Μαρτυρία για τη θανάτωση του Χρυσοστόμου Σμύρνης από Τουρκοκρητικούς

Θα παραθέσω μια μαρτυρία αυτόπτη μάρτυρα για την θανάτωση του Χρυσοστόμου Σμύρνης. Καταγράφηκε σε έκτακτη συνεδρίαση της Ακαδημίας Αθηνών, στις 14 Δεκεμβρίου 1982, με την ευκαιρία της συμπληρώσεως 60 χρόνων (τότε) από την Μικρασιατική Καταστροφή. Είναι η μαρτυρία του Σμυρνιού Γεωργίου Μυλωνά του Εμμανουήλ (9 Δεκεμβρίου 1898 – 15 Απριλίου 1988), Έλληνα αρχαιολόγου, καθηγητή πανεπιστημίου και ακαδημαϊκού, που τελείωσε την ομιλία του ως εξής:

«Θα μου επιτρέψετε να τελειώσω την ομιλία μου με μία προσωπική μαρτυρία, που για πρώτη φορά εξομολογούμαι. Κατά τις τελευταίες ημέρες του Αυγούστου 1922 μια ομάδα φοιτητών του International College της Σμύρνης και εγώ, 24 ετών τότε, βρεθήκαμε φυλακισμένοι σε απαίσιο υπόγειο, σ’ ένα από τα μπουντρούμια του Διοικητηρίου της Σμύρνης. Σ’ αυτό ήταν ασφυκτικά στριμωγμένοι Έλληνες Χριστιανοί αιχμάλωτοι, μάλλον άνθρωποι προορισμένοι για θάνατο. Τις βραδυνές ώρες φύλακες με επικεφαλής Τουρκοκρήτα παρελάμβανον θύματα που ετυφεκίζοντο.

Στις 5 το απόγευμα της τελευταίας ημέρας του θλιβερού Αυγούστου, ο Τουρκοκρής εκείνος με διέταξε να τον ακολουθήσω στην αυλή. “Είσαι δάσκαλος;” με ρωτά. “Αυτήν την τιμή είχα” του απαντώ. “Και οι άλλοι που ήσαν μαζί σου είναι φοιτητές;” Ναί, του λέγω. “Γρήγορα μάζεψέ τους και φέρε τους εδώ”. “Ελάτε μαζί μου έξω”, λέγω στους συντρόφους μου. “Φαίνεται ότι ήρθε η ώρα μας. Εμπρός με θάρρος”. Ποια ήταν η έκπληξή μας όταν ακούσαμε τον Τουρκο-Κρητικό να λέει: “Δεν θα σας σκοτώσω, θα σας σώσω. Απόψε θα θανατωθούν όλοι όσοι είναι στο μπουντρούμι, γιατί έφεραν και άλλους που δεν έχουμε χώρο να τους στοιβάξουμε. Θα σας σώσω σήμερα, γιατί ελπίζω αυτό να με βοηθήσει νά λησμονήσω μια τρομερή σκηνή που αντίκρυσαν τα μάτια μου, σκηνή στην οποία έλαβα μέρος”.

»Και συνέχισε: “Παρακολούθησα το χάλασμα του Δεσπότη σας. Ήμουν μ’ εκείνους που τον τύφλωσαν, που του ‘βγάζαν τα μάτια και αιμόφυρτο, τον έσυραν από τα γένεια και τα μαλλιά στα σοκάκια του Τουρκομαχαλά, τον ξυλοκοπούσαν, τον έβριζαν και τον πετσόκοβαν. Βαθειά εντύπωση μου έκανε και αξέχαστος παραμένει η στάση του. Στα μαρτύρια που τον υπέβαλαν δεν απήντα με φωνές, με παρακλήσεις, με κατάρες. Το πρόσωπό του το κατάχλωμο, το σκεπασμένο με το αίμα των ματιών του, το πρόσωπό του είχε εστραμμένο προς τον Ουρανό και διαρκώς κάτι ψιθύριζε που δεν ηκούετο πέρα από την περιοχή του. Ξέρεις εσύ, δάσκαλε, τι έλεγε;”

Ναι ξέρω του απήντησα. “Έλεγε: Πάτερ Άγιε, άφες αυτοίς, ου γάρ οίδασι τί ποιούσι”. “Δεν σε καταλαβαίνω, δάσκαλε, μα δεν πειράζει. Από καιρού σε καιρό, όταν μπορούσε, ύψωνε κάπως το δεξί του χέρι και ευλογούσε τους διώκτες του. Κάποιος πατριώτης μου τουρκοκρής αναγνωρίζει την χειρονομία της ευλογίας, μανιάζει και με το τρομερό μαχαίρι του κόβει και τα δυό χέρια του Δεσπότη. Εκείνος σωριάστηκε στη ματωμένη γη με στεναγμό που φαινόταν ότι ήταν μάλλον στεναγμός ανακουφίσεως παρά πόνου. Τόσο τον λυπήθηκα τότε που με δύο σφαίρες στο κεφάλι τον αποτελείωσα. Αυτή είναι η ιστορία μου. Τώρα που σας την είπα ελπίζω πως θα ησυχάσω. Γι’ αυτό σας χάρισα τη ζωή “. “Και πού τον έθαψαν;” ρώτησα με αγωνία. “Κανείς δεν ξέρει πού έρριξαν το κομματιασμένο του κορμί”».

 

Η θανάτωση του Χρυσοστόμου Σμύρνης

Αυτό ήταν το τέλος του Χρυσοστόμου Σμύρνης, σύμφωνα με τη μαρτυρία του αυτήκοου μάρτυρα ακαδημαϊκού δασκάλου Γεώργιου Μυλωνά. Οι δε βασανιστές-εκτελεστές του ήταν Τουρκοκρητικοί, δηλαδή ελληνόφωνοι Κρητικοί εξισλαμισμένοι και όχι Τουρκομάνοι. Είχαν ενταχθεί μαζί με Τουρκοκύπριους, ήδη από το 1919, στις δυνάμεις του Κεμάλ, όπως και Κιούρτοι (Κούρδοι που τότε πίστευαν στον Κεμάλ και στον Κούρδο ινστρούχτορα Ζιγιά Γκιοκάλπ / Ziya Gökalp), που ήταν οι συμμορίες / τσέτες, ή Kuva-yi Milliye, που έσφαξαν τους χριστιανικούς πληθυσμούς και πολεμούσαν κατά του στρατού του Σουλτάνου και των Συμμάχων της Αντάντ, μεταξύ των οποίων και του ελληνικού στρατού.

Η τραγικότητα του γένους μας αποτυπωμένη σε μια στιγμή. Εξισλαμισμένοι, δηλαδή τουρκοποιημένοι πρώην Έλληνες, εκτέλεσαν μαρτυρικά τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο. Όπως βλέπουμε στη μοναδική ανωτέρω φωτογραφία, η ελληνική αντικατασκοπεία του 2ου Επιτελικού Γραφείου είχε προσεταιριστεί τα στρατεύματα του Σουλτάνου ως συμμάχους κατά του Κεμάλ, αλλά δυστυχώς, τόσο η οικονομική βοήθεια των Μπολσεβίκων (Μιχαήλ Φρούντζε και Κλιμέντιο Βοροσίλοφ), όσο και η γαλλο-κεμαλική συμφωνία της Άγκυρας του 1921, άφησαν ξεκρέμαστο τον ελληνικό στρατό. Σε συνδυασμό, μάλιστα, με την αθέτηση της ελληνο-ιταλικής συμφωνίας Τιτόνι-Βενιζέλου, εκ μέρους των Ιταλών και τις ελληνικές βαθιές διχαστικές παθογένειες, οδήγησαν στην Μικρασιατική Καταστροφή.