Κι οι θάλασσες σωπαίνουν – Ιστορικό μυθιστόρημα του Νίκου Ψιλάκη

Όταν το ταλέντο συνοδεύεται από αγάπη, καλό γούστο, ευαισθησία και μεγάλη προσπάθεια, μπορεί να προκύψει ένα τόσο ποιοτικό βιβλίο όπως αυτό. Πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα 514 σελίδων, που εκδόθηκε το 2018 από τις εκδόσεις Καρμάνωρ. Για τη συγγραφή, ο Νίκος Ψιλάκης λαμβάνει αφορμή από το πραγματικό γεγονός της βύθισης του πλοίου Τάναϊς στις 9 Ιουνίου του 1944, από αγγλικό υποβρύχιο.

Το πλοίο είχε επιταχθεί από τους Γερμανούς και μετέφερε, με πιθανό προορισμό το Άουσβιτς, ολόκληρη την εβραϊκή κοινότητα της Κρήτης (342 άτομα), 110 και πλέον κρητικούς αντιστασιακούς, και 120 και πλέον Ιταλούς αντιφασίστες. Όλοι παρασύρθηκαν στον βυθό, κλειδωμένοι μέσα στα αμπάρια. Μάλιστα εξ αυτών 120 ήταν παιδιά, εβραιόπουλα. Πέραν της οδυνηρής απώλειας των υπολοίπων είναι επίσης τραγικό το ότι εξαλείφθηκε ολόκληρη η εβραϊκή κοινότητα της Κρήτης, που κατοικούσε κυρίως στα Χανιά.

Ο συγγραφέας, που είναι και δημοσιογράφος και λαογράφος, κατόπιν ενδελεχούς ιστορικής έρευνας, πλάθει μια ιστορία, που την ενσωματώνει στα πραγματικά περιστατικά και την συνδέει με τα αληθινά πρόσωπα. Η μυθοπλασία αφορά στις έρευνες που κάνει ένας ξενιτεμένος κρητικός για τις συνθήκες εξαφάνισης του πατέρα του, 20 χρόνια μετά το ναυάγιο.

Τα στοιχεία της επιτυχίας

Συχνά πληροφορούμαστε διάφορα στοιχεία για γενοκτονίες που αφορούν σε αριθμούς θυμάτων, στους τρόπους εκτέλεσής τους κλπ. Πλησίον της Ελλάδας συντελέστηκαν τρεις γενοκτονίες κατά τον 20ο αιώνα. Των Αρμενίων, των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και των Εβραίων. Οι αριθμοί και τα γεγονότα προκαλούν φρίκη. Όμως αφορούν σε κάποιους ανθρώπους, που όσο και αν είναι κοντινοί μας, μας είναι άγνωστοι και τους ατενίζουμε από μια απόσταση.

Με το μυθιστόρημα αυτό ο συγγραφέας κατορθώνει αυτούς τους ανθρώπους να τους φέρει δίπλα μας. Τόσο πολύ, ώστε να γίνουν δικοί μας άνθρωποι και να βιώσουμε μαζί τους το όλο δράμα. Για να το καταφέρει αυτό:

• Δημιουργεί μια περιπέτεια που κρατά το ενδιαφέρον αμείωτο μέχρι το τέλος.
• Την αφηγείται με μια συνεχή εναλλαγή του χρόνου από το παρόν στο παρελθόν, ξετυλίγοντας αργά το κουβάρι των αποκαλύψεων. Ακόμα και όσες φορές νομίζει ο αναγνώστης ότι δεν είναι δυνατόν να αποκαλυφθεί κάτι περισσότερο, ο συγγραφέας βρίσκει τον τρόπο να το φέρει στην επιφάνεια.
• Τοποθετεί την μυθοπλασία του μέσα σε ένα πραγματικό ιστορικό πλαίσιο, στο οποίο συνυπάρχουν αληθινοί τόποι, αληθινά περιστατικά και πρόσωπα, μαζί με όσα έχει επινοήσει.
• Δεν εξιδανικεύει καταστάσεις και πρόσωπα, ώστε να τα καταστήσει ηρωικά.
• Περιγράφει τα τοπία και την φύση με τόση λεπτότητα, ώστε ο αναγνώστης να αισθάνεται ότι είναι εκεί παρών.
• Καταγράφει τα ήθη, τα έθιμα, τις αξίες και τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής πριν, κατά και μετά τον πόλεμο με εξαιρετική λεπτομέρεια. Τόση δε, ώστε αν διαχωριστούν, θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα ξεχωριστό λαογραφικό βιβλίο. Αφήνει μάλιστα μια αίσθηση νοσταλγίας για όσα από αυτά ήταν αξιόλογα, αλλά με την πάροδο του χρόνου ξεθωριάζουν.
• Για να τα αποδώσει όλα αυτά εύστοχα χρησιμοποιεί ένα ζηλευτό λεξιλόγιο.

Όμως εκείνο που αποτελεί τον συνδετικό ιστό όλων των ανωτέρω είναι ο τρόπος με τον οποίο περιγράφει τα συναισθήματα των ανθρώπων. Είναι τόσο γλαφυρός, ώστε επιτυγχάνει την ταύτιση του αναγνώστη με τους δρώντες και τη βιωματική συμμετοχή του σε όσα αφηγείται. Με όλα αυτά επιτυγχάνει την καταγραφή ενός συνταρακτικού ιστορικού γεγονότος, τόσο ζωντανά, έτσι όπως δεν θα μπορούσε να το καταγράψει κανένα επιστημονικό ιστορικό βιβλίο.

Τελικές εντυπώσεις

Η ανθρωπότητα έχει γνωρίσει πάρα πολλά τραγικά γεγονότα. Το πιο τραγικό από όλα είναι ο πόλεμος. Μα αυτό που φαντάζει πιο άδικο απ’ όλα και συνάμα φρικώδες είναι η γενοκτονία. Συντελείται κατά την διάρκεια πολέμων, αλλά και σε περιόδους ειρήνης.

Όπως αντιλαμβανόμαστε ο Νίκος Ψιλάκης δημιούργησε ένα μυθιστόρημα με το οποίο κάνει γνωστή μια ξεχασμένη πτυχή της γερμανικής κατοχής και καταδηλώνει την βαρβαρότητα του πολέμου και της γενοκτονίας. Επίσης δείχνει το πως οι απλοί άνθρωποι μπορεί να γίνουν κομμάτι της ιστορίας χωρίς να το επιλέξουν. Καταφέρνει να αφήσει ένα έντονο αποτύπωμα ευαισθητοποίησης στις ψυχές μας. Γιατί όπως γράφει κατά την πλοκή του έργου του «μνήμη που δεν έχει συναίσθημα ξεθωριάζει πιο γρήγορα…».

Τέλος μας έμεινε η εντύπωση ότι, λόγω του αδιάκοπου ενδιαφέροντος, της συγκινήσεως που προκαλεί και της σταδιακής αποκάλυψης της αλήθειας με μικρές δόσεις, το μυθιστόρημα αυτό θα μπορούσε να γίνει μια θαυμάσια τηλεοπτική σειρά. Ίδωμεν…