Το greenwashing της “πράσινης” τεχνολογίας

Σε επίπεδο Ανάλυσης Κύκλου Ζωής η εξόρυξη των κρίσιμων ορυκτών που προορίζονται να χρησιμοποιηθούν στην βιομηχανία Ενέργειας, Πληροφορικής και γενικώς “πράσινης” τεχνολογίας συνιστά μια από τις πλέον επιβαρυντικές δραστηριότητες για το φυσικό περιβάλλον. Ωστόσο, το κόστος της “εξόρυξης” (πρώτο στάδιο της Ανάλυσης Κύκλου Ζωής) αποκρύπτεται σε αντίθεση με την υπερπροβολή της “χρήσης” (τέταρτο στάδιο της Ανάλυσης Κύκλου Ζωής), π.χ. μέσω της μηδενικής εκπομπής ρύπων των ηλεκτροκίνητων οχημάτων.

Η πλέον ενδεικτική περίπτωση των παραπάνω είναι αυτή της εξόρυξης κοβαλτίου από την Κεντρική Δημοκρατία του Κονγκό, η οποία σχετίζεται άμεσα με το όραμα της καθολικής ηλεκτροκίνησης και πράσινης ανάπτυξης. Το κοβάλτιο είναι ένα κρίσιμο μέταλλο για την ηλεκτροκίνηση, συνιστώντας ζωτικό στοιχείο της Καθόδου των συσσωρευτών. Κάθοδος αφορά στο 51% το συνολικού κόστους λειτουργίας ενός ηλεκτροκίνητου οχήματος (101 $/kWh). Τα συνολικά πλανητικά διαπιστωμένα αποθέματα κοβαλτίου ανέρχονται σε ~7 εκατ. τόνους, με το 66% αυτών να συγκεντρώνεται στην Κεντρική Δημοκρατία του Κονγκό (50%) και στην Αυστραλία (16%).

Η Κεντρική Δημοκρατία του Κογκό συνιστά μακράν τον μεγαλύτερο παραγωγό κοβαλτίου διεθνώς με το 58% της διεθνούς προμήθειας. Οι πρακτικές εξόρυξης κοβαλτίου παραβιάζουν κάθε περιβαλλοντική νομοθεσία που ισχύει στην Δύση, έχοντας καταστρέψει τους υδροφόρους ορίζοντες και την ποιότητα του αέρα και προκαλώντας ανεπανόρθωτες βλάβες υγείας στα βρέφη (νευρολογικά προβλήματα, νοητική στέρηση, υδροκεφαλισμό, σωματικές παραμορφώσεις, ατροφίες και εκτεταμένους κινητικούς περιορισμούς).

Στον Πίνακα 1, παρουσιάζονται στοιχεία της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας (International Energy Agency, IEA) για το περιεχόμενο κρίσιμων υλικών σε ένα ηλεκτρικό όχημα με έναν τυπικό συσσωρευτή των 75 kWh, συγκριτικά με αυτά που υπάρχουν σε ένα ισοδύναμης ισχύος συμβατικό βενζινοκίνητο όχημα:

Σήμερα, υπό την προοπτική της μεγάλης κλίμακας ηλεκτροκίνησης, η διεθνής αγορά κοβαλτίου φτάνει στα 10 δισ. δολάρια (τιμή 13/07/2022: 60.513 $/τόνο), με εκτίμηση να διπλασιαστεί μέχρι το 2030. Στην Ανάλυση Κύκλου Ζωής ενός ηλεκτροκίνητου οχήματος παραλείπεται η αναφορά στο κόστος υγείας των εργαζόμενων στα ορυχεία της Κεντρικής Δημοκρατίας του Κονγκό και των κατοίκων πλησίον αυτών. Παραλείπεται ωστόσο κι ένας άλλος κρίσιμος υπολογισμός.

Σήμερα, ο αριθμός των οχημάτων διεθνώς υπολογίζεται συντηρητικά στα 1,2 δισ. (άλλες εκτιμήσεις αναφέρουν 1,4 δισ.) με προοπτική ανόδου στα 2 δισ. μέχρι το 2035. Αν εξορυχθεί όλη η διεθνής διαθέσιμη ποσότητα κοβαλτίου αποκλειστικά και μόνον (δηλαδή αν δεσμεύαμε όλο το κοβάλτιο του πλανήτη μόνον για την ηλεκτροκίνηση κι αποκλείαμε τις άλλες βιομηχανικές χρήσεις) για την αντικατάσταση μόνον των τωρινών συμβατικών οχημάτων με ηλεκτρικά, θα υπήρχε κάλυψη μόλις του 44% της ζήτησης!

Greenwashing στην Ενέργεια

Ο τομέας της Ενέργειας ασφαλώς δεν ξεφεύγει από την περίπτωση του Greenwashing. Εδώ έχουμε την περίπτωση που τα οφέλη των διαλειπουσών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (π.χ. ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά) υπερτονίζονται με βάση το στάδιο της “Χρήσης” (Στάδιο 4) της Ανάλυσης Κύκλου Ζωής, αλλά αποκρύπτονται τα σημαντικά περιβαλλοντικά κόστη που συνδέονται με τα υπόλοιπα.

Πρώτον, η περιβαλλοντική λογιστική ισοδύναμης εγκατεστημένης ισχύος: Αν θέλουμε να συγκρίνουμε σωστά δύο διαφορετικές μορφές ενέργειας, θα πρέπει να εφαρμόσουμε την αρχή της “Ισοδύναμης Ηλεκτροδότησης”. Αν για παράδειγμα, μια τυπική μονάδα καύσης λιγνίτη 300 MW έχει μεσοσταθμικό συντελεστή ηλεκτροδότησης 70% και μια ανεμογεννήτρια του 1 MW 20%, τότε η ισοδύναμη ηλεκτροδότηση κάθε μονάδας καύσης λιγνίτη 300 MW σε αιολικούς όρους είναι 1.050 ανεμογεννήτριες δυναμικότητας 1 MW η κάθε μια. Με βάση αυτήν την εγκατεστημένη ισχύ θα πρέπει να γίνει η αποτίμηση του περιβαλλοντικού κόστους των ανεμογεννητριών σε όλα τα στάδια της Ανάλυσης Κύκλου Ζωής τους.

Δεύτερον, οι σπάνιες γαίες και παραγωγή οικονομικής αξίας: Οι σπάνιες γαίες αφορούν σε 17 διαφορετικά στοιχεία με εξαιρετικές ιδιότητες μαγνητισμού και αγωγιμότητας. Ωστόσο, αν αναλογιστεί κάποιος ότι μια τυπική ανεμογεννήτρια Enercon 1MW συγκεντρώνει ~660 κιλά σπάνιων γαιών, πρέπει να εξετάσουμε και την οικονομική αξία που η ίδια ποσότητα μπορεί να παράγει σε εναλλακτικές χρήσεις, για δεδομένο περιβαλλοντικό κόστος κατά την εξόρυξη κι επεξεργασία τους.

Για παράδειγμα, 1 γραμμάριο σπάνιων γαιών όταν χρησιμοποιείται σε έναν υπερυπολογιστή που πραγματοποιεί έναν τεράστιο αριθμό μοριακών προσομοιώσεων στο πεδίο της υπολογιστικής φαρμακολογίας, προκειμένου να καταλήξει στα καλύτερα υποψήφια νέα φάρμακα που θα δοκιμαστούν περαιτέρω και πειραματικά, εκτιμάται πως παράγει 1.000$ / ημέρα, ενώ σε μια ανεμογεννήτρια μόλις 10$.

Greenwashing στην Γεωργία

Πέρα από το αμιγές κομμάτι της παραπλανητικής διαφήμισης, το “πράσινο ξέπλυμα” μπορεί να γίνει μια πολύ επικίνδυνη υπόθεση. Ακόμη και πολύ πριν την καθιέρωση αυτού του όρου μπορούν να εντοπιστούν περιστατικά νοθείας βρώσιμων ειδών ανάγκης που κόστισαν την ζωή και την υγεία χιλιάδων ανθρώπων ακόμη και στον ανεπτυγμένο κόσμο.

Πρώτον, το Σύνδρομο του Τοξικού Ισπανικού Ελαιολάδου (1981): Το 1981 έλαβε χώρα η χειρότερη υπόθεση μαζικής δηλητηρίασης στην Ισπανία και μια από τις χειρότερες διεθνώς, που ονομάστηκε “Σύνδρομο του Τοξικού Ισπανικού Ελαιολάδου”. Αυτό το σύνδρομο οφειλόταν στην νοθεία οικιακού ελαιολάδου μαγειρέματος με φαινυλαμίνες (τοξικές αρωματικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην βιομηχανία π.χ. χρωματοποιία) σε ποσοστό 2%. Η συγκεκριμένη παρτίδα ελαιολάδου πωλήθηκε δίχως έλεγχο κυρίως σε υπαίθριες αγορές της Μαδρίτης, ενώ κατόπιν βρήκε αγοραστές και σε άλλες πόλεις.

Από την νοθεία ασθένησαν 100.000 άτομα, εκ των οποίων τα 20.000 άτομα χρειάστηκαν άμεση νοσηλεία (πολλά με εντατική φροντίδα) 300 άτομα πέθαναν άμεσα κι άλλα 5.000 σε βάθος χρόνου, ενώ άλλα 20.000 άτομα απέκτησαν χρόνιες παθήσεις κι αναπηρίες. Το συγκεκριμένο γεγονός μας υπενθυμίζει την αξία του ελληνικού ελαιολάδου και την ανάγκη στενής παρακολούθησης των εισαγόμενων προϊόντων διατροφής σε περιβάλλον επισιτιστικής ανασφάλειας, άρα κι αυξημένης πιθανότητας νοθείας από επιτήδειους.

Δεύτερον, η καλλιέργεια της Κινόα στον Αμαζόνιο: Η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών προς πιο υγιεινά και οικολογικά πρότυπα έχουν δημιουργήσει μια δυναμική με πολλά κρυφά οικολογικά κόστη που ωστόσο δεν έχουν υπολογιστεί. Είναι γνωστό ότι η σύγχρονη συμβατική γεωργία είναι μια ιδιαίτερα εντατική ενεργειακά δραστηριότητα. Στο πλαίσιο μιας νέας μόδας, η στροφή προς την πιο υγιεινή quinoa (κινόα) αύξησε την διεθνή ζήτησή της.

Αυτή, όμως, συνοδεύτηκε και από μια άνευ προηγουμένου αύξηση των εκτάσεων που αποψιλώθηκαν στον Αμαζόνιο –ενός πλανητικού πνεύμονα– προκειμένου να δημιουργηθούν οι απαιτούμενες εκτάσεις για την καλλιέργειά της. Ασφαλώς, αυτή η αποψίλωση ήταν ένα σημαντικό περιβαλλοντικό κόστος που σε διαφημιστικό επίπεδο δεν επισημάνθηκε καθόλου, το οποίο εντείνεται συνέχεια από την υιοθέτηση αυτής της μόδας.