Το “πράσινο ξέπλυμα” – Η διεθνής διάσταση

Η πρακτική του “πράσινου ξεπλύματος” ή Greenwashing, αφορά στην απόδοση σήμανσης προϊόντων ή χαρακτηριστικών προϊόντων υψηλής περιβαλλοντικής επίδοσης που δεν ισχύουν ή στην απόκρυψη του πραγματικού περιβαλλοντικού κόστους τους, δίνοντας έμφαση μόνον στα θετικά τους χαρακτηριστικά. Το Greenwashing μπορεί να αφορά σε κάθε τομέα της οικονομίας, από τα οικιακά υλικά (π.χ. πλαστικά), στην ενέργεια, στην πληροφορική, στην γεωργία και σχετίζεται στενά με τον Κύκλο Ζωής ενός προϊόντος.

Ο Κύκλος Ζωής ενός προϊόντος ξεκινά από την εξόρυξη των πρώτων υλών για την κατασκευή του, μέχρι και το τέλος της οικονομικής του ζωής, όπου αποσύρεται είτε προς αποσύνθεση και ανακύκλωση ή προς ασφαλή απόθεση στο περιβάλλον. Εν τέλει, το Greenwashing ανάγεται στο ότι αποκρύπτονται πολλά περιβαλλοντικά κόστη σε κάποια στάδια της παραγωγής ενός προϊόντος, την στιγμή που υπερτονίζονται τα οφέλη του σε κάποια άλλα.

Η πιο συμβατική μορφή διεθνούς ρύπανσης είναι αυτή των πλαστικών απορριμμάτων που μετά από μια περίπλοκη χερσαία διαδρομή καταλήγουν στους ωκεανούς του πλανήτη. Κατά συνέπεια, η ρύπανση από τις πλαστικές ύλες, που έχουν κυριαρχήσει στην καθημερινή χρήση από το 1950 λόγω του εξαιρετικά χαμηλού κόστους παραγωγής τους, είναι η πιο χαρακτηριστική περίπτωση του οικονομικού όρου “Εξωτερικότητα” (Externality), όπου κάποιες χώρες ρυπαίνουν διεθνή οικοσυστήματα δίχως να επιβαρύνονται με το κόστος πρόληψης ή αποκατάστασης.

Η Συνθήκη της Βασιλείας 

Η Συνθήκη της Βασιλείας (2021) αφορά στην διασυνοριακή ρύπανση από τις πλαστικές ύλες. Είναι η πρώτη διεθνής συνθήκη που επίσημα αναγνωρίζει τον όρο Greenwashing κι εστιάζει στην κατανομή των ευθυνών και των αποζημιώσεων όταν μια χώρα αποδεικνύεται ότι ρυπαίνει τα χωρικά ύδατα μιας άλλης. Συγκεκριμένα, η Συνθήκη της Βασιλείας είναι έγκυρη από την 22/05/1989, σε ισχύ από τις 05/05/1992 και με την τελευταία επικαιροποίηση σε ισχύ από τις 01/01/2021.

Στην Συνθήκη συμμετέχουν 189 μέρη, εκ των οποίων τα 52 την έχουν υπογράψει. Με βάση την Συνθήκη της Βασιλείας, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει αναπτύξει σχετικό νομοθετικό πλαίσιο για τις “οικολογικές σημάνσεις” (eco-labels), ώστε να μπει ένας έλεγχος και μια τάξη στην υπερβολή των ισχυρισμών πολλών εταιρειών για οικολογικά προϊόντα και διεργασίες, ώστε να αποφεύγεται η πρακτική όπου η κάθε εταιρεία δήλωνε ό,τι ήθελε σχετικά με το περιβαλλοντικό κόστος των προϊόντων της, παραπλανώντας τον καταναλωτή.

Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής 

Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής συνιστά το κυριότερο και πιο αξιόπιστο εργαλείο μέτρησης του περιβαλλοντικού κόστους ενός προϊόντος ή μιας διεργασίας. Διεθνώς, έχουν αναγνωριστεί επίσημα πάνω από 400 διαφορετικές μέθοδοι, με λιγότερες ή περισσότερες μεταβλητές κι επίπεδο μεροληψίας. Μια τυπική Ανάλυση Κύκλου Ζωής αφορά σε πέντε διαφορετικά στάδια: Εξόρυξη πρώτων υλών, βιομηχανική επεξεργασία, μεταφορά-διανομή, χρήση και διαχείριση στην Λήξη Ζωής. Είναι προφανές, ότι υφίσταται σημαντική ανισοκατανομή του περιβαλλοντικού κόστους σε αυτά τα πέντε στάδια, έτσι το Greenwashing αφορά στην ανάδειξη των σταδίων που έχουν μικρό περιβαλλοντικό κόστος και στην απόκρυψη αυτών που έχουν υψηλό.

Στατιστικά, στις περισσότερες διεργασίες και προϊόντα, το ~50% του περιβαλλοντικού κόστους αφορά στο πρώτο στάδιο (εξόρυξη) με ένα πρόσθετο ~25% να αφορά στο δεύτερο (επεξεργασία), γεγονός που δείχνει πόσο επιβαρυντικές είναι οι βιομηχανίες εξόρυξης κι επεξεργασίας. Η ΕΕ έχει δρομολογήσει από τον Δεκέμβριο του 2021 ένα πλαίσιο Ανάλυσης Κύκλου Ζωής με 15 διαφορετικές μεταβλητές που επεκτείνονται πέρα από τις εκπομπές CO2 (π.χ. οικο-τοξικολογία, καρκινογόνες ουσίες, επίπτωση στην ποιότητα των υδατικών πόρων κλπ).

Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή η πολιτική συνιστά και μέρος ενός άτυπου εμπορικού πολέμου εναντίον χωρών με ανύπαρκτη περιβαλλοντική νομοθεσία και με τεχνητά χαμηλά κόστη παραγωγής, ώστε να περιοριστεί η εμπορική εξάρτηση και οι εισαγωγές από τα προϊόντα τους.

Ψηφιοποίηση και πληροφορία

Μια σημαντική πτυχή του Greenwashing αφορά στην προβολή της πλήρους ψηφιοποίησης ως “πανάκεια” για κάθε περιβαλλοντικό ζήτημα. Ωστόσο, παρόλο που επί της αρχής η ψηφιοποίηση θα έχει κάποιες ιδιαίτερα ευεργετικές οικολογικές διαστάσεις, η καθολική εφαρμογή της ενδεχομένως να δημιουργήσει πολλές και πιο σημαντικές περιβαλλοντικές πιέσεις από αυτές που υποτίθεται πως θα επιλύει.

Όσον αφορά την χρήση ενέργειας και τη διεθνή ροή πληροφορίας, σήμερα η διεθνής διακίνηση της πληροφορίας μέσω του διαδικτύου , όσο για εγκυκλοπαιδική γνώση, όσο και για τραπεζικές συναλλαγές, απορροφά το 6,2% της διεθνούς χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας.

Ωστόσο, η διακίνηση της πληροφορίας είναι εξαιρετικά άνιση διεθνώς, με τον ανεπτυγμένο κόσμο (κυρίως Βόρεια Αμερική, Ευρώπη και Αυστραλία) να διακινούν άνω του 75% της πληροφορίας για την διεκπεραίωση συναλλαγών και το 85% της πληροφορίας που αφορά στην επιστημονική έρευνα και γνώση. Παρόλο που η ψηφιοποίηση επί της αρχής πρόκειται να επιλύσει σημαντικά θέματα, αγνοείται ότι συνιστά περιβαλλοντικά μια επίσης ακριβή υπόθεση.

Για παράδειγμα, μόνον η χρήση ηλεκτρικής ενέργειας για την εξόρυξη των νέων bitcoins αφορά στο 90% του κόστους τους, ενώ σήμερα το τελευταίο έχει ετησίως τις ενεργειακές απαιτήσεις μιας χώρας σαν την Αυστρία (30 TWh, ~0,3% της συνολικής διεθνούς χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας). Επομένως μπορεί να φανταστεί κάποιος το μέγεθος της πρόκλησης της μετάβασης της ανθρωπότητας στην πλήρη ψηφιοποίηση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, με πρωτόκολλα συναλλαγών που θα ελαχιστοποιούν την χρήση ηλεκτρικής ενέργειας. Αντίστοιχη συλλογιστική μπορεί να εφαρμοστεί για την προέλευση της ηλεκτρικής ενέργειας που διακινεί την πληροφορία διεθνώς σήμερα.

Ηλεκτρομαγνητική ρύπανση

Σύμφωνα με τα στοιχεία του διεθνούς μίγματος ηλεκτρικής ενέργειας, η ηλεκτροπαραγωγή προέρχεται κατά 65% από ορυκτά καύσιμα που εκπέμπουν CO2. Υπό αυτά τα ψυχρά δεδομένα είναι προτιμότερο να μην αντικατασταθεί πλήρως το χαρτί. Διότι αν γίνεται δεκτό ότι οι εκπομπές του CO2 πρέπει να τεθούν υπό έλεγχο, τότε συγκριτικά με τον ρυθμό απορρόφησης του CO2 από την ατμόσφαιρα, ο συνδυασμός των τεχνολογιών ανακύκλωσης χάρτου και του υψηλού ρυθμού ανανέωσης της βιομάζας των δασών δημιουργεί μια συνολικά μικρότερη πίεση στο οικοσύστημα.

Μια άλλη πτυχή της ψηφιοποίησης αφορά στις ασύρματες συνδέσεις (π.χ. για τον εξ’ αποστάσεως αυτόματο έλεγχο οχημάτων και βιομηχανικών εγκαταστάσεων) που δημιουργούν έναν “κλωβό” ηλεκτρομαγνητικής ρύπανσης, μιας μορφής ρύπανσης που είναι άχρωμη, άοσμη κι αόρατη, που επηρεάζουν τόσο την ανθρώπινη υγεία όσο και τα οικοσυστήματα.