Ο καλλιτέχνης, οι ανέξοδες προκλήσεις και τα κέντρα εξουσίας

Ποια είναι η σημερινή κατάσταση στην εκπαίδευση και τον πολιτισμό; Θα αναφερθώ πρώτα σε ό,τι, δυστυχώς, κυριαρχεί θεσμικά και σε ό,τι προβάλλεται από τα Μέσα και ύστερα σε ό,τι, ευτυχώς, επιμένει να υπάρχει. Ο καλλιτέχνης –με ή χωρίς εισαγωγικά– που θέλει να επιπλεύσει στα θολά ύδατα, διδάσκεται ότι μπορεί να προκαλεί όσο θέλει ανέξοδα, να μιλάει για όλες τις δυνατές και τις αδύνατες απελευθερώσεις, φτάνει να μην αγγίζει τα κέντρα εξουσίας παρά μόνον για να τα χαϊδέψει.

Σε ό,τι τουλάχιστον έχει να κάνει με τις επιστήμες του ανθρώπου, ιδιαίτερα την Ιστορία και την γλώσσα, η νεολαία διδάσκεται βάσει του επισήμου προγράμματος να περιφρονεί το παρελθόν της, να ντρέπεται για το παρόν της, να εκφράζεται με μουγκρητά και να γράφει σε ένα μονοτονικό που όσοι διορθώνουν γραπτά στα πανεπιστήμια ξέρουν ότι έχει καταλήξει να είναι “ατονάλ”.

Πολλοί και ποικίλοι ερευνητές, χρηματοδοτούμενοι από ευαγή ξένα ιδρύματα, που έχουν στόχο να μας απαλλάξουν από τα νοσηρά ανακλαστικά είτε του πατριωτισμού είτε της ουσιαστικής κοινωνικής ανυπακοής, συμπληρώνουν τα κενά που αφήνει το αποδομητικό έργο του ίδιου του κράτους. Έργο που πάντως επιβιώνει και αναπαράγεται, αδιαφορώντας για κυβερνητικές αλλαγές.

Η κατάσταση δεν διαφέρει στα πολιτιστικά. Όπως σε όλο τον κόσμο, έτσι και στην Ελλάδα, η “επικοινωνία” και ο “πολιτισμός” περνούν μέρα με την μέρα περισσότερο στα χέρια ιδιωτικών φορέων. Δεν σημαίνει ότι κάθε ιδιωτική πρωτοβουλία είναι ασύμβατη με την παραγωγή σημαντικού έργου και ότι η κρατική παρέμβαση στα πολιτιστικά είναι πανάκεια. Προϋπόθεση, ωστόσο, σωστής ιδιωτικής ή κρατικής συμβολής στον πολιτισμό είναι η ύπαρξη οράματος που να συνδέει και να συνθέτει. Κι αυτό βεβαίως επιτυγχάνεται με την παρουσία μιας πολιτικής ηγεσίας που να εμπνέει και όχι με την αντιδημοκρατική επιβολή κρατικών ελέγχων.

Καλλιτέχνης εκτός κονδυλίων και φαίνεσθαι

Ωστόσο, σήμερα το κράτος που ούτε εμπνέει ούτε ελέγχει τις δραστηριότητες τέτοιων φορέων, καταλήγει συχνά να ελέγχεται από αυτούς και –πρωτίστως λόγω έλλειψης οράματος και συναφούς αδυναμίας σχεδιασμού– να τους αναθέτει και αυτά που θα όφειλε να κάνει το ίδιο. Συγγενές φαινόμενο είναι κατ’ ουσίαν και η ανάθεση των εκδηλώσεων για την Επανάσταση του 1821 στον Οργανισμό που έχει επί κεφαλής την κυρία Αγγελοπούλου. Οργανισμό που, κατά τις δηλώσεις μελών του, στοχεύει στο να αναδείξει, προς γνώση και συμμόρφωσή μας, όλα τα στραβά των προγόνων μας που έκαναν το λάθος να επαναστατήσουν.

Η γενικότερη διαδικασία αποδόμησης και η προβολή του επουσιώδους ως δήθεν ουσιώδους είναι και καρπός αυτής της κατάστασης. Υπάρχει αντίλογος; Υπάρχει ένας οργασμός δημιουργικότητας εκτός της επικράτειας των κονδυλίων και του φαίνεσθαι. Εκατοντάδες παραστάσεων και ταινιών, πολλές δεκάδες από no budget festivals, συγκροτήματα –στην Αθήνα και στην επαρχία– που παντρεύουν το ροκ και άλλα διεθνή είδη με την λαϊκή μας παράδοση και χιλιάδες λογοτεχνικές εκδόσεις.

Καμία αμφιβολία ότι δεν είναι όλα υψηλής ποιότητας, αν και η πλειονότητά τους δεν υστερεί από αυτά που προβάλλονται από τα Μέσα και τους ποικιλώνυμους “σοβαρούς” θεσμούς ως γεγονότα. Αλλά μέσα σε αυτά, υπάρχουν έργα νέων ή λιγότερο νέων –υπογραμμίζω το “ή λιγότερο νέων”, διότι η νεολαγνεία είναι και αυτή μια συνωμοσία ύποπτων γερόντων κατά της νεότητας– που όντως αξίζουν. Και το ζητούμενο είναι αν και πώς θα μπορούσαν οι δημιουργίες αυτές να συναντηθούν, να επικοινωνήσουν να παραγάγουν και πάλι κινήματα δημιουργών, να συμβάλλουν σε διαδικασίες απελευθέρωσης.