«Οι Μητέρες» – Μεγαλώνοντας μέσα από τις απουσίες

Στις δύο πρώτες σελίδες του λογοτεχνικού ντεμπούτου, «Οι Μητέρες», της Brit Bennett συναντάμε τα κύρια γεγονότα-κλειδιά που θα καθορίσουν ολόκληρο το μυθιστόρημα. Ή μήπως όχι; Η 17χρονη αφροαμερικανή Νάντια, έχοντας σημαδευτεί από την πρόσφατη αυτοκτονία της μητέρας της, αποφασίζει να διακόψει την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη της, η οποία προέκυψε από τη σχέση της με τον γιο του Πάστορα της θρησκευτικής κοινότητας που ανήκουν οι γονείς της. Τι μπορεί να περιμένει κανείς μετά απ’ αυτό;

Το μυθιστόρημα μας παρουσιάζει τις ζωές τριών (αντι)ηρώων που προσπαθούν να ξεπεράσουν τα πρότυπα που τους έχουν επιβληθεί, τόσο από την ίδια την αμερικανική κοινωνία, όσο και από την δική τους φυλετική κοινότητα. Η Νάντια, ο Λουκ και η Όμπρεϊ περνούν από διάφορα στάδια, αλλάζουν, ενηλικιώνονται, αλλά συνεχίζουν να έρχονται αντιμέτωποι με το παρελθόν τους.

Η Bennett καταπιάνεται με ζητήματα που προκαλούν τόσο ερωτήματα όσο και έντονες αντιδράσεις σε μια εποχή μετά τον Ομπάμα, όπου η αφροαμερικανική κοινότητα, και όχι μόνο, αγωνίζεται εκ νέου για ανθρώπινα δικαιώματα και αξιοπρέπεια. Το αμερικανικό όνειρο είναι μια διαχρονική ανάγκη, αλλά το τι σημαίνει για τον καθένα είναι ένα πολύ διαφορετικό ζήτημα.

Οι «Μητέρες» είναι ένα μυθιστόρημα διπλής ανάγνωσης, αλλά και αφήγησης. Από τη μία έχουμε τις αφηγήσεις των τριών (αντι)ηρώων, οι οποίες παρουσιάζονται με μια εξαιρετική μαεστρία, τόσο στις ψυχολογικές μεταπτώσεις τους, όσο και στην εξέλιξή τους μέσα στο χρόνο και ανάλογα με τις καταστάσεις τις οποίες βιώνουν.

Αρχικά βλέπουμε τη Νάντια, η οποία αποφασίζει να απομακρυνθεί από το κλειστό περιβάλλον της κοινότητάς της, θέλοντας να εξελιχθεί, να σπουδάσει και να αφήσει πίσω της το τελευταίο καλοκαίρι της εφηβείας της. Από την άλλη, η αδελφική της φίλη Όμπρεϊ αναζητά τη σταθερότητα και τη φροντίδα που προσφέρει η κοινότητα, σε αντίθεση με ό,τι ζούσε μέχρι τα 17 της, λόγω της αστάθειας του χαρακτήρα της μητέρας της και των πολλών συντρόφων που αυτή είχε.

Με βάση τα πρότυπα αρχαίας τραγωδίας

Τέλος, ο Λουκ, ο κύριος αντρικός χαρακτήρας, θα ζήσει τις διαψεύσεις των ονείρων του και θα συμβιβαστεί ( ή μήπως όχι;) με την πραγματικότητα, η οποία ίσως δεν είναι και άσχημη. Μήπως όμως μια τέτοια πραγματικότητα λείπει από τη Νάντια και δικαιολογεί την τάση της για φυγή, λόγω του τραύματος της μητρικής απώλειας; Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι η Bennett δεν μένει μόνο στους γυναικείους χαρακτήρες, αλλά αναλύει και τους ανδρικούς με μια εσωτερικότητα που εντυπωσιάζει τον αναγνώστη, καθώς δεν περιμένει να διαβάσει για έναν ευάλωτο αντρικό χαρακτήρα έναντι ενός δυναμικού γυναικείου.

Από την άλλη υπάρχει η αφήγηση του Χορού, με βάση τα πρότυπα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Οι Μητέρες (τίτλος και του βιβλίου), ή αλλιώς ο αφηγητής παντογνώστης, είναι αυτές που γνωρίζουν και παρακολουθούν τα πάντα (ίσως και όχι;) στα γεγονότα που εξελίσσονται στο βιβλίο. Ασκούν κριτική, κάνουν κουτσομπολιό, μα πάνω απ’ όλα υπενθυμίζουν ότι οι άνθρωποι για να επιβιώσουν χρειάζονται πάντα μια καθοδήγηση ηθική, θρησκευτική, μα κυρίως μητρική.

Αυτόν τον ρόλο, λόγω ηλικίας και εμπειριών, τον παίζουν αυτές μέσα στο μυθιστόρημά μας, αλλά πολλές φορές οι συμβουλές τους δεν μένουν στους τρεις χαρακτήρες, αλλά επεκτείνονται στην ίδια την κοινωνία στην οποία ανήκουν. Όπως τόνισε η συγγραφέας σε μια συνέντευξη της, αυτό που έχει προκαλέσει έκπληξη στους αναγνώστες της είναι τόσο η επιλογή του χώρου όσο και αυτό που περίμεναν να ακούσουν από την ίδια: μια ακόμη ιστορία δηλαδή για θρήσκους αφροαμερικάνους που εξελίσσεται στον Μισισιπή και κυριαρχεί ο ρατσισμός.

Η Bennett ζει το σήμερα

Αντίθετα, η ιστορία μας εξελίσσεται στη Νότια Καλιφόρνια και παρακολουθούμε θέματα που αφορούν την ηθική των ανθρώπων, την ανάγκη τους να είναι κυρίαρχοι των επιλογών και της εξέλιξής τους. Θα λέγαμε ότι μιλάει για θέματα ταμπού τόσο στην αφροαμερικανική κοινότητα, όσο και στην κοινωνία ευρύτερα. Η οικογένεια, η φιλία, ο έρωτας, η κοινωνική και εκπαιδευτική εξέλιξη, η θρησκευτική κοινότητα που ανήκει κανείς, η ενδοοικογενειακή βία, η φυλετική βία, το θέμα των αμβλώσεων, ο ρόλος της μητρότητας και η γυναικεία ικανότητα (ή και υποχρέωση) για αγάπη και φροντίδα, όλα αυτά παρουσιάζονται με έναν μοναδικό και λυρικό ρεαλισμό.

Το βιβλίο απορροφά τον αναγνώστη εξολοκλήρου και διαβάζεται απνευστί. Η λογοτεχνική ικανότητα της Bennett να μαγεύει με την έντονη και αυθόρμητη γραφή της δεν αμφισβητείται. Η ταύτιση του αναγνώστη με όσα βιώνουν οι ήρωες, πραγματοποιείται αβίαστα και αυτό είναι μεγάλο κατόρθωμα και στοίχημα για έναν λογοτέχνη. Πολλοί σκέφτηκαν ότι τα γεγονότα που αναφέρει η συγγραφέας έχουν μια προσωπική χροιά.

Αντιθέτως. Στόχος της ήταν να εκφράσει τους προβληματισμούς που είχαν γεννηθεί στην ίδια όταν ήταν ακόμα μικρή και έπλαθε τις πρώτες της ιστορίες. Έχει πολύ ενδιαφέρον να πληροφορηθούμε ότι η πρώτη γραφή του βιβλίου ξεκίνησε στην ίδια ηλικία που συναντάμε και τους ήρωές της, δηλαδή στην ηλικία των 17-18 χρόνων. Για οχτώ περίπου χρόνια δούλευε πάνω σ’ αυτό και εξελίσσονταν όπως και οι χαρακτήρες των ηρώων.

Η Brit Bennett ανήκει σε μια γενιά συγγραφέων που έχει να δώσει πολλά, καθώς ζει το σήμερα και τους έντονους πολιτικοκοινωνικούς ρυθμούς και τις αλλαγές που έχει υποστεί η Δύση μέσα από ένα πρίσμα πολιτικό, αλλά πάνω απ’ όλα ανθρωποκεντρικό. Οι «Μητέρες» δεν είναι μόνο ένα φεμινιστικό βιβλίο. Η συγγραφέας καταφέρνει μέσα από την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων συναισθημάτων και χαρακτήρων να αντικαταστήσει την πολιτική και να αναδείξει τη σημασία των ανθρώπινων σχέσεων, με ό,τι μορφή μπορούν να πάρουν, σε όποια φυλή και αν ανήκει κανείς.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδ. Πόλις σε μτφ. της Άννας Μαραγκάκη.