχρι τώρα, λόγω της πολιτικής διστακτικότητας του Ισραήλ και μεγάλων διαφωνιών επί του σχεδίου συμφωνίας.

Ο πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου, ο οποίος είχε ακολουθήσει ειλικρινή γραμμή έναντι της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ από τους πρώτους μήνες της θητείας της, παρά τις παλαιότερες κομματικές ανακοινώσεις κατά του κράτους του Ισραήλ και την άρνηση του τότε αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης Αλέξη Τσίπρα να φωτογραφηθεί με τον πρόεδρο Σιμόν Πέρες τον Αύγουστο του 2012, διεμήνυσε, το καλοκαίρι του 2016, ότι δεν είχε καταλήξει σε τελικές αποφάσεις.

Αν και ο Ισραηλινός πρωθυπουργός δεν είχε αποκαλύψει λεπτομέρειες στον αγγελιοφόρο του μηνύματος προς τον κ. Τσίπρα, ήταν σαφές ότι ανέμενε μήπως ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν λογικευόταν και συνετιζόταν, οπότε -μαζί με το ενδεχόμενο επίλυσης του Κυπριακού- θα ήταν εφικτή μια πιο σύντομη και οικονομική εξαγωγική οδός, αντί του EastMed.

Το 2017, ο κ. Νετανιάχου διαπίστωσε την οριστική διολίσθηση του κ. Ερντογάν προς τον ισλαμισμό και την αδυναμία επίλυσης του Κυπριακού, με αποτέλεσμα να αρχίσει να κλίνει προς την επιλογή του EastMed, αλλά η κυβέρνηση της Ιερουσαλήμ συνέχισε να κρατά το θέμα ανοιχτό. Βάσει προτάσεων του υπουργού Ενέργειας κ. Στάινιτς, το Ισραήλ έδινε ακόμα μία μικρή πιθανότητα στο σχέδιο εναλλακτικού αγωγού και, επιπλέον, επιθυμούσε να συνδυάσει τον EastMed με τη νέα φάση διεθνούς διαγωνισμού για την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων του, ώστε να προσελκύσει μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες.

Οριστικές αποφάσεις

Ωστόσο, οι θετικές πλέον αποφάσεις του κ. Νετανιάχου για τον EastMed φαίνεται ότι είναι οριστικές, όπως προκύπτει από την προ λίγου καιρού παραγωγική συνάντησή του με τους υπουργούς Εξωτερικών της Ελλάδας και της Κύπρου, Νίκο Κοτζιά και Νίκο Χριστοδουλίδη, καθώς και από τη συνάντηση αξιωματούχων των καθ’ ύλην αρμόδιων υπουργείων Ενέργειας των τεσσάρων εμπλεκόμενων χωρών.

Η δε τριμερής συνεργασία Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, σε πολιτικό, οικονομικό και αμυντικό επίπεδο, προχωρεί τόσο πολύ, ώστε, όπως δήλωσε ο κ. Κοτζιάς, αποφασίστηκε «κατά το κοινό ταξίδι που κάναμε στη Μέση Ανατολή να συγκροτήσουμε μια (μόνιμη) γραμματεία των τριμερών, ασφαλώς με έδρα την Κύπρο, που θα ενδυναμώσει τον γεωπολιτικό ρόλο της».

Σύμφωνα με πληροφορίες, το σχέδιο Διακυβερνητικής Συμφωνίας, που παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες με το επιτυχημένο προηγούμενο μεταξύ Ελλάδας, Ιταλίας και Αλβανίας για τον αγωγό TAP, πρόκειται, εκτός απροόπτου, να αποσταλεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις αρχές Νοεμβρίου. Περιέχει δε αρκετές από τις ελληνικές προτάσεις για συγκεκριμένες αναφορές στο Δίκαιο της Θάλασσας (με προφανή σημασία για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και την ΑΟΖ της Κύπρου), μολονότι το Ισραήλ δεν έχει προσχωρήσει στη σχετική Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών, όπως έχουν πράξει η Ελλάδα και η Κύπρος από τον Ιούλιο και τον Νοέμβριο του 1994, αντίστοιχα.

Κίνδυνος να μείνει στα χαρτιά

Από την άλλη πλευρά, η επιτευχθείσα πολιτική και διπλωματική πρόοδος κινδυνεύει να μείνει στα χαρτιά, σε περίπτωση που, όπως συχνά συμβαίνει, παρουσιαστούν καθυστερήσεις στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ή στην περίπτωση που η ενδιαφερόμενη κοινοπραξία δεν καταφέρει να εξασφαλίσει την απαραίτητη χρηματοδότηση. Ο EastMed σχεδιάζεται να κατευθύνεται (υποθαλάσσια) από τα κοιτάσματα των χωρών της ανατολικής Μεσογείου στην Κύπρο και μετά προς Κρήτη, Πελοπόννησο και δυτική Ελλάδα προς την Ιταλία, συνδεόμενος πιθανώς και με τον TAP.

Πρόκειται για μεγαλεπήβολο έργο που, πριν και μετά τη λύση πολλών αναμενόμενων τεχνικών προβλημάτων, θα απαιτήσει τεράστια κονδύλια, καθώς οι αποστάσεις είναι εξίσου τεράστιες (150 χιλιόμετρα ως την Κύπρο, 650 χλμ. ως την Κρήτη, 400 χλμ. ως την Πελοπόννησο και μετά ακολουθούν το χερσαίο τμήμα και η σύνδεση προς Ιταλία).

Η ενδιαφερόμενη ελληνοϊταλική κοινοπραξία Poseidon (ΔΕΠΑ και Edison) εξασφάλισε κοινοτική χρηματοδότηση για τις αρχικές μελέτες, αλλά δεν έχει σημειώσει μεγάλη πρόοδο στη συγκέντρωση ιδίων κεφαλαίων και στον προγραμματισμό του αναγκαίου τραπεζικού δανεισμού, με αποτέλεσμα να παραμένει αμφίβολη η ύπαρξη των κονδυλίων που θα επέτρεπαν την άμεση λήψη επενδυτικής απόφασης.

Ταυτόχρονα, μεγάλες αμφιβολίες εκφράζονται για την προοπτική πώλησης ποσοτήτων από τον EastMed στην Ιταλία, που αξιολογείται ως σημαντική αγορά και θα τον καθιστούσε κερδοφόρο. Προ έτους, οι αποφάσεις της κυβέρνησης της Ρώμης για αλλαγή του «ενεργειακού μείγματος» της χώρας, με μεγαλύτερη χρήση φυσικού αερίου, προκάλεσαν αισιοδοξία στους αρμοδίους του EastMed.

Τους τελευταίους μήνες, όμως, επικρατούν εισηγήσεις για νέα μεταβολή του και επιστροφή στην προηγούμενη αναλογία. Και, στο δυσμενές σενάριο της απώλειας της ιταλικής αγοράς, δύσκολα θα μπορεί να γίνεται λόγος για εξαγωγή και κατανάλωση του φυσικού αερίου του συγκεκριμένου αγωγού στη δυτική Ευρώπη.