Το μεγάλο πάρτι γύρω από το μεταναστευτικό με αριθμούς

«Ή στραβός είναι ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε», λέει η λαϊκή παροιμία. Και επειδή ποτέ δεν είναι στραβός ο γιαλός, μάλλον στραβά αρμενίζουμε. Αυτές τις ημέρες έχει ξεσπάσει καυγάς ανάμεσα στην κυβέρνηση και στην αντιπολίτευση για τον τρόπο διαχείρισης των κονδυλίων που αφορά τα κονδύλια για το προσφυγικό-μεταναστευτικό. Ο αρμόδιος υπουργός Δημήτρης Βίτσας υποστήριξε ότι οι πόροι που έχει αντλήσει η Ελλάδα από την ΕE είναι πλήρως ελεγμένοι. Παρά τον πακτωλό χρημάτων που έχει εκταμιευθεί, όμως, πρόσφυγες και οικονομικοί μετανάστες εξακολουθούν να ζουν υπό άθλιες συνθήκες.

Δεν είναι, άλλωστε, μόνο στη Μόρια, όπου επικρατούν απάνθρωπες συνθήκες. Ο ανθρωπισμός έχει εκφυλιστεί σε όλα τα hot spot και τα κέντρα υποδοχής, ή αυτά λειτουργούν στα νησιά του Αιγαίου, ή στον Έβρο και στη Μαλακάσα, όπου συχνά πυκνά οι μετανάστες περιφέρονται στους γύρω δρόμους, καταγγέλλοντας τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης τους. Τα ποσά είναι τεράστια, αλλά τα αποτελέσματα της διαχείρισής του είναι οικτρά. Και βέβαια τα στοιχεία για λαθροχειρίες είναι πλέον πολλά για να αγνοηθούν.

Από το αίσχος της Ειδομένης, στις απάνθρωπες συνθήκες στη Μόρια, τρία χρόνια δρόμος. Κάποτε, ο ΣΥΡIΖΑ, όταν ήταν μαχητική αριστερή αντιπολίτευση, ξιφουλκούσε για τις συνθήκες στην Αμυγδαλέζα. Σήμερα διαχειρίζεται Μόριες. Η ευαισθησία του, άλλωστε, φάνηκε να εξαντλείται μόλις κατέλαβε τα υπουργικά γραφεία. Ποιος δεν θυμάται σημερινούς κυβερνητικούς να αγανακτούν δημόσια, επειδή στην Καλογρέζα είχε χαλάσει κάποιο κλιματιστικό;

Μέχρι, όμως, η Μόρια και η ατέρμονη απελπισία των απόκληρών της να διασύρει την Ελλάδα στο εξωτερικό δεν είχε ανοίξει ούτε ρουθούνι. Ούτε καν το λαλίστατο Τμήμα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΣΥΡΙΖΑ είχε βρει χρόνο να ασχοληθεί. Τί κι αν 10χρονα παιδιά επιχειρούν καθημερινά να αυτοκτονήσουν; Τί κι αν εξάχρονα παιδιά γίνονται αντικείμενα αρρωστημένων σεξουαλικών ορέξεων; Τί κι αν οι γυναίκες κοιμούνται με πάνες για να αποφύγουν να βγουν από τη σκηνή τους, καθώς ακόμα και μέρα μεσημέρι καραδοκεί ο βιασμός, τα μαχαιρώματα, τα λύματα και οι ασθένειες;

Είναι πολλά τα λεφτά

Η εξαθλίωση στη Μόρια κονιορτοποιεί τις κατά καιρούς διακηρύξεις περί αριστερών αρχών. Αποδυναμώνει τόσο την πρόσφατη παρουσία του πρωθυπουργού στο Σάλτσμπουργκ στην άτυπη Σύνοδο Κορυφής, όσο και τα ορθά -κατά τα άλλα- αιτήματά του για αλληλεγγύη, αναθεώρηση της συνθήκης του Δουβλίνου και τις συγκεκριμένες ιδέες για έναν μηχανισμό ανακούφισης των χωρών πρώτης υποδοχής.

Εξάλλου, πώς μπορεί μια αριστερή κυβέρνηση να καταγγέλλει τον άπονο Βίκτορ Ορμπάν με την αιτιολογία ότι προσβάλει τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, όταν η ίδια καλλιεργεί στα σπλάχνα της σύγχρονα κολαστήρια; Πόσα είναι τα χρήματα και πού πήγαν; Η Ελλάδα είναι ο σημαντικότερος αποδέκτης χρηματοδοτήσεων από τα ταμεία των Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ, έχοντας λάβει 1,6 δισ ευρώ. Ενδεικτικό είναι ότι η Τουρκία, στην οποία φιλοξενούνται περισσότερα από τρία εκατομμύρια πρόσφυγες και μετανάστες, έλαβε συνολικά τρία δισ. ευρώ σε αντίθεση με την Ελλάδα, στην οποία έχουν δοθεί κάτι παραπάνω από τα μισά για 60.000 πρόσφυγες και μετανάστες στο έδαφός της.

Η Ταϊτή, μία ολόκληρη χώρα τριών εκατομμυρίων επίσης έλαβε σε βάθος πολλών ετών τρία δισ ευρώ και κάτι για να ορθοποδήσει μετά από τις φυσικές καταστροφές που την έπληξαν. Όταν έχουν εισπραχθεί 1,6 δισ. ευρώ σε μία τριετία και έχουμε αυτό το αποτέλεσμα δεν υπάρχει απλή ανεπάρκεια, ούτε καν κακοδιαχείριση. Εδώ αποκαλύπτεται ένα ξέφρενο πάρτι σε βάρος και των τοπικών κοινωνιών και των ίδιων των προσφύγων και μεταναστών.

Ακόμα και αν συμφωνήσουμε στο ύψος της χρηματοδότησης, όμως, είναι αδύνατον να ξεκαθαρίσουμε το πού και πώς αυτή διανέμεται. Είναι πραγματικά αδύνατον να βγει άκρη σε όλο αυτόν τον κυκεώνα των ετερόκλητων στοιχείων που δεν ελέγχονται από πουθενά. Ο δαίδαλος των αρμοδιοτήτων και των αναθέσεων τόσο του κράτους όσο και των ΜΚΟ (Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις) δεν περιορίζεται μόνο σε επίπεδο κεντρικής διακυβέρνησης. Επεκτείνεται σε κάθε καταυλισμό. Οι αρμοδιότητες είναι τόσο περίπλοκα αλληλοσυγκρουόμενες που ίσως ποτέ δεν θα βρεθεί άκρη με τα κονδύλια.

Τι λαμβάνει η Ελλάδα

Συγκεκριμένα, η Ελλάδα έχει να λαμβάνει τα εξής:

Για το προσφυγικό, η χώρα δικαιούται 509 εκατ. ευρώ στο πλαίσιο των εθνικών προγραμμάτων της επταετίας 2014-2020. Επιπλέον, από τις αρχές του 2015 έλαβε έκτακτη βοήθεια ύψους 352 εκατ. ευρώ. Τόσο το ποσό των εθνικών προγραμμάτων (509 εκατ. ευρώ), όσο και το ποσό της έκτακτης βοήθειας (352 εκατ. ευρώ) διατίθενται μέσω του Ταμείου Ασύλου Μετανάστευσης και Ένταξης (ΤΑΜΕ) και του Ταμείου Εσωτερικής Ασφάλειας (ΤΕΑ).

Οι δικαιούχοι των χρηματοδοτήσεων είναι οι ελληνικές Αρχές (συνολικά 178 εκατ. έχουν ήδη εγκριθεί σε υπουργεία, Αστυνομία, Λιμενικό, υπηρεσία πρώτης υποδοχής), καθώς και διεθνείς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς και ΜΚΟ (συνολικά 175 εκατ. έχουν ήδη εγκριθεί προς την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, προς το Ευρωπαϊκό Γραφείο Υποστήριξης Ασύλου, προς τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης κ.ά).

Εξ αυτών (509 εκατ. ευρώ + 352 εκατ. ευρώ) έχουν καταβληθεί υπό τη μορφή προκαταβολής ή προχρηματοδοτήσεων για μία λίστα από συγκεκριμένες δράσεις περίπου 296 εκατ. ευρώ. Εξάλλου, το Μέσο Στήριξης Έκτακτης Ανάγκης της ΕΕ, που διαχειρίζεται ο επίτροπος Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Διαχείρισης Κρίσεων Χρήστος Στυλιανίδης, έχει χορηγήσει στην Ελλάδα από τις αρχές του 2016 περίπου 198 εκατ. ευρώ.

Από αυτό το ποσό έχουν καταβληθεί τα 185,95 εκατ. ευρώ για μία σειρά από συγκεκριμένες δράσεις (βελτίωση των υφιστάμενων καταλυμάτων, κατασκευή νέων καταυλισμών πριν από τον χειμώνα, βελτίωση των συνθηκών υγιεινής, παροχή απευθείας βοήθειας στους πρόσφυγες με κουπόνια, πρόσβαση των παιδιών προσφύγων στην εκπαίδευση και παροχή βοήθειας σε ασυνόδευτους ανηλίκους). Τα χρήματα αυτά διοχετεύτηκαν μόνο σε ΜΚΟ και διεθνείς οργανισμούς και όχι στην ελληνική κυβέρνηση. Πρόκειται για τον τύπο προγραμμάτων που εφαρμόζονται σε χώρες του Τρίτου Κόσμου.

Οι 14 ΜΚΟ

Τα κονδύλια αυτά έχουν κατανεμηθεί σε 14 διεθνείς οργανισμούς και διεθνείς ΜΚΟ. Συγκεκριμένα, η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ έχει λάβει τη μερίδα του λέοντος, 145 εκατ. ευρώ (τα χρήματα δίνονται σταδιακά ανάλογα τις δράσεις), και ακολουθούν:

Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης, 17,8 εκατ.
International Rescue Commitee 16,5 εκατ.
Ερυθρός Σταυρός 15 εκατ.
Danish Refugee Commitee 12,6 εκατ.
Norwegian Refugee Council 11 εκατ.
UNICEF 8,5 εκατ.
Medecins du Monde 7 εκατ.
OXFAM 6 εκατ.
Save the children 7 εκατ.
Arbeiter-Samariter-Bund 6,8 εκατ.
Mercy Corps 6,25 εκατ.
Care Germany 3,5 εκατ.
Terre des Hommes 3 εκατ.

Τέλος, όσον αφορά τα κονδύλια που έχουν εγκριθεί από τις αρχές του 2015 απευθείας προς τις ελληνικές Αρχές και χορηγούνται μέσω του Ταμείου Ασύλου Μετανάστευσης και Ένταξης (ΤΑΜΕ) και του Ταμείου Εσωτερικής Ασφάλειας (ΤΕΑ), τη μερίδα του λέοντος έχει λάβει το υπουργείο Άμυνας με συνολικά 89 εκατ. ευρώ, την ώρα που το υπουργείο Υγείας έχει πάρει 25 εκατ. και το αρμόδιο υπουργείο Μετανάστευσης 12 εκατ. ευρώ.

Στη χρηματοδοτική στήριξη ύψους 1,6 δισ. ευρώ που έχει χορηγήσει η Επιτροπή από το 2015 ώστε να αντιμετωπιστούν οι μεταναστευτικές προκλήσεις στην Ελλάδα έρχονται να προστεθούν 31,1 εκατ. προκειμένου να στηριχθούν οι προσωρινές υπηρεσίες που προσφέρονται στους μετανάστες, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η διερμηνεία, η σίτιση και η βελτίωση της υποδομής του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης στο Φυλάκιο του Έβρου, στη Βόρεια Ελλάδα.

Επιπλέον ποσό ύψους 6,4 εκατ. χορηγήθηκε στον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ) για βελτίωση των συνθηκών υποδοχής και παροχή στήριξης όσον αφορά τη διαχείριση των εγκαταστάσεων σε επιλεγμένες τοποθεσίες στην ηπειρωτική χώρα.

Follow the money

Όπως και να μοιράστηκε η πίτα, γεγονός είναι ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν έλαβε σημαντικά ποσά αυτών των κονδυλίων, δεδομένου ότι δεν ολοκληρώθηκε ο στρατηγικός σχεδιασμός που απαιτούνταν. Παρά τις διαβεβαιώσεις του υπουργού Δημήτρη Βίτσα, η χώρα μας παρουσιάζει πλήρη ανεπάρκεια στην απορρόφηση εγκεκριμένων ευρωπαϊκών κονδυλίων ύψους τουλάχιστον 500 εκατ. ευρώ, για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών. Επίσης, έκτακτων πόρων που έχουν ήδη ζητηθεί, κυρίως εξαιτίας γραφειοκρατικών εμποδίων.

Η “Υπηρεσία Διαχείρισης Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων, Ασύλου, Υποδοχής και Ένταξης”, η λειτουργία της οποίας αποτελεί προϋπόθεση για τη ροή κονδυλίων προς την Αθήνα, δεν έχει συγκροτηθεί καταλλήλως, δεν έχει κτίριο για να στεγαστεί ούτε, φυσικά, προσωπικό! Πάντως, οι ΜΚΟ πλουτίζουν την ώρα που η Ελλάδα «πνίγεται» από πρόσφυγες-μετανάστες και οι πρόσφυγες-μετανάστες πνίγονται στη Μεσόγειο κυριολεκτικά.

Δίχως στρατηγική

Το ελληνικό κράτος, όμως, δεν έφτιαξε την αρχή που θα τα διαχειριζόταν, ούτε χάραξε στρατηγική. Η αποτυχία των υπουργείων Μεταναστευτικής Πολιτικής αλλά και Ανάπτυξης να δημιουργήσουν μια αποτελεσματική αρχή διαχείρισης των ευρωπαϊκών κονδυλίων (και πρόσβασης σε αυτά) έχει φέρει τους πιο ευάλωτους πρόσφυγες σε τραγική κατάσταση.
Οι ηγέτες της Ευρώπης προσέφεραν επιπλέον χρήματα ως έκτακτη βοήθεια στην Ελλάδα, ώστε αυτή να στεγάσει 50.000 πρόσφυγες.

Παρά τη συμφωνία, ήταν σαφές πως η Ελλάδα ελάχιστα άλλαξε την τακτική της. Μια ομάδα της ΕΕ που επισκέφθηκε σημεία ελέγχου στον Έβρο και σε νησιά διαπίστωσε πως «καμία προετοιμασία δεν έμοιαζε να υπάρχει, ή έστω να σχεδιάζεται. Απλά καταγράφουν τους μετανάστες και τους αφήνουν να φύγουν». Ενδεικτικό της κατασπατάλησης πόρων είναι και το κέντρο υποδοχής «Απάνεμο» στην Λέσβο. Αν και στοίχισε περί το ένα εκατ. ευρώ, έμειναν στα χαρτιά οι σχεδιασμοί βελτίωσης των συνθηκών στα υπάρχοντα hot spots, ενώ είχε ήδη προβλεφθεί το ποσόν 186 εκατ. ευρώ.

Προκειμένου να λειτουργήσουν τα κέντρα υποδοχής, δόθηκαν χρήματα και στο υπουργείο Αμύνης. Η αρμοδιότητα διαχείρισης του προσφυγικού, όμως, εν τέλει διασκορπίστηκε σε διάφορα υπουργεία. Μια σειρά νομοθετικών παρεμβάσεων που πέρασαν από το Ελληνικό Κοινοβούλιο πρόβλεπαν, μάλιστα, πως δεν χρειαζόταν να γίνεται λογιστικός έλεγχος στα συμβόλαια που υπογράφονταν και είχαν σχέση με το προσφυγικό.

Αυτό κλιμάκωσε την χαοτική κατάσταση. Στο Ωραιόκαστρο, όπου το υπουργείο είχε μετρήσει επισήμως 604 άτομα, ήταν παρόντες μόνο 135. Οι φροντιστές του καταυλισμού, που λάμβαναν 5,5 ευρώ καθημερινά για κάθε έναν απ’ τους πρόσφυγες, παραδέχτηκαν πως γνώριζαν για την ασυνέπεια στα νούμερα και τόνισαν πως σέρβιραν καθημερινά 200 γεύματα, ενώ συνέχιζαν να παίρνουν χρηματοδότηση που βασιζόταν στα επίσημα νούμερα των 600 προσφύγων.

Σε μαύρο πηγάδι

Ευρωπαίοι αξιωματούχοι θεωρούν πως τα χρήματα που δόθηκαν ήταν δυσανάλογα πολλά σε σχέση με την αξιοποίησή τους. Υπολογίζεται ότι για κάθε 100 ευρώ που δόθηκαν, τα 70 ευρώ χαραμίστηκαν. Έπεσαν σε ένα μαύρο πηγάδι, ή καλύτερα κατέληξαν σε μαύρες τσέπες. Αυτό γίνεται ακόμα πιο σαφές αν αναλογιστεί κανείς ότι για κάθε πρόσφυγα δόθηκαν στην Ελλάδα λίγο πάνω από 13.100 ευρώ!

Ακόμα πιο αξιοπερίεργο, μάλιστα, είναι πως την ίδια στιγμή που είχαν δοθεί εκατοντάδες εκατ. ευρώ σε ΜΚΟ πιστοποιημένες από το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, οι Έλληνες φορολογούμενοι καλούνται, μέσω του προϋπολογισμού, να καλύψουν ποσά για παροχές προς τους πρόσφυγες και μετανάστες.

Η κυβέρνηση κατηγορεί εδώ και χρόνια τις ΜΚΟ και ως ένα βαθμό έχει και δίκιο. Από την άλλη, η διαδικασία για να λάβει μία ΜΚΟ χρηματική βοήθεια είναι εξαιρετικά αυστηρή. Χρειάζεται κατ’ αρχήν να υπογράψει συμφωνία συνεργασίας με την Κομισιόν και η διαδικασία ελέγχου και έγκρισης μπορεί να πάρει και έναν χρόνο. Ο πρώην υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννης Μουζάλας απέδιδε το πρόβλημα αποκλειστικά και μόνο στο γεγονός ότι μέρος των χρημάτων διατίθετο απευθείας στις ΜΚΟ, αντί στην ελληνική κυβέρνηση.

Από την άλλη, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που του επέρριπταν ευθύνες, επειδή αρνείτο να παραχωρήσει βασικές αρμοδιότητες στη νεότευκτη γενική γραμματεία, στο πλαίσιο συντονισμένης προσπάθειας να καθιερωθεί ένα «παράλληλο σύστημα», κατά το οποίο η διάθεση ευρωπαϊκών κονδυλίων θα ελέγχεται από έναν στενό κύκλο συμβούλων.

Στο πλαίσιο του ρεπορτάζ επιβεβαιώθηκε η έντονη παρουσία των ΜΚΟ, αλλά και η τεράστια ανικανότητα της ελληνικής κυβέρνησης να απορροφήσει τα ευρωπαϊκά κονδύλια που περιμένουν προς εκταμίευση. Όσο κι αν φαίνεται αδιανόητο, «τεράστια ποσά περιμένουν στα ταμεία της ΕE για να βοηθήσουν τους πρόσφυγες και η Αθήνα σφυρίζει αδιάφορα».