Το φάντασμα του θατσερισμού πάνω από τα πανεπιστήμια

Στα δύο προηγούμενα άρθρα, εξετάσαμε την εμπειρία της Ελλάδας στην αμερικανικής έμπνευσης ανώτατη εκπαίδευση. Αυτή, ξεκίνησε να “δηλητηριάζει” τα πανεπιστήμια στη Βρετανία στα τέλη της δεκαετίας του ‘70, με τον προσανατολισμένο στο κέρδος θατσερισμό. Στα τέλη της δεκαετίας του ‘80, υπήρχε περιορισμένος αριθμός πανεπιστημίων στη Βρετανία. Τότε, για πολιτικούς λόγους, η κυβέρνηση αποφάσισε να αυξήσει μεμιάς τον αριθμό των φοιτητών, που αποτέλεσε “έξυπνο” τρόπο να κρατήσουν τους νέους μακριά από τις ουρές επιδομάτων.

Ένας τεράστιος αριθμός ιδρυμάτων που προσέφεραν μη-ακαδημαϊκά μαθήματα και επαγγελματικές δεξιότητες βρήκαν ξαφνικά την ευκαιρία να αποκαλούν τους εαυτούς τους πανεπιστήμια, με την προϋπόθεση ότι πληρούσαν συγκεκριμένα, μάλλον ευέλικτα, κριτήρια. Νέα μαθήματα “επιπέδου πτυχίου” φτιάχτηκαν βιαστικά και μέσα σε λίγα χρόνια ο αριθμός των “πανεπιστημίων” έφτασε τα εκατό. Σε πολλές περιπτώσεις ήταν σαν να έβαζε κανείς την ταμπέλα μιας Μερσεντές ή μιας Ρολλς-Ρόις σε ένα Φίατ 500 ή σε ένα Μίνι!

Κατά τη φρενήρη αυτή επέκταση η ποιότητα υποβαθμίστηκε δραματικά, η αναλογία καθηγητή-φοιτητή καταβαραθρώθηκε και, αρκούντως ανησυχητικά, οι προϋποθέσεις αποδοχείς καταποντίστηκαν, εκτός, φυσικά, από τα λίγα παραδοσιακά πανεπιστήμια, που παραμένουν περισσότερο υπόλογα στο κοινό (πολλά με το/τη “Μονάρχη” ως τελικό επιδιαιτητή) απ’ ό,τι τα νέα πανεπιστήμια, που λειτουργούν πλέον περισσότερο ως επιχειρήσεις.

Προκειμένου να εξοικονομήσει χρήματα, η κυβέρνηση προσέφερε σε αυτά τα πανεπιστήμια μεγάλο βαθμό οικονομικής ανεξαρτησίας, που οδήγησε σε μια μανιώδη αναζήτηση εμπορευματοποίησης της εκπαίδευσης, (χρεώνοντας τους φοιτητές χιλιάδες λίρες), σε επιβολή ξένων και ακατάλληλων μεθόδων “μάνατζμεντ”, στην εφεύρεση πομπωδών αλλά κενών περιεχομένου “δηλώσεων αποστολής” και στη μετατροπή των φοιτητών ως “πελατών” και “αγοραστών”.

Ακαδημαϊκά αξιοσέβαστοι προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί τίτλοι επικολλήθηκαν βιαστικά σε όλων των ειδών τα μαθήματα οργάνωσης επιχειρήσεων, προκειμένου να προσελκύσουν ορδές εύπιστων φοιτητών. Η κρατική εκπαίδευση στη Βρετανία αποτελεί πλέον επιχειρηματική δραστηριότητα, με τους φοιτητές να πληρώνουν υπέρογκα δίδακτρα. Μπορεί μόνο να ελπίζει κανείς ότι η Ελλάδα θα εξακολουθήσει να απολαμβάνει δωρεάν κρατική εκπαίδευση, εν τούτοις εάν το Άρθρο 16 καταργηθεί θα μπορούσε να προκύψει μια ανοιχτή συζήτηση, με αιτήματα επιβολής διδάκτρων στα κρατικά πανεπιστήμια. Στο κάτω-κάτω, αν συνέβη στην Αγγλία τότε γιατί όχι και στην Ελλάδα, που είχε πάντα μια τάση να πιθηκίζει τις ξένες τάσεις.

Η επικράτηση της μετριοκρατίας

Η Ελλάδα διατρέχει τον κίνδυνο να μετατραπεί σε αφελές θύμα των πιο ανελέητων από αυτά τα πανεπιστήμια, των οποίων μόνο κίνητρο είναι το κέρδος. Πολλά από αυτά τα ιδρύματα επωφελούνται από αδίστακτους Έλληνες επιχειρηματίες, που χρεώνουν τους φοιτητές υψηλά δίδακτρα για την απόκτηση ενός πτυχίου το οποίο, στο τέλος, είναι μάλλον απίθανο να είναι το ίδιο ποιοτικό με το αντίστοιχο ενός ξακουστού πανεπιστημίου του εξωτερικού, ό,τι και αν ισχυρίζονται τα φυλλάδια διαφήμισης των σπουδών.

Παρόλα αυτά είναι επίσης σημαντικό να τονίσουμε ότι ένας από τους λόγους πίσω από την ταχεία διάδοση των υποτιθέμενων πτυχίων είναι η ανεπάρκεια μέρους της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης. Η μετριοκρατία συχνά κυριαρχεί: κάποτε, ένας επικεφαλής ακαδημαϊκού τμήματος σε ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο αποχώρησε ουρλιάζοντας από μία ακαδημαϊκή συνάντηση, γλιστρώντας αμέσως πριν φτάσει στην πόρτα, σπρώχνοντάς την για να ανοίξει και έρποντας στα τέσσερα, σε δύο περιπτώσεις. Πέρα απ’ αυτό, ο ίδιος άνθρωπος πέταξε ένα στυλό σε έναν αντίπαλό του, πετυχαίνοντας τον ακριβώς πάνω από το αριστερό μάτι!

Επιχείρησε ακόμα να επιτεθεί σε μία γυναίκα, μέλος του προσωπικού, η οποία κατέρρευσε και έπρεπε να μεταφερθεί στο νοσοκομείο. Ο δράστης των παραπάνω είχε επίσης πει ψέματα στο τμήμα για ένα σοβαρό ακαδημαϊκό ζήτημα (προσέλαβε κάποιον ακατάλληλο για τη δουλειά), προκειμένου να κρατήσει, εκτός κάποιον που θεωρούσε ότι είχε φιλικές σχέσεις με κάποιον που ο πρώτος αντιπαθούσε (παρόλο που ο τελευταίος είχε ήδη αποχωρήσει από το εν λόγω πανεπιστήμιο).

Ήταν πραγματικά ζήτημα νεποτισμού, ραδιουργίας και εκφοβισμού. Δυστυχώς, η ελληνική ακαδημαϊκή ζωή βρίθει όλων των ειδών μετριοκρατίας, ψευδολογίας και εξαπάτησης, που εξηγεί σε μεγάλο βαθμό γιατί τα πανεπιστήμια της χώρας βαθμολογούνται χαμηλά σε παγκόσμια κλίμακα. Σε ένα πανεπιστήμιο στην Κέρκυρα, ένας καθηγητής λαμβάνει το μισθό του εδώ και πολλά χρόνια, αν και είναι πολύ ασθενής για να διδάξει. Οι διαλέξεις του αναπληρώνονται από συναδέλφους του. Εν τούτοις, σύμφωνα με τον ελληνικό νόμο, το ελληνικό σύστημα υγείας θα πρέπει να αναλάβει την περίθαλψή του και η αγγελία για την αντικατάστασή του θα έπρεπε ήδη να έχει δημοσιευθεί.

Η αξιοκρατία αποτελεί αντικείμενο περιφρόνησης. Σε ένα πανεπιστήμιο, ένα μέλος του προσωπικού παραπονέθηκε για παράνομες πρακτικές, έγινε στόχος μαζικής επίθεσης, πήγε στο γραφείο του και υπέστη θανατηφόρα καρδιακή προσβολή. Οι περισσότεροι ακαδημαϊκοί οφείλουν να ακολουθούν τη γραμμή των αντίστοιχων φραξιών, από φόβο ότι δεν θα προαχθούν. Αυτό φυσικά συμβαίνει και σε άλλες χώρες, αλλά όχι στον ίδιο βαθμό και όχι τόσο δραματικά.

Παράδεισος των εξαπατητών

Στην Ελλάδα η μετριοκρατία έχει υπονομευθεί από τις υπερβάλλουσες πελατειακές σχέσεις. Αυτό δε σημαίνει ότι απουσιάζουν πολύ ποιοτικά πανεπιστήμια και προγράμματα από τη χώρα. Η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη, συγκεκριμένα, είναι γενικά αρκετά υψηλού επιπέδου και, στην ιδιωτική σφαίρα, το New York College έχει κάποια ποιοτικά προγράμματα. Αλλά υπάρχει περιθώριο για βελτίωση, ειδικά στο βραδυκίνητο μηχανισμό προσλήψεων και προαγωγών, που έχει διώξει μερικούς από τους καλύτερους Έλληνες ακαδημαϊκούς στο εξωτερικό.

Θα πρέπει να αποτρέψουμε την Ελλάδα από το να είναι ο παράδεισος των εξαπατητών. Η διασφάλιση της ποιότητας θα πρέπει να γίνει η βασική προτεραιότητα, πράγμα που μοιάζει να απειλείται. Αν ο ΔΟΑΤΑΠ και το Α.Τ.Ε.Ε.Ν. συνεχίσουν να λειτουργούν τελείως ξεχωριστά, αυτό θα γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους αδίστακτους φιλάργυρους παράγοντες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ οι προδιαγραφές θα συνεχίζουν να κατακρημνίζονται.

Ο ΔΟΑΤΑΠ, με το ευσυνείδητο προσωπικό του, θα πρέπει να λάβει σοβαρές εξουσίες και πρόσθετους πόρους προκειμένου να διασφαλίσει την ποιότητα, όποιες και να είναι οι ενστάσεις των μη εκλεγμένων Ευρωκρατών, με τις απόπειρές τους να ομογενοποιήσουν ό,τι απομένει από τις αξιοπρεπείς προδιαγραφές. Ο ΔΟΑΤΑΠ και το Α.Τ.Ε.Ε.Ν. θα πρέπει να μπουν κάτω από μια οργάνωση, για να αποφευχθεί η αναποτελεσματική επικάλυψη. Συνεπώς, η διάκριση μεταξύ “ακαδημαϊκού” και “επαγγελματικού” μπορεί να είναι παραπλανητική, δεδομένου ότι η λέξη “ακαδημαϊκός” προσδίδει κύρος σε αυτά που στην πραγματικότητα είναι απλά εκπαιδευτικά προγράμματα.

Η πληθώρα ιδιωτικοποιήσεων μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή: μπορεί να υποστηριχθεί ότι η πρόσφατη σύγκρουση τρένων ήταν το λογικό αποτέλεσμα της εξαγοράς του ελληνικού σιδηροδρομικού δικτύου από μια άπληστη ιταλική εταιρεία, με την αρωγή του ελληνικού κράτους, υπό τις επευφημίες της Τρόικα. Ας ελπίσουμε ότι τα ίδια δε θα συμβούν στο ελληνικό σύστημα εκπαίδευσης. Ήταν, στο κάτω-κάτω, οι Έλληνες που εφηύραν τα πανεπιστήμια, το καλύτερο σύστημα άμυνας μιας χώρας…