Έχει μέλλον ο ελληνικός πολιτισμός;

Αφορμή για το άρθρο υπήρξαν δύο γεγονότα. Το πρώτο ήταν η σύντομη γνωριμία με Γαλλίδα συνταξιούχο εκπαιδευτικό ελληνικών σε επαρχιακό σχολείο της χώρας της. Μετά από τις τυπικές συστάσεις, η συζήτηση περιστράφηκε σε θέματα πολιτικής φιλοσοφίας, όπως αυτές διατυπώθηκαν από τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και στην Αντιγόνη, με αναφορές στη σημερινή πραγματικότητα. Το άλλο είναι το εξαιρετικό άρθρο του Γιώργου Μαργαρίτη σχετικά με το παγκοσμίως συρρικνούμενο ενδιαφέρον εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού γενικότερα. Άραγε, έχει μέλλον ο ελληνικός πολιτισμός;

Συμφωνώντας απόλυτα με τις διαπιστώσεις και τα σχόλια του αρθρογράφου, αλλά διατηρώντας κάποια (αφελή) ψήγματα αισιοδοξίας, θα ήθελα να καταθέσω την παρακάτω πρόταση, η οποία μπορεί να συνδυαστεί με προηγούμενο άρθρο μου στον παρόντα φιλόξενο ιστότοπο, χωρίς σε καμία περίπτωση να εξαντλείται το θέμα.

Αυτή τη στιγμή υπάρχουν ανά την υφήλιο άνθρωποι οι οποίοι έχουν ως επάγγελμα τη διδασκαλία της αρχαίας και νέας ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού σε ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και κατώτερες εκπαιδευτικές βαθμίδες. Άλλοι εργάζονται ως αρχαιολόγοι, φιλόσοφοι, συγγραφείς, λογοτέχνες/ποιητές, μεταφραστές ή μουσικοί. Υπόψη ότι οι εν λόγω είναι αλλοδαποί, διαφορετικών φύλων, χρώματος, θρησκείας, φυλής, μητρικής γλώσσας, κλπ. Το μόνο κοινό είναι η αγάπη τους για τον ελληνικό πολιτισμό. Αλήθεια έχει αναρωτηθεί κανένας πόσοι και ποιοι είναι αυτοί, πού είναι, και ποιο το αντικείμενό τους;

Ο προτεινόμενος φορέας ή (σε περίπτωση μη υλοποίησής του) το υπουργείο Παιδείας με τη συνδρομή του ΥΠΕΞ, θα πρέπει σε πρώτο χρόνο να ξεκινήσει μέσω των ελληνικών διπλωματικών αποστολών και σε συνεννόηση με τα εθνικά υπουργεία Παιδείας, την καταγραφή των διδασκόντων και το αντικείμενο ειδίκευσης του καθενός. Η καταγραφή θα πρέπει να επεκταθεί και σε όσους ασχολούνται με τον ελληνικό πολιτισμό γενικότερα, όπως οι προαναφερθέντες.

Συνεργασία με φορείς

Όλοι αυτοί θα λάβουν μία επιστολή από την/τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ή της Ακαδημίας Αθηνών, η οποία θα τους ευχαριστεί για την προσφορά τους και θα τους γνωρίζει τα στοιχεία του υπεύθυνου φορέα στον οποίο θα μπορούν να υποβάλλουν απόψεις-προτάσεις για την καλύτερη επιτέλεση του έργου τους και παροχής συνδρομής εάν απαιτείται, εντός των δυνατοτήτων του ελληνικού κράτους.

Θα τους ζητείται επίσης να βοηθήσουν στην συμπλήρωση του καταλόγου (o οποίος θα είναι αναρτημένος στην ιστοσελίδα του φορέα), εάν διαπιστώσουν ότι κάποιος ή κάποια που γνωρίζουν δεν έχει συμπεριληφθεί. Εννοείται ότι ο εν λόγω κατάλογος θα συμπληρώνεται συνέχεια και θα υπάρχει η δυνατότητα ένταξης οποιουδήποτε ανά τον κόσμο, με τη συμπλήρωση μιας αίτησης και κάποιων ερωτήσεων, που θα πιστοποιούν την ελληνομάθεια, κατά τα πρότυπα των εξετάσεων για την απόκτηση της ελληνικής υπηκοότητας.

Ακολούθως, ο εν λόγω φορέας θα ζητήσει τη συνδρομή της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών ή άλλου φορέα (πχ ιδρύματα Σταύρου Νιάρχου, Ωνάση, κλπ) για τη διάθεση πλοίου και την κάλυψη των απαραίτητων εξόδων (φιλοξενίας, εισιτηρίων μετάβασης και επιστροφής, κλπ), με σκοπό τη θεσμοθέτηση μίας (ή περισσότερων εάν επιθυμούν) κρουαζιέρας διάρκειας 10–15 ημερών σε ετήσια βάση. Σε αυτή θα συμμετέχουν άτομα με τις οικογένειές τους που θα έχουν επιλεγεί από τον υπόψη κατάλογο.

Θα είναι μια έμπρακτη επίδειξη εκτίμησης από την ελληνική πολιτεία για το έργο που επιτελούν. Αν μη τι άλλο ας σκεφτούμε ότι αυτοί οι άνθρωποι έκαναν κτήμα τους και προσπαθούν να διασώσουν και να διαδώσουν έναν πολιτισμό που δεν είναι ο μητρικός τους, σε εποχές που ο πολιτισμός και οι ανθρωπιστικές σπουδές “δεν πουλάνε”. Η κρουαζιέρα θα διεξάγεται είτε εντός των ελληνικών και κυπριακών υδάτων, είτε στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, των μικρασιατικών παραλίων και του Εύξεινου Πόντου, όπου άκμασαν ελληνικές πόλεις (πχ Μασσαλία, Αλεξάνδρεια, Σμύρνη, Τραπεζούντα, Συρακούσες, κλπ).

Το τερπνόν μετά του ωφελίμου

Κατά τη διάρκειά της θα διεξάγονται ομιλίες-συζητήσεις σε χαλαρούς ρυθμούς, όπου θα καλούνται κάποιοι από τους συμμετέχοντες να παρουσιάσουν στα ελληνικά ένα θέμα το οποίο κατέχουν σε βάθος ή βρίσκουν ενδιαφέρον. Σκοπός δεν είναι η διοργάνωση επιστημονικών συνεδρίων, αλλά η αλληλογνωριμία και η δημιουργία άτυπων κοινωνικών δικτύων. Στις πολιτιστικές κρουαζιέρες θα πρέπει όλοι να έχουν την ευκαιρία να συμμετάσχουν τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους και για το λόγο αυτό η έναρξη πρόσκλησης θα γίνει από τους γηραιότερους, ανεξαρτήτως κοινωνικού ή ακαδημαϊκού κύρους ή αναγνωρισιμότητας.

Θα συμμετέχουν επίσης ένα μέλος ΔΕΠ με την οικογένειά του, από κάθε τμήμα ανθρωπιστικών σπουδών των ελληνικών και κυπριακών ΑΕΙ, ως εκπρόσωποι της ημετέρας ακαδημαϊκής κοινότητας. Θα μπορούσαν επίσης οι εν λόγω ελληνιστές να επισκέπτονται σχολεία και να μιλάνε στους μαθητές για τους λόγους που γοητεύτηκαν από την ελληνική γλώσσα, πολιτισμό και λαό. Ίσως έτσι τα παιδιά μας να παρακινηθούν να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τον πολιτισμό τους και να πάψουν να πιθηκίζουν την αγγλοσαξονική υποκουλτούρα.

Επίσης θα μπορούσε να παρασχεθεί η δυνατότητα στους αλλοδαπούς ακαδημαϊκούς, εκτός από την οικογένειά τους, να συμμετάσχουν με τους τρεις καλύτερους φοιτητές/τριες τους, ως επιβράβευση της αριστείας. Εάν υπάρχει η δυνατότητα διοργάνωσης πλέον της μίας ετήσιας κρουαζιέρας, τότε θα μπορούσε η μία να αποτελείται από μικτό επιβατικό κοινό. Το μισό θα είναι αριστούχοι τελειόφοιτοι των τμημάτων ανθρωπιστικών σπουδών των ελληνικών και κυπριακών ΑΕΙ, κατόπιν πρότασης των οικείων τμημάτων.

Οι άλλοι μισοί, αντίστοιχοι τελειόφοιτοι ξένων ΑΕΙ, κατόπιν πρότασης των σχετικών τμημάτων κλασικών και νεοελληνικών σπουδών. Στην εποχή των εικονικών κοινωνικών δικτύων και της αποξένωσης, ας αντιπαραβάλλουμε την αξία της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης και της δημιουργίας πραγματικών γνωριμιών.

Η θέσπιση υποτροφιών

Συμπληρωματικά, θα μπορούσαν να θεσμοθετηθούν υποτροφίες και θέσεις δωρεάν φοίτησης στα ελληνικά ΑΕΙ για οποιοδήποτε επιστημονικό πεδίο σε αριθμό ξένων φοιτητών από τις όμορες βαλκανικές χώρες και τις χώρες της εγγύς Ανατολής που είναι εξοικειωμένες με τον ελληνικό/βυζαντινό πολιτισμό (Λίβανος, Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτος, Ισραήλ, Ιορδανία και Λιβύη). Η φοίτηση θα γίνεται στα ελληνικά και θα δίνεται η δυνατότητα διετούς προπαρασκευαστικού σταδίου για την εκμάθηση της γλώσσας.

Άποψη του γράφοντος είναι ότι οι υποτροφίες θα πρέπει να δίνονται σε αριστούχα παιδιά φτωχών οικογενειών, τα οποία σε διαφορετική περίπτωση θα κατέληγαν ανειδίκευτοι οικονομικοί μετανάστες. Το κέρδος σε κάθε περίπτωση θα είναι πολλαπλό. Εάν επιστρέψουν στις χώρες τους θα αποτελέσουν μέλη της μεσαίας τάξης και θα βοηθήσουν στην οικονομική ανάπτυξη και σταθεροποίησή τους, ενώ παράλληλα θα αποτελούν την καλύτερη διαφήμιση της Ελλάδας. Εάν οι εγχώριες επιχειρήσεις κρίνουν ότι χρειάζονται τα ταλέντα τους, τότε θα ενταχθούν ευκολότερα στην ελληνική κοινωνία.

Ένας άλλος τρόπος προώθησης της ελληνομάθειας είναι η διοργάνωση ολυμπιακών αγώνων ποίησης και λογοτεχνίας, στους οποίους θα συμμετέχουν ελληνομαθείς ανεξαρτήτως εθνικότητας. Θα τελούν υπό την αιγίδα της/του Προέδρου της Δημοκρατίας και θα προβλέπονται χρηματικά και ηθικά βραβεία, με το κράτος να αναλαμβάνει την έκδοση και διανομή του νικητήριου πονήματος. Επίσης, θα μπορούσε να τα συμπεριλάβει στα κείμενα νεοελληνικής γλώσσας που διδάσκονται στη δημόσια εκπαίδευση. Το ίδιο θα μπορούσε να γίνει και για το ελληνικό τραγούδι και να σταματήσουμε επιτέλους τη γελοιότητα της Eurovision, όπου έχει καθιερωθεί ο αγγλικός στίχος, ακαθορίστου ηχοχρώματος.

Το παράδειγμα του Μπεν-Γιεχούντα

Επιπρόσθετα, θα μπορούσε να κατασκευαστεί ένα εμβληματικό κτίριο-σταθμός στα αρχιτεκτονικά χρονικά του κράτους, που θα προορίζεται για συνεδριακό κέντρο σε θέματα Φιλοσοφίας, Ιστορίας, Πολιτισμού, κλπ. Θα προσκαλούνται πχ φιλόσοφοι εγνωσμένου κύρους από όλο τον κόσμο και θα διοργανώνονται συζητήσεις πάνω σε θέματα που απασχολούν την παγκόσμια κοινότητα, πχ βιοηθική, έλεγχος ή μη και θέσπιση κανόνων στην έρευνα πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη, διατύπωση νέων οικονομικών και πολιτικών θεωριών που θα υπερβαίνουν το δίπολο καπιταλισμός-μαρξισμός, κλπ. Οι συζητήσεις θα αναρτώνται στο διαδίκτυο και θα είναι προσβάσιμες σε όλους.

Αναφορικά με την επιβίωση και διάδοση των ελληνικών, οι πολιτικοί και πνευματικοί ταγοί μας έχουν πολλά να διδαχθούν από το παράδειγμα του Ελιέζερ Μπεν-Γιεχούντα (Eliezer Ben Yehuda), ο οποίος με θέληση και επιμονή κατάφερε και επέβαλε την αναβίωση της αρχαίας εβραϊκής γλώσσας (Hebrew), που είναι πλέον η επίσημη του κράτους του Ισραήλ. Μόνο εάν ως λαός πιστέψουμε στις δυνατότητές μας και ότι αποτελούμε έναν ισχυρό και διακριτό πολιτισμό και όχι “γιαλαντζί Αγγλοσάξονες”, έχουμε κάποια ελπίδα να επιβιώσουμε στο μέλλον.

Εννοείται ότι όλα τα παραπάνω είναι άχρηστα και ανούσια εάν οι πολιτικές δυνάμεις δεν ομονοήσουν προκειμένου να ανατάξουν την ημετέρα παιδεία (και δεν εννοώ τον τρόπο εισαγωγής στα ΑΕΙ, όπως είναι πλέον η επικρατούσα αντίληψη). Θα πρέπει να, για να χρησιμοποιήσω μία φράση που ίσως καταλαβαίνουν καλύτερα οι πολιτικοί αρχηγοί μας, «pull ourselves up by our own bootstraps», διότι σε διαφορετική περίπτωση οι ιστορικοί του μέλλοντος θα μιλούν για έναν λαό που κάποτε κατοικούσε σε αυτά εδώ τα χώματα και αποκαλούνταν Έλληνες.