Ιδιωτικά πανεπιστήμια: Πώς τορπιλίστηκε η αναθεώρηση του άρθρου 16 το 2006-7
18/01/2024
Το παρόν κείμενο δεν αναφέρεται σε θεσμικά-συνταγματικά ζητήματα που θέτει η κυβερνητική πρωτοβουλία για τα “μη κρατικά” πανεπιστήμια και η καινοφανής έννοια της παράκαμψης του Συντάγματος. Ούτε θίγει ζητήματα εκπαιδευτικά που ανακύπτουν σε σχέση με τη λειτουργία των “μη κρατικών”, ούτε θέματα λειτουργίας των Δημοσίων Πανεπιστημίων, ούτε ζητήματα κοινωνικών ανισοτήτων ή οικονομικά-αναπτυξιακά που σχετίζονται. Αυτά τα εξόχως σημαντικά ζητήματα θα αποτελέσουν αντικείμενα επόμενων άρθρων. Το παρόν αναφέρεται στην προηγούμενη απόπειρα αναθεώρησης του άρθρου 16 του Συντάγματος –συνεπάγεται ιδιωτικοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με διάφορες μορφές– που πυροδότησε ένα ισχυρό κίνημα υπεράσπισης της δημόσιας και δωρεάν παιδείας, οδηγώντας τελικά στη μη αναθεώρηση, στη διαδικασία που ολοκληρώθηκε το 2008.
Διαφορετικά ειπωμένο και με όρους συνταγματικής πολιτικής ιστορίας της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, η αναθεώρηση το 2008, η πιο περιορισμένη σε σχέση με τις αναθεωρήσεις του 1986, του 2001 και του 2019, είχε μια ιδιαιτερότητα. Ήταν σημαντική για το άρθρο που τελικά δεν αναθεωρήθηκε, λόγω παρέμβασης του λαϊκού παράγοντα. Θα παρουσιάσουμε διαστάσεις της κινηματικού χαρακτήρα λαϊκής συμμετοχής –πρωτοφανές στα χρονικά αναθεωρήσεων, απολύτως στο πνεύμα του Συντάγματος– επιχειρώντας να συνδυάσουμε τη μεγάλη εικόνα με οπτικές κοντινού φακού.
Την άνοιξη 2006, η κυβέρνηση Καραμανλή (υπουργός Παιδείας η Μαριέττα Γιαννάκου) ξεκινάει “εθνικό-θεσμικό διάλογο για την Παιδεία” και καταθέτει προτάσεις για νέο νόμο. ΚΚΕ και ΣΥΡΙΖΑ αποχωρούν, ενώ η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ (Γ. Παπανδρέου) δηλώνει ότι διαφωνεί με τις κυβερνητικές προτάσεις, αλλά συμμετέχει στο διάλογο. Στα Πανεπιστήμια επικρατεί αναβρασμός, οι συνελεύσεις είναι μαζικές και μαχητικές και αποφασίζουν καταλήψεις (Μάιος-Ιούνιος, 2006) για την υπεράσπιση του νόμου-πλαίσιου 1268/1982.
Οι φοιτητικές παρατάξεις, που πρωτοστατούν είναι η ΠΑΣΠ (ΠΑΣΟΚ), τα ΕΑΑΚ (εξωκοινοβουλευτική αριστερά) και η ΠΚΣ (ΚΚΕ), η κάθε μία με τις δικές της προσεγγίσεις, πολλές φορές ανταγωνιστικά. Τα φοιτητικά σχήματα, που κινούνται στο χώρο του ΣΥΝ, συμμετέχουν στο κίνημα, αλλά η μαζικότητά τους είναι μικρότερη. Στην ΠΟΣΔΕΠ (συνδικαλιστική ομοσπονδία πανεπιστημιακών), η ριζοσπαστική-ανανεωτική Αριστερά ήταν καθοριστικής σημασίας. Η ηγεσία της είχε ρίζες από το ΕΔΠ και την πάλη ενάντια στον 815/1978. Σημαντικός ήταν και ο ρόλος της τότε ηγεσίας του ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ (Α. Αλαβάνος) που μετέφερε τη δυναμική του κινήματος στη Βουλή. Προφανώς, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει ο ευρύς χώρος των ανοργάνωτων φοιτητών που ριζοσπαστικοποιείται στη συγκυρία.
Η σύγκρουση στο ΠΑΣΟΚ
Η περίοδος εκείνη βρίσκει τις οργανώσεις της ΠΑΣΠ χωρίς κεντρική καθοδήγηση και γραφειοκρατικό έλεγχο από το κόμμα, καθώς λίγους μήνες πριν (Σεπτέμβριος 2005), η ηγεσία είχε καταργήσει την κεντρική δομή της Νεολαίας ΠΑΣΟΚ. Αυτό αυξάνει την δυνατότητα οριζόντιας διασύνδεσης των οργανώσεων, το βαθμό ακηδεμόνευτης δράσης, ενώ οξύνεται και η εσωκομματική διαπάλη, που σχηματοποιείται σε πέντε ομάδες-πόλους.
Παράλληλα και ως αποτέλεσμα των ηττών των πασοκογενών κομματικών σχηματισμών και της εσωκομματικής αντιπολίτευσης την περίοδο 1999-2001, παγιώνεται η διαφαινόμενη ήδη από τις αρχές της δεκαετίας τάση, αδυναμίας έκφρασης της ριζοσπαστικής κατεύθυνσης ή αριστερής διαφωνίας σε πρόσωπο ή τάση στο επίπεδο της κεντρικής δομής του κόμματος. Κάτι που θα αποτυπωθεί έντονα τα επόμενα χρόνια.
Όλα τα ανωτέρω και μέσα από τη συμμετοχή στο μαζικό κίνημα των καταλήψεων του Μαΐου-Ιουνίου 2006, θα οδηγήσουν μια ομάδα συντρόφων στην προσπάθεια διαμόρφωσης ενός χώρου που δρα άτυπα συντονιστικά στο πλαίσιο της ΠΑΣΠ αρχικά, υπερβαίνοντας τον έντονο εσωκομματικό διαχωρισμό και επιχειρώντας να δώσει μια ευρύτερη προοπτική. Προετοιμαζόντουσαν για την επόμενη ακαδημαϊκή χρονιά (2006-07), που υπήρχε η εκτίμηση ότι θα δινόταν η αποφασιστική μάχη.
Η πάλη έπρεπε να δοθεί με πολιτικο-οργανωτικούς όρους στο ΠΑΣΟΚ, λόγω του βάρους του, δεδομένου ότι η κομματική ηγεσία είχε εκπεφρασμένη άποψη υπέρ της αναθεώρησης του άρθρου 16. Προπομπός της προσπάθειας συγκρότησης ενός χώρου-συντονιστικού ήταν η πρωτοβουλία πρώην και νυν μελών της ΠΑΣΠ και η Διακήρυξη (Ιούνιος 2006), που κυκλοφόρησε στις καταλήψεις, προκαλώντας ζυμώσεις, ιδίως εντός-εκτός και περί το ΠΑΣΟΚ.
Αναδίπλωση της κυβέρνησης
Η κυβέρνηση Καραμανλή, διαπιστώνοντας τη μαζικότητα των καταλήψεων, αλλά και εκτιμώντας τις δυσκολίες που έχει το ΠΑΣΟΚ, αποσύρει προσωρινά το “ν/σ Γιαννάκου”, καθώς σκόπευε να ανοίξει τη συζήτηση για τη συνταγματική αναθεώρηση το φθινόπωρο του 2006. Θα το ψηφίσει τελικά αμέσως μετά την αποτυχία αναθεώρησης του Άρθρου 16 του Συντάγματος (ν. 3549/2007, Μάρτιος). Πράγματι, αμέσως μετά τις αυτοδιοικητικές εκλογές του Οκτωβρίου-Νοεμβρίου 2006, ανοίγει το ζήτημα της συνταγματικής αναθεώρησης με επίκεντρο το Άρθρο 16.
Οι αυτοδιοικητικές εκλογές του 2006 και ο χρόνος που μεσολάβησε με την εμπειρία των καταλήψεων, καθώς και η οργανωμένη παρουσία στις εσωκομματικές εκλογές πρωτοβάθμιων οργάνων (Ιούνιος 2006), έδωσε τη δυνατότητα στην πρωτοβουλία “πρώην και νυν μέλη ΠΑΣΠ” να οικοδομήσει μια δικτύωση εντός των κομματικών οργανώσεων, να μαζικοποιηθεί και να μετεξελιχθεί στην “Πρωτοβουλία μελών ΠΑΣΟΚ ενάντια στην αναθεώρηση του Άρθρου 16 του Συντάγματος – Π-16”, η οποία στην πορεία αγκαλιάστηκε από οργανώσεις της ΠΑΣΠ και του ΠΑΣΟΚ.
Για την ιστορία να αναφερθεί ότι, τον αρχικό πυρήνα που προετοίμασε και συντόνισε την Π-16, αποτέλεσαν ο Γιάννης Χατζηαντωνίου, ο Αριστομένης Συγγελάκης και ο συντάκτης του παρόντος. Η “Π-16” εμφανίστηκε για πρώτη φορά στον εορτασμό του Πολυτεχνείου το 2006. Λίγες ημέρες μετά κυκλοφόρησε η Διακήρυξή της με 500 υπογραφές, οι οποίες θα υπερβούν τις 5000.
Στο ΠΑΣΟΚ ξεσπά εσωκομματική κρίση, καθώς εκδηλώνονται και βουλευτές ενάντια στην γραμμή του κόμματος υπέρ της αναθεώρησης. Οι διαφωνούντες βουλευτές, κατά κανόνα προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν τις δυσκολίες της ηγεσίας. Η Π-16 συμμετέχει ισότιμα στο κίνημα ενάντια στην αναθεώρηση του Άρθρου 16, το οποίο αποτελείται από τρεις κατά βάση συνιστώσες: Την “πασοκική διαφωνία Π-16”, τον ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ και την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά. Οι χώροι αυτοί επικοινωνούν, κάνουν κοινές εκδηλώσεις, συμμετέχουν στα συλλαλητήρια κάθε Πέμπτη, στις καταλήψεις σχολών και σχολείων σε όλη την χώρα, ακόμα και σε απεργιακές δράσεις, κυρίως μέσω της ΑΔΕΔΥ. Το ΚΚΕ κινείται όπως πάντα ξεχωριστά.
Η κοινωνική δυναμική και η παρέμβαση της Π-16, αποτέλεσαν τον κρίσιμο παράγοντα που μετέβαλε τους πολιτικούς συσχετισμούς, γιατί εσωτερίκευσαν την πάλη ενάντια στην αναθεώρηση του Άρθρου 16 εντός του ΠΑΣΟΚ που ήταν ο μεγάλος, αλλά αδύναμος κρίκος της συγκυρίας. Η πάλη ενάντια στην αναθεώρηση διαχύθηκε σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα εκτός των Πανεπιστημίων, μετατρέποντας την παθητικού χαρακτήρα απόρριψη σε ενεργητική συμμετοχή. Είναι χαρακτηριστικό ότι, προτού υποχρεωθεί να αποχωρήσει από την αναθεωρητική διαδικασία στη Βουλή, η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ είχε αλλάξει τον Γραμματέα του κόμματος, επιχειρώντας να ελέγξει τις αντιδράσεις.
Από τα μέσα Νοεμβρίου 2006 ως τα μέσα Φεβρουαρίου 2007, η Π-16, με συμμετοχή και από άλλους χώρους, θα διοργανώσει εκδηλώσεις σε Περιστέρι, Βύρωνα, Ίλιον, Ηράκλειο Κρήτης, Ρέθυμνο, Πάτρα, Θεσσαλονίκη, Βόλο, Ιωάννινα, Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών, με τις ΠΑΣΠ στα Πανεπιστήμια (Νομική Αθήνας, ΑΣΟΕΕ, Κομοτηνή κ.α.), με σχήματα της ΠΑΣΚΕ (Εργατικό Κέντρο Ελευσίνας, Δάσκαλοι-Καθηγητές από ΠΑΣΚ-ΔΥ κ.α.), με αυτοδιοικητικά σχήματα, ενώ εκπρόσωποί της θα συμμετάσχουν σε εκδηλώσεις των άλλων Πρωτοβουλιών ή χώρων (περιοδικό Νέος Αγωνιστής, τχ 1ο, Μάρτιος-Απρίλιος, 2007).
Δυναμική αντιπαράθεση
Η επιλογή της Π-16 να μην εμφανιστεί με εκπροσώπους στα τηλεοπτικά κανάλια και να μην αναφέρεται σε εσωκομματικούς αρχηγούς εδραίωσε την εσωτερική συνοχή της και το κλίμα εμπιστοσύνης. Με τον τρόπο αυτό έκανε αδύνατη την αντιμετώπισή της από τον κεντρικό μηχανισμό του ΠΑΣΟΚ, ο οποίος είχε εθιστεί σε μια διαλεκτική αντιπαραθέσεων τηλεοπτικού χαρακτήρα για αρχηγούς, διαδόχους, δελφίνους και όλο αυτό τον τρόπο άσκησης πολιτικής, που θα οδηγήσει τελικά έναν ολόκληρο χώρο σε σχεδόν ιστορική έκλειψη.
Από την οπτική της εσωκομματικής πάλης στο ΠΑΣΟΚ, ήταν η τρίτη και τελευταία φορά, που η εσωκομματική κινητοποίηση μετέβαλε εμπράκτως τη στάση της ηγεσίας. Η πρώτη ήταν στο ζήτημα του Καραμανλή (1985) και η δεύτερη στο ασφαλιστικό Γιαννίτση (2001). Ήταν δε τέτοια η δυναμική, που στο συνέδριο επανίδρυσης της Νεολαίας ΠΑΣΟΚ (Μάρτιος-Απρίλιος 2007), θα περάσει το ψήφισμα ενάντια στην αναθεώρηση του Άρθρου 16, απέναντι στην εκπεφρασμένη στο συνέδριο βούληση της κομματικής ηγεσίας που επιχείρησε να περάσει την άποψή της.
Από την άλλη πλευρά, η αποχώρηση των βουλευτών του ΠΑΣΟΚ από την αναθεωρητική διαδικασία, συνοδεύοντάς την με κατάθεση πρότασης μομφής (Φεβρουάριος 2007), ήταν μεν νίκη για το κίνημα ενάντια στην αναθεώρηση του Άρθρου 16, αλλά παράλληλα λειτούργησε ανασχετικά. Ουσιαστικά διέκοψε εσωκομματικές διεργασίες που βρίσκονταν σε εξέλιξη και που έτειναν προς διαμόρφωση μαζικής αριστερής πτέρυγας στο κόμμα. Ήταν ζήτημα χρόνου, καθώς πραγματοποιούνταν άλματα στο επίπεδο της πολιτικο-οργανωτικής αποτελεσματικότητας σε χρόνο πολιτικά πυκνό.
Η υποχώρηση της ηγεσίας στο χρόνο που έγινε, αντικειμενικά ακύρωσε τις διεργασίες μορφοποίησης μιας αριστερής πτέρυγας με ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά που θα οδηγούσε στην αμφισβήτηση με όρους μαζικούς της εξελισσόμενης από πολλά χρόνια δεξιάς μετατόπισης του ΠΑΣΟΚ. Ίσως να ήταν η τελευταία δυνατότητα να αποτραπεί η μεταμόρφωση του ΠΑΣΟΚ. Τελικά, ο πυρήνας της Π-16, διευρυμένος, έχοντας κατακτήσει έναν σημαντικό βαθμό εσωτερικής ιδεολογικο-πολιτικής συνοχής μέσα από τον άμεσο πολιτικό αγώνα, μετεξελίχθηκε στη συλλογικότητα που έλαβε τα χαρακτηριστικά της έκδοσης του περιοδικού “Νέος Αγωνιστής”.
Το κίνημα για το Άρθρο 16 την περίοδο 2006-2007, αποτέλεσε το σημείο δημοκρατικής υπεράσπισης της παιδείας ως δημοσίου αγαθού. Το ζήτημα είναι τί παιδεία θέλουμε, τί επιστήμονες θέλουμε, τί κοινωνία θέλουμε; Ελεύθερο Πανεπιστήμιο είναι το Δημοκρατικό Πανεπιστήμιο. Και Δημοκρατικό Πανεπιστήμιο, είναι το Δημόσιο και Δωρεάν. Αυτό αποτελεί βάση για να απαντήσουμε στα ερωτήματα.
