Χωρίς αυθεντική σοσιαλδημοκρατία η Ευρώπη βουλιάζει στις ανισότητες

Η Ευρώπη πρέπει να προχωρήσει με μετατόπιση του κέντρου βάρους στο δίπολο κεφάλαιο-εργασία προς την εργασία, τον κόσμο της, τις ανάγκες της, τη δημιουργικότητά της, την επινοητικότητά της.

Με διάθεση των πόρων μιας τέτοιας από κάθε άποψη δίκαιας φορολόγησης για την άμβλυνση των αντιθέσεων, με γενναία υποστήριξη των αμοιβών της εργασίας, των συνθηκών και προϋποθέσεων της, για την επανοικοδόμηση του κράτους πρόνοιας σε όλους τους τομείς του (υγεία, παιδεία, στέγη, έρευνα, μέρισμα νέας γενιάς), για την ενεργητική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας (του Νότου). Είναι αναγκαίο να τονίσω, υποστηρίζοντας τον παραπάνω ρεαλιστικό και αναγκαίο στόχο, ότι στην ΕΕ οι πέντε πλουσιότεροι άνθρωποι της αύξησαν την περιουσία τους με ρυθμό έξι εκατομμυρίων ευρώ την ώρα, από το 2020 ως σήμερα! Αυτό αντιστοιχεί σε συσσωρευμένο πλούτο άνω των 410 δισεκατομμυρίων ευρώ. Και αυτό ισοδυναμεί με το ήμισυ του προϋπολογισμού για την εκπαίδευση για όλες τις χώρες της ΕΕ!

Οι δισεκατομμυριούχοι στην Ευρώπη

Πίσω από τους δισεκατομμυριούχους βρίσκονται μεγάλες εταιρείες, που αποκομίζουν ασύλληπτα κέρδη, ορισμένοι, μάλιστα, από τους ίδιους τους δισεκατομμυριούχος τα ονόμασαν ‘’απροσδόκητα’’. Το περασμένο έτος ήταν το πιο κερδοφόρο για τεράστιες εταιρείες: 22 από τους μεγαλύτερους ομίλους στην ΕΕ πραγματοποίησαν καθαρά κέρδη 172 δισεκατομμυρίων ευρώ τους 12 μήνες, έως τον Ιούνιο του 2023. Αυτό αντιστοιχεί σε 67% περισσότερα από τα μέσα κέρδη τους για την περίοδο 2018-21.

Την ίδια περίοδο – τα τελευταία δύο χρόνια – 800 εκατομμύρια εργαζόμενοι σε όλο τον κόσμο έχασαν 1,4 τρισεκατομμύρια ευρώ λόγω του πληθωρισμού, ο οποίος ισοδυναμεί με 25 ημέρες χαμένων μισθών για κάθε εργαζόμενο. Εν τω μεταξύ, οι εταιρείες διανέμουν το 80% των κερδών-ρεκόρ προς τους ιδιοκτήτες τους και τους λοιπούς μεγαλομετόχους τους. Ποσά που αφορούν σε μη ενεργό, μη παραγωγικό χρηματικό κεφάλαιο, σε μια ολιγαρχία της ακραίας χλιδής και απληστίας, σ’έναν κόσμο χαοτικών κοινωνικών αποστάσεων, φτώχειας και ανέχειας.

Το μεγάλο και πολύ μεγάλο κεφαλαίο εκτός της ακραίας κερδοφορίας από την οικονομική εκμετάλλευση, συσσωρεύεται και μέσω της “προς κάτω συμπίεσης των μισθών” και της μείωσης του “κοινωνικού μερίσματος” των δημόσιων αγαθών και υποδομών. Η προτεινόμενη προοδευτικά κλιμακούμενη φορολόγηση του μεγάλου και πολύ μεγάλου κεφαλαίου σπάει την απόλυτη κυριαρχία των δισεκατομμυριούχων, επαναφέρει την έννοια (και την έγνοια) της κοινωνίας των ανθρώπων και των αναγκών τους, επαναφέρει την έννοια (και την έγνοια) της ισορροπίας και των ευκαιριών, με πραγματικούς όρους και όχι κενούς περιεχομένου λόγους.

Φόρος περιουσίας στην Ευρώπη

Για παράδειγμα, ένας ευρωπαϊκός με την προτεινόμενη μορφή φόρος περιουσίας, ανάλογα διακτινιζόμενος σε κάθε χώρα-μέλος, θα μπορούσε να συγκεντρώσει ετησίως σχεδόν 320 δισεκατομμύρια ευρώ – αρκετά, δηλαδή, για να δημιουργήσει ένα επιπλέον 45% του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της ΕΕ, ή ενός νέου Ταμείου, για τις εθνικές ευρωπαϊκές οικονομίες με έμφαση στη σύγκλιση, καθώς και για την εργασία, την παιδεία, τις δεξιότητες, την έρευνα, τις υποδομές, το κράτος πρόνοιας.

Αυτός ο πράγματι μικρός φόρος για το μεγάλο και πολύ μεγάλο κεφάλαιο (ιδιαίτερα το λιμνάζον, μη παραγωγικό κεφάλαιο της ολιγαρχίας), με συντελεστή από 1% έως 5% (με κλιμάκωση) για τον οποίο έχω ξαναγράψει και έχω αναλυτικά μιλήσει στα δύο τελευταία Συνέδρια του ΠΑΣΟΚ, θα ενίσχυε μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου τους προϋπολογισμούς των κυβερνήσεων για την καταπολέμηση των ανισοτήτων και την υποστήριξη πολιτικών αναγέννησης και κοινωνικής δικαιοσύνης-συνοχής που αναφέρθηκαν.

Ταυτόχρονα, ο φόρος αυτός αποτελεί και ένα μέτρο “κλιματικής δικαιοσύνης”, αφού είναι σταθμισμένο-ποσοτικοποιημένο ότι ένας δισεκατομμυριούχος εκπέμπει πάνω από ένα εκατομμύριο φορές περισσότερες ρυπογόνες εκπομπές από τον μέσο άνθρωπο λόγω του πολυτελούς τρόπου ζωής του και των επιχειρηματικών του δράσεων.

Η πολιτική των επιδομάτων

Αναφέροντας την κλιματική κρίση-συζήτηση, αφού σημειώσουμε ότι ως επί το πλείστον διεξάγεται με α-ταξικό τρόπο, δηλαδή, χωρίς επισήμανση των δυνάμεων και των συμφερόντων που την προκαλούν – πρέπει να πούμε ότι ανάλυση της Action Aid, σε συνεργασία με την Oxfam, δείχνει ότι ένας φόρος 90% στα απροσδόκητα κέρδη (δηλαδή, στα κέρδη πέρα από κάθε λογική πρόβλεψη/στάθμιση), αν θα εφαρμόζονταν στις 36 μεγαλύτερες εταιρείες ορυκτών καυσίμων και τραπεζών σε όλο τον κόσμο, θα μπορούσε να συγκεντρώσει σχεδόν 382 δισεκατομμύρια δολάρια! Αυτό το ποσό είναι σχεδόν 20 φορές το ποσό που δαπανήθηκε παγκοσμίως για την κλιματική προσαρμογή το 2021, με βάση τη Συνθήκη του Παρισιού!

Συμπληρωματικά προς αυτά: Η πολιτική των επιδομάτων που καθιστά την κοινωνία όμηρο της πολιτικής και αποτελεί μια ευκαιριακή, κατά βάση πελατειακή αντίληψη, πρέπει να τερματισθεί. Καθώς, και η μείωση των έμμεσων φόρων και της φορολόγησης του εισοδήματος από εργασία είναι απολύτως αναγκαία χωρίς φιλοδωρήματα και φοροδιαφυγή. Ακούγεται συχνά ότι η κοινωνία οφείλει να οδηγεί την οικονομία, οι προτεραιότητες του ανθρώπου πρέπει να επιβάλλονται σ’ αυτές του κέρδους. Σωστά. Αλλά για να προχωρήσουμε σ’ αυτά χρειάζεται ένα σχέδιο, ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα. Πίσω από το σχέδιο επενδύονται πόροι που μπορούν να κάνουν το πρόγραμμα πράξη, ώστε αυτό με τη συμμετοχή της κοινωνίας και με την αντίστοιχη ηγεσία σαν γίνει η νέα πραγματικότητα.

Ένα μόνιμο Ταμείο Ανάκαμψης για την Ευρώπη

Κι αν πρέπει να μιλήσουμε για πόρους, για χρηματοδοτικά πακέτα, το πρώτο που πρέπει να αλλάξουμε είναι να τα κάνουμε από αμυντικά και ασθμαίνοντα, επιθετικά και ολοκληρωμένα, από μεροληπτικά και μονόπλευρα προς τα ισχυρά οικονομικά συμφέροντα, θετικά προς τις κοινωνίες και τις ανάγκες τους προς την συνεκτική Ευρώπη της Αναγέννησης.

Το Ταμείο Ανάκαμψης, και Ανθεκτικότητας των 750 δισεκατομμυρίων, από τα οποία μάλιστα έχει αποφασισθεί να αποδοθούν τα 250 δισ. και το μεγαλύτερο μέρος των 500 δισ. να διατηρηθεί ανεκμετάλλευτο, να γίνει σταθερό και διαχρονικό Ταμείο Αναγέννησης-Αναμόρφωσης αρκετών τρισ.

Το πρόβλημα της κλιματικής κρίσης έχει ασφαλώς εθνικές και ευρωπαϊκές διαστάσεις, αλλά αποτελεί αυτοπαγίδευση και δράση τελικά αδιέξοδη, αν δεν το θέσουμε και δεν δράσουμε με κάθε τρόπο στο πραγματικό του επίπεδο, το παγκόσμιο επίπεδο. Για να πάψουν οι πλουσιότερες και μεγαλύτερες εταιρείες του κόσμου – εταιρείες με πολυεθνική δραστηριότητα – να αποφεύγουν να πληρώνουν το δίκαιο μερίδιο φόρου που τους αναλογεί, χρειαζόμαστε μια παγκόσμια προσπάθεια για μια διεθνή συνθήκη, όπως η σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τους φόρους που υποστηρίζουν οι αφρικανικές χώρες, και στην οποία, δυστυχώς, αντιστέκονται τα κράτη-μέλη της ΕΕ, ενώ θα έπρεπε να πράξουν ακριβώς το αντίθετο.

Ζητείται νέο κοινωνικό συμβόλαιο στην Ευρώπη

Κρίνω αναγκαίο, εδώ, να υπογραμμίσω ότι αυτά που παραπάνω προτείνονται βρίσκονται στη συνέχεια του νήματος, των αντιλήψεων και των πολιτικών της Σοσιαλδημοκρατίας, όπως αυτή έδρασε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με πιο επιτυχημένες τις περιπτώσεις της Γερμανίας και της Σουηδίας, αλλά όχι μόνον. Όσοι, λοιπόν, σήμερα επικαλούνται την Σοσιαλδημοκρατία και μιλούν στο όνομά της, πρέπει να ξέρουν ότι τα σημερινά μορφώματα της – χρονολογικά διάδοχοι της Σοσιαλδημοκρατίας – δεν έχουν τη βαθύτερη και ουσιαστική σχέση, δεν κρατιούνται από το νήμα της Σοσιαλδημοκρατίας, αλλά της καπιταλιστικής εκδοχής της. Και η οποία, σε κάθε περίπτωση, δεν έχει – ακριβώς λόγω της παραφθοράς της – το μέγεθος και την ακτινοβολία του παρελθόντος (όχι και πολύ μακρινού). Και, πάντως, σε κάθε περίπτωση οφείλουν, τιμώντας το όνομα, να συνδεθούν με αυτή την πολιτική παράδοση, εκπονώντας και υπηρετώντας τις ανάλογες στις μέρες μας πολιτικές.

Δύο ήταν οι εμβληματικές και καθοριστικές μεγάλες τομές-δράσεις της Σοσιαλδημοκρατίας στα πλαίσια της μεταπολεμικής – παρότι ψυχροπολεμικής – λειτουργικής δημοκρατίας και πρέπει να τύχουν και σήμερα της σχετικής εμβληματικής αναγέννησής τους: Η συμμετοχή των εργαζομένων και η δίκαια-προοδευτική φορολόγηση (με ποσοστά φορολόγησης του κεφαλαίου έως και 90%!) στα πλαίσια ενός ευρύτερου δημοκρατικού κοινωνικού συμβολαίου αναπτυξιακών, εργασιακών, εκπαιδευτικών, κοινωνικών στόχων.

Η συζήτηση για τον μετασχηματισμό του οικονομικού συστήματος η οποία αποτελούσε πάντα το κεντρικό ζήτημα των σοσιαλιστών (όλων των ρευμάτων) έπαψε να υπάρχει εν μέρει λόγω της γενικής απογοήτευσης από την ιστορική αποτυχία του “υπαρκτού σοσιαλισμού” και εν κατακλείδι λόγω της σαρωτικής πλημμυρίδας των νεοφιλελεύθερων της αγοράς.

Καθώς οι πραγματικές αντιστάσεις ήταν υποτονικές έως ανύπαρκτες, η κυριαρχία των δογμάτων και κυρίως των εφαρμοσμένων πολιτικών της καπιταλιστικής τάξης ήταν καταθλιπτική. Έως ότου, οι κρίσεις αχρήστευσαν τα δόγματα και τα πολιτικά υποκείμενα άρχισαν να κινούνται αντίθετα προς τις καθεστωτικές καταστάσεις.

Οι συνέπειες της κατάρρευσης

Πάντως, η αποτυχία, η κατάρρευση δεν συνέβη μόνο στην Ανατολή, αλλά είχε και πολύ σοβαρές συνέπειες στη Δύση. Τα ιστορικά επιτεύγματα της Σοσιαλδημοκρατίας παρασύρθηκαν με τα απόνερα, μαζί τους η προοδευτική φορολογία πλούτου και εισοδημάτων, η συναπόφαση στις εταιρείες, τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, η αξία και σημασία των δημόσιων αγαθών και υποδομών.

Η προοδευτική φορολογία, ωστόσο, δεν ήταν μόνο ένα γνήσιο επίτευγμα της ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας, χώρες, όπως οι ΗΠΑ, είχαν προχωρήσει αρκετά προς την κατεύθυνση αυτή! Ο υψηλότερος φόρος εισοδήματος κατά τη διάρκεια του προέδρου Roosevelt ήταν 91% και μεταξύ 1930-1980 κατά μέσο όρο ήταν πάνω από 80%. Στην πραγματικότητα αυτή η επιλογή ήταν πολύ επιτυχημένη, με την έννοια ότι η αύξηση της παραγωγικότητας εκείνη την εποχή ήταν πολύ υψηλότερη από ό,τι ήταν η αντίστοιχη στη δεκαετία του 1980.

Η άποψη των νεοφιλελεύθερων της εποχής Reagan ότι για περισσότερη καινοτομία και περισσότερη ανάπτυξη, χρειάζεστε όλο και περισσότερη ανισότητα ήταν – και αποδείχθηκε – απολύτως λανθασμένη. Η ιστορία διδάσκει ότι η οικονομική ευημερία προέρχεται από την ισότητα και, ειδικότερα, από την ισότητα στην εκπαίδευση. Το μήνυμα αυτό είναι καταλυτικό για τις συνέπειες μετά την νομοθέτηση (και ίδρυση-λειτουργία) των ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα.

Η “μεταρρύθμιση Reagan”

Αν συνεχίσουμε με τις ΗΠΑ πρέπει να πούμε ότι ήταν η πιο μορφωμένη χώρα στον κόσμο στα μέσα του 20ού αιώνα, με το 80-90% της γενιάς να πηγαίνει στο Γυμνάσιο, όταν την ίδια περίοδο τα ποσοστά αυτά ήταν 25-35% στη Γερμανία, τη Γαλλία ή την Ιαπωνία. Και ήταν αυτό, σε συνδυασμό με τη εργασιακή δράση των αποφοίτων εντός των ΗΠΑ (ανύπαρκτη επιστημονική μετανάστευση), που έδωσε στις ΗΠΑ ισχυρό επιστημονικό πλεονέκτημα σε παγκόσμιο επίπεδο.

Οι συντελεστές φόρου εισοδήματος και οι υψηλοί φόροι κληρονομιάς – σύμφωνα με τις υποδείξεις των νεοφιλελεύθερων – διαιρέθηκαν δια δύο από τον Reagan, αλλά προς μέγιστη διάψευση των οικονομικών του νεοφιλελευθερισμού, ο κατά κεφαλήν ρυθμός αύξησης του εθνικού εισοδήματος διαιρέθηκε επίσης δια δύο επί Reagan και για τρεις δεκαετίες, μετά τη “μεταρρύθμιση Reagan”!

Η αναφορά κρίθηκε αναγκαία για να επιβεβαιώσει την ορθότητα μιας άλλης πολιτικής – γνήσια δημοκρατικής-σοσιαλιστικής –αντίθετης προς την κυρίαρχη που όταν εφαρμόσθηκε είχε – και μπορεί να ξαναέχει – μεγάλα και σημαντικά αποτελέσματα.

Στο επόμενο άρθρο θα αναφερθούμε στην κλιματική κρίση, τους “πράσινους κροίσους” και την πράσινη μετάβαση