Δύο χρόνια χωρίς τον Θάνο – Η μουσική του δεν μας αφήνει να τον ξεχάσουμε

Στο 309 δωμάτιο του νοσοκομείου Metropolitan γράφτηκε πριν έναν χρόνο, στις 28 Δεκεμβρίου του 2019, ο επίλογος της ζωής του καλλιτέχνη που βάδισε στα χνάρια των μεγάλων της ελληνικής μουσικής. Αυτός που “χορεύοντας στο φτερό του καρχαρία” κατάφερε να τους αντικρίσει ισάξια. Εκεί, κυριολεκτικά αγκαλιά με τα τέσσερα παιδιά του και την σύζυγο του Μαρία, Ο Θάνος Μικρούτσικος πέρασε στην αιωνιότητα, ενώ οι δικοί του φρόντισαν να δώσουν τον αγαπημένο του ήχο στο ταξίδι του, το δίχως γυρισμό.

Ο Θάνος λάτρευε τις αποδράσεις. Πολλές από αυτές τις πραγματοποίησε, άλλες τις ονειρεύτηκε, λίγα λεπτά στο κρεβάτι κάθε βράδυ πριν τον πάρει ο ύπνος. Η “αλς”, “θάλαττα” ή θάλασσα έγινε, άλλωστε, και η ψυχή του έργου του μέσω αυτής της μοναδικής σύζευξής του με το Νίκο Καββαδία. Ίσως επειδή, όπως και αυτός, είναι παρουσία ζωντανή και αυθύπαρκτη. Ίσως πάλι επειδή ο Θάνος ήταν Έλληνας στην ψυχή, Έλληνας και στην τέχνη, μέσα από την ενασχόλησή του με το τραγούδι και τη μελοποιημένη ποίηση, το θέατρο, την όπερα και τη συμφωνική μουσική και ως τέτοιος “κόλλησε” με τη θαλασσινή φύση του Έλληνα.

Τον γοήτευσε το πάθος του Καββαδία για το υγρό στοιχείο, το πάθος του να χαράξει εξωτικές ρότες, αλλά που όσο και αν ταξίδευε, η ψυχή του είχε ένα και μοναδικό αγκυροβόλιο, την Ελλάδα. Για τον Θάνο τα τελευταία χρόνια αυτό το αγκυροβόλιο είχε πάρει υπόσταση στην Κρήτη, στο ησυχαστήριό του στα Καπετανιανά με θέα από ψηλά το απέραντο Λιβυκό.

Εκεί ήταν που του έκαναν μία μεγάλη έκπληξη οι φίλοι του. Το καλοκαίρι του 2018 ετοιμαζόταν για τις δύο τελευταίες –έμελλε– συναυλίες του. Πάλευε ήδη έναν ολόκληρο χρόνο με το “θεριό”, αλλά το είχε βάλει πείσμα να μείνει όρθιος για όσους περισσότερους γύρους μπορούσε. Γνώριζε ότι όταν σφυρίξει η λήξη αυτός θα ήταν ο ηττημένος. Μέχρι τότε, όμως…

Το ιστιοφόρο με τη μουσική “συμμορία”

Κατέβηκε, λοιπόν, ένα πρωί μεγάλης Πέμπτης στον γιαλό. “Προσκύνησε” στο καφενείο της Σούλας, όταν παρατήρησε ένα ιστιοφόρο να πλησιάζει. Παίρνει τα κιάλια και τί να δει; Όλοι του οι φίλοι, η μουσική του “συμμορία”. Οι συναυλίες ολοκληρώθηκαν με τεράστια επιτυχία. Ήταν ένας συνωμοτικός αποχαιρετισμός, μεταξύ του Θάνου και του κόσμου που τον αγάπησε, ακολουθώντας τον 45 χρόνια.

“Άννα μην κλαις”, τραγούδησε. Πριν έναν χρόνο, αλλά και τώρα πρέπει να πούμε στους αγαπημένους του: «Μαρία μην κλαίς». «Στέργιε μην κλαίς», «Αλεξάνδρα μην κλαις», «Κωνσταντίνα μην κλαις», «Σεσίλ μην κλαις». Και οι μαχητές, άλλωστε, δικαιούνται ξεκούραση. Και τί σφοδρή μάχη ήταν αυτή… Δυόμισι χρόνια πάλεψε με το “θεριό”. Τυχαία διάγνωση πριν από μία περιοδεία 40 συναυλιών. Για άλλο πήγαινε, άλλο του βρήκαν: Καρκίνος στο συκώτι, μια άνιση μάχη… Χειρουργείο και θεραπεία στο Λονδίνο. Επιστροφή στην Ελλάδα. Θεραπείες. Διάλειμμα. Και άλλες θεραπείες χωρίς τέλος…

Οι ημέρες γίνονται εβδομάδες και οι εβδομάδες μήνες. Η ανάγκη του να επικοινωνεί με τον κόσμο πανταχού παρούσα. Έστελνε σποραδικά μηνύματα, μίλαγε ώρες με συγγενείς και φίλους για την ασθένεια. Γνώριζε κάθε λεπτομέρεια, κάθε ιατρικό όρο, κάθε προγνωστικό. Τα περιέγραφε ψύχραιμα και ζύγιζε τον χρόνο, μήπως κερδίσει λίγο, ώστε να ξαναπάει στην Ισπανία να δει την Μπαρτσελόνα με τον γιο του. Τόσο ώστε να απολαύσει ένα ακόμα καλοκαίρι στην Κρήτη. Ο χρόνος, όμως, έγινε αμείλικτος και η πραγματικότητά του παραήταν οδυνηρή για να την αγνοήσει ακόμα κι αυτός ο μαχητής.

Εκεί στο Μετροπόλιταν, λοιπόν, οι γιατροί είχαν ενημερώσει ότι η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει. Τα εγγόνια του του είπαν τα κάλαντα την παραμονή των Χριστουγέννων του 2019. Σάββατο 28 Δεκεμβρίου έφυγε. Όπως ακριβώς ήθελε, πλαισιωμένος από τους πέντε πιο λατρεμένους του ανθρώπους. Στην πόρτα του σπιτιού του στο Μετς οι γείτονές του είχαν θυροκολλήσει ένα χειρόγραφο σημείωμα. «Καλό ταξίδι Θάνο. Οι γείτονές σου».

Ο Θάνος Μικρούτσικος και ο Άλκης Αλκαίος 

«Ώρες αργόσυρτες σαν φορτωμένα κάρα, απ’ τα ηχεία ψιχαλίζει μια κιθάρα, φυτρώσαν κάκτοι και λωτοί στην κορδιλιέρα και εσύ κλειστός σε μια καμπίνα φεύγεις πέρα». Αυτούς τους στίχους του σπουδαίου Άλκη Αλκαίου, τραγούδησε ο Θάνος Μικρούτσικος. Του συνοδοιπόρου του Αλκαίου, τον οποίο ανακάλυψε τυχαία, διαβάζοντας ένα ποίημά του στον Ριζοσπάστη. Του Αλκαίου που ανέδειξε ως μέγα στιχουργό, που αγάπησε βαθιά ως φίλο και αναγκάστηκε να αποχαιρετίσει το 2012, όταν και εκείνος είχε φύγει από την ασθένεια που θα χτυπούσε και τη δική του πόρτα πέντε χρόνια αργότερα.

Ένα καλοκαιρινό βράδυ στο Ηρώδειο, μάλιστα, ο Θάνος είχε προτρέψει το κοινό του να κάνει τόσο θόρυβο, ώστε να ακουστεί στους ουρανούς. Άραγε άκουσε εκείνος τον εκκωφαντικό απόηχο του δικού του φευγιού; Είναι λόγια που τον εκτοξεύουν στο πάνθεον, είναι οι μελωδίες του που ηχούν παντού στη διαπασών και κάπως μαγικά ενώνονται όλες μεταξύ τους: και η Ρόζα και ο Άμλετ και το Καραντί.

Όλα μαζί είναι που αποκτούν τη δική τους υπόσταση, έτσι συγχωνευμένα. «Και μια βραδιά που ντύθηκες ο Άμλετ της Σελήνης. Έσβησες μ’ ένα φύσημα τα φώτα της σκηνής. Και μονολόγους άρχισες κι αινίγματα να λύνεις. Μιας τέχνης και μιας εποχής παλιάς και σκοτεινής… Ήταν εκείνη η νυχτιά που φύσαγε ο βαρδάρης…»

Το πιάνο της θείας Ηλέκτρας

Ο Θάνος είχε μνήμες από την ηλικία των τριών ετών. Από το νεοκλασικό στην Αράτου 33 και Κορίνθου. Ο πατέρας του ήταν καθηγητής μαθηματικών, ο Στέργιος ή για όλους τους φίλους “Μπέμπης”. Η μητέρα του Θάνου Κωνσταντίνα ήταν η “Μπεμπέκα”. Ο Μπέμπης και η Μπεμπέκα. Δίπλα από το σπίτι της οικογένειας, που περιλαμβάνει τον Θάνο και τον μικρότερο αδελφό του Ανδρέα, μένει και ο θείος Αριστείδης με την θεία Ηλέκτρα, ταλαντούχα πιανίστρια. Όταν ο θείος πεθαίνει τα πιάνα καλύπτονται με μαύρα πανιά. Έμειναν σιωπηλά για πάνω από μία δεκαετία, ώσπου η θεία Ηλέκτρα τα αποκαλύπτει στον τετράχρονο ανιψιό της και αρχίζουν τα μαθήματα.

Ο πατέρας δέχτηκε μία δουλειά στην Αθήνα και όλη η οικογένεια μετακομίζει στην Κυψέλη. Νοέμβρης 1962. Οι φίλοι του τον συνοδεύουν μέχρι το τρένο με τραγούδια και κλάματα. Η τετραμελής οικογένεια Μικρούτσικου φτάνει στην τότε αστική Κυψέλη με μία φορτωμένη άμαξα και δύο άλογα. Απανωτά τα σοκ για το νεαρό Θάνο. Το νέο του σπίτι, παρότι ήταν ένα άνετο διαμέρισμα-ρετιρέ μοιάζει με κλουβί μπροστά στο αρχοντικό της Πάτρας.

Διαβάζει ατελείωτες ώρες για τις εισαγωγικές εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο και παίρνει για πρώτη φορά κιλά, τα οποία και θα του μείνουν. Ονειρεύεται μία ακαδημαϊκή καριέρα στις ΗΠΑ. Συνεχίζει να λατρεύει τη μουσική, ενώ τον έχει γοητεύσει και η αστρονομία. Διαβάζει μυθιστορήματά, ακούει δίσκους.

Από την “Παράγκα” στα “Πολιτικά Τραγούδια”

Το 1967 πάει με φίλους του στην μπουάτ “Παράγκα”. Εκεί εμφανιζόταν ο Διονύσης Σαββόπουλος. Μετά το πέρας της παράστασης κάθεται για πλάκα στο πιάνο. Δεν έχει μείνει, άλλωστε, και κανένας. Όταν τελειώνει το γκαρσόνι του διαμηνύει να πάει να βρει το αφεντικό. Του προτείνουν δουλειά για εκατό πενήντα δραχμές την ημέρα…

Έχει πείσει τους γονείς του να ανοίξουν μία μπουάτ. Εκεί γνωρίζει την Κοραλία Σωτηριάδου, δύο χρόνια μικρότερή του, φοιτήτρια Νομικής. Είναι ο άνθρωπος που τον ωθεί να εγκαταλείψει τις προοπτικές μίας ακαδημαϊκής καριέρας και να αφιερωθεί στη μουσική. Νοικιάζουν ένα σπίτι στη Νέα Σμύρνη. Αν και δεν πίστευαν στο γάμο, παντρεύτηκαν επειδή ο πατέρας της νύφης ήταν δικαστικός υπάλληλος και όποιος δικαστικός υπάλληλος πάντρευε το πρωτότοκο παιδί του εισέπραττε 150.000 δραχμές. Ηχογραφεί τραγούδια, τα οποία ερμηνεύει η μεγάλη Μαρία Δημητριάδη που θα παντρευτεί τον αδελφό του Ανδρέα.

Το 1975 υπογράφει τον πρώτο του δίσκο “Τα Πολιτικά Τραγούδια” με την LYRA και ένα χρόνο αργότερα τελειώνει και ο γάμος του. Είναι και η τελευταία χρονιά του στις μπουάτ. Πραγματοποιεί, όμως, συναυλίες σε όλη την Ελλάδα. Στην παράσταση “Φουέντε Οβεχούνα”, για την οποία γράφει υπέροχη μουσική, γνωρίζει την μετέπειτα δεύτερη σύζυγό του, την ηθοποιό του Κάρολου Κουν Ειρήνη Ιγγλέση.

Παντρεύονται δύο χρόνια αργότερα σε μία εκκλησία στην Αμφιθέα. Γεννιούνται οι κόρες του Σεσίλ και Κωνσταντίνα με δύο χρόνια διαφορά, προκαλώντας μέσα του “μετατοπίσεις”. Ανάμεσα στα κρεβάτια τους, ανάμεσα από συναυλίες, δίσκους, ταξίδια σκαρώνει παραμύθια. Σ’ ένα πάρτι στη Νέα Υόρκη γνωρίζει τη Μπάρμπαρα Στρέιζαντ. Εκεί ερμηνεύει στο πιάνο πέντε από τα τραγούδια του και δύο ώρες αργότερα τον ειδοποιούν ότι η κυρία Στρέιζαντ θέλει δυο από αυτά για το νέο της δίσκο. Αρνείται.

Το φεστιβάλ Πάτρας και η Μίλβα

Στο τέλος μίας συναυλίας στην Πάτρα, κατά τη διάρκεια της οποίας αναρωτήθηκε δυνατά πώς γίνεται μία πόλη που έζησε τέτοια καλλιτεχνική και πνευματική ανάπτυξη να έχει παρακμάσει, συναντάει τον Γιώργο Παπανδρέου. Τότε ο Γιώργος Παπανδρέου ήταν υφυπουργός Νέας Γενιάς. Του προτείνει τη δημιουργία ενός Φεστιβάλ. Το Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας ιδρύθηκε το 1986.

Ο Θάνος είναι ο πρώτος καλλιτεχνικός διευθυντής του. Δίνει στον θεσμό έναν διεθνή προσανατολισμό, εντάσσοντας τη διοργάνωση στο χάρτη των σημαντικότερων φεστιβάλ εντός και εκτός Ελλάδας. Σύμφωνα με τον ίδιο, το 1989 ήδη διαφαίνεται πως κάτι δεν πάει καλά με το φεστιβάλ.

Μετά από μία κρίση τελειώνει και ο δεύτερος γάμος του Θάνου Μικρούτσικου με την Ειρήνη Ιγγλέση, την οποία έως το τέλος της ζωής του χαρακτήριζε «παντοτινά δικό του άνθρωπο». Το 1992 η σπουδαία Ιταλίδα τραγουδίστρια Μίλβα του τηλεφωνεί, ζητώντας μία συνάντηση. Είναι πεπεισμένος πως πρόκειται για φάρσα (ο ίδιος ήταν εξπέρ στις τηλεφωνικές φάρσες). Χρειάστηκε η Μίλβα να σηκώσει το ακουστικό τρεις φορές για να πειστεί ότι πράγματι πρόκειται για εκείνη!

Υπουργός Πολιτισμού

Διανύει μία περίοδο καλλιτεχνικής δημιουργίας. Είναι η εποχή που συνεργάζεται με τη Μίλβα και έναν από τους καλύτερους φλαουτίστες στον κόσμο: τον Πάτρικ Γκαλουά. Τότε, όμως, είναι που δέχεται το τηλεφώνημα του Γιώργου Λιάνη, ότι τον ζητά ο Ανδρέας Παπανδρέου. Την επόμενη πήγε στην Εκάλη. Ήταν η τέταρτη φορά στη ζωή του που τον συναντούσε.

Είχε προηγηθεί μια γνωριμία σε ένα πάρτι στο σπίτι της Μελίνας Μερκούρη. Μία ακόμα τυχαία συνάντηση όταν επισκέφτηκε τον Μάνο Λοΐζο και η τρίτη όταν ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ είχε πάει στο Μέγαρο Μουσικής να παρακολουθήσει μία παράσταση. Συναντιούνται στο σπίτι του Ανδρέα Παπανδρέου και εκεί του προτείνει να αναλάβει το υπουργείο Πολιτισμού. Αναλαμβάνει αναπληρωτής υπουργός με εκτεταμένες αρμοδιότητες και όταν φεύγει η Μελίνα ορίζεται υπουργός.

Δουλεύει, δουλεύει, δουλεύει… Κατά τη διάρκεια μίας σοβαρής σύσκεψης χτυπάει το τηλέφωνο και είναι ο πατέρας του. «Δεν μπορώ τώρα πατέρα έχω δουλειά», λέει. «Πόσα δευτερόλεπτά έχει το λεπτό;», απαντάει σαν να μην άκουσε εκείνος. «60» απαντάει ψιθυριστά ο Θάνος. Ο πατέρας του συνεχίζει: «Η ώρα, η ημέρα, η εβδομάδα;». «Εξακόσιες τέσσερις χιλιάδες οχτακόσια», απαντάει παραιτημένος πλέον ο Θάνος. «Και δεν βρήκες ρε γαϊδούρι τριάντα δευτερόλεπτα να πάρεις τηλέφωνο τον πατέρα σου;»

“Επιστροφή στη ζωή”

Κατά την επιστροφή του από την παράδοση του υπουργείου Πολιτισμού, όταν σχηματίστηκε η κυβέρνηση Σημίτη το 1996, ο Θάνος έρχεται αντιμέτωπος με ένα πάρτι που του έχει οργανώσει η οικογένειά του, ενώ έχουν κρεμάσει και πλακάτ: «καλωσήρθες πίσω στη ζωή». Γεννιούνται τα δύο μικρότερα παιδιά του: η Αλεξάνδρα και ο Στέργιος, «το εφαλτήριο για μία εκ νέου κινητοποίηση». Είχε προηγηθεί η γνωριμία με τη δημοσιογράφο τότε και συγγραφέα Μαρία Παπαγιάννη, η οποία ταχύτατα εξελίχθηκε σε μεγάλο έρωτα που κατέληξε στον τρίτο γάμο του.

Ο Θάνος Μικρούτσικος δεν έπαψε να είναι δημιουργικός μέχρι το “θεριό” να τον ρίξει κάτω. Ακόμα και τότε, όμως, διατηρούσε την αμυδρή ελπίδα, επικοινωνούσε με τον κόσμο και αγωνιούσε για τους αγαπημένους του, για την επόμενη ημέρα, όταν δεν θα ήταν μαζί τους να τους προστατεύει και να τους φροντίζει, όπως πάντα τόσο πολύ ήθελε…