Νεολογισμοί και ευπλαστότητα τής γλώσσας στα χρόνια της Ρομποτικής και Κβαντομηχανικής

Η επιχειρούμενη τεχνολογική παγκοσμιοποίηση απέλειψε όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά οδηγώντας αναγκαστικά σε ένα άοσμο, άγευστο και άνευρο πολιτισμικό αμάλγαμα. Ήδη το κινητό και το κομπιούτερ μας διορθώνουν αυτόματα λέξεις που πληκτρολογούμε και δεν τις αναγνωρίζουν (κι επιμένουν μάλιστα!). Και οι νεολογισμοί; Τί γίνεται με αυτούς;

Για την πολιτική ορθότητα θεωρούνται καρκινικές νεοπλασίες; Υπάρχει μεγάλη διαχρονική λογοτεχνία δίχως πεποιημένη ιδιόλεκτο; Η επιχειρούμενη ποιητική ανοικείωση ξεκινάει ορθώς (ορθότατα) από τον γλωσσικό κώδικα. Μήτε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης μήτε ο Βιτσέντζος Κορνάρος μήτε ο Διονύσιος Σολωμός μήτε ο Ανδρέας Κάλβος μήτε ο Όμηρος μήτε – φυσικά – ο Κωστής Πέτρου Φωτιάδης Καβάφης γράφουν στην απλή καθομιλουμένη «κοινή» γλώσσα της εποχής τους.

Η όποια “λογοτεχνικότητα” ξεκινάει από την δημιουργία λέξεων ή την αιρετική χρήση ρημάτων (όπως π.χ. εκείνο το εκπληκτικό «επέστρεφε συχνά και παίρνε με» του Μεγάλου Αλεξανδρινού Ποιητή). Επομένως, σε λίγο τα κβαντομηχανικά ρομποτικά μηχανήματα θα δώσουν την χαριστική βολή στην ήδη βαθιά λαβωμένη Ποίηση;

Κι εάν οι άκρατοι νεολογισμοί, όπως και η περίφημη “Τέχνη για την Τέχνη” καταστήσουν τελείως ανέφικτη της αποκωδικοποίηση τού σήματος από τον πομπό στον δέκτη; Εάν η Ποίηση γίνει τελείως “ιδιωτική” θα συνεχίσει να υπάρχει σε ευρεία ή σε περιορισμένη κοινωνική κλίμακα;  Σήμερα υπάρχουν τα αφηγηματικά ποιήματα με «υπόθεση» (“story”), τα ηχοποιητικά κατασκευάσματα, οι λετριστικές ασκήσεις δεξιοτεχνίας και το πλήρες, χαοτικό “παράλογο”. Οι ποιητές και οι ποιήτριες έχουν κατά το μάλλον ή ήττον γκετοποιηθεί και το διαδίκτυο προσφέρει μία ευρεία μεν περιορισμένη δε διάδραση μεταξύ ποιητικού και ποιητικίζοντος όντος.

Νεολογισμοί και ποίηση

Εμείς που γράφουμε ποίηση από τα γεννοφάσκια μας, που δεν επιλέξαμε ως υπεραναπλήρωση μήτε ως ερωτική εξιδανίκευση μήτε ως υπαρξιακή διέξοδο μήτε καν ως παυσίλυπο-παυσίπονο διαλογισμό σε κίνηση, εμείς που αναλάβαμε το δύσκολο καθήκον να πηγαίνουμε αντίθετα στο ρεύμα και να εμπλουτίζουμε τον γλωσσικό κώδικα αντί να συμβάλλουμε καθημερινά στην τεχνητή φτωχοποίησή του (μέχρι την τελική πτώχευση κάθε γλωσσικής επικοινωνιακής ηδονής και απόλαυσης), εμείς που διαβάζουμε ποίηση συχνότερα απ’ όσο γράφουμε, εμείς που γυρίζουμε πίσω στην παράδοση προκειμένου να αναβαπτιστούμε σε γάργαρα προβιομηχανικά γλωσσικά νάματα, εμείς που πηγαίνουμε πέρα από τις καθημερινές βιοποριστικές σκοτούρες για το σαρκίο μας θα γίνουμε σύντομα (εάν δεν είμαστε ήδη “είδος υπό εξαφάνισιν”);

Κι εάν ναι, τι κάνει η Ουνέσκο για την προστασία τής πνευματικής βιοποικιλότητας; Βεβαίως υπάρχει Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης που συμπίπτει με την πρώτη ημέρα της Άνοιξης. Όμως δεν θα έπρεπε ήδη από τα νηπιαγωγεία να οργανώνονται σε τακτική εβδομαδιαία βάση συνδημιουργικές, διαδραστικές συναντήσεις με τους ενεργούς ποιητές;

Την προηγούμενη εβδομάδα πήγα σε πολυμελές δημοτικό σχολείο των βορείων προαστίων, συνομίλησα ως συντονιστής με 70 παιδιά πέμπτης και έκτης δημοτικού, απάντησα σε όλες τις ερωτήσεις τους (ακόμα και στο εύλογο ερώτημα «γιατί φοράω και κοστούμι και γραβάτα»: τους απάντησα «για να σας δείξω πως σας εκτιμώ και σας σέβομαι και για να σας βεβαιώσω ότι όλοι οι ποιητές ΔΕΝ είναι σαλοί, λιμοκτονούντες και άτομα με ειδικές ανάγκες»). Φαίνεται ότι τους έπεισα, γιατί λίγο μετά και για μία ολάκερη σχολική ώρα γράψαμε όλοι μαζί ένα πρωτότυπο σπονδυλωτό ποίημα με θέμα “Η φιλία”.

Κάθε παιδί πρότεινε ένα δίστιχο (με μέτρο κι ομοιοκαταληξία), το βελτιώναμε όλες και όλοι μαζί, εγώ το δακτυλογραφούσα στις “Σημειώσεις” του κινητού τηλεφώνου μου και μετά την τελική διαδραστική, ισότιμη, συνδημιουργική επιμέλεια (με την διακριτική παρέμβαση των παρισταμένων δασκάλων τους) το έστειλα στο email της Διευθύντριας τού Σχολείου προκειμένου να αξιοποιηθεί περαιτέρω.

Η ποίηση ως διέξοδος

Το υπουργείο Παιδείας δεν θα μπορούσε να θεσμοθετήσει παρόμοιες δράσεις σε τακτική βάση, να τις εντάξει στο Ωρολόγιο Πρόγραμμα; Είμαι σίγουρος πως η μεγάλη, η συντριπτική πλειοψηφία των υπηρετούντων την τέχνη τής Μούσας Ερατώς θα πήγαιναν με χαρά σε παρόμοιες δράσεις κι όχι μόνον με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας για την Ποίηση. Το συμπέρασμα ήταν πως το 72% των μαθητών και μαθητριών είχαν ποιητικές δεξιότητες τόσο ανεπτυγμένες που θα εξέπληττα και τους πλέον ηλικιωμένους ομοτέχνους τους.

Απλώς δεν είχαν τις ευκαιρίες να τις επιδείξουν, να τις εφαρμόσουν, να τις αναπτύξουν. Ελευθερία χωρίς γλώσσα δεν νοείται. Γλώσσα χωρίς ελευθερία είναι κενός τόπος. Η Ποίηση είναι το τελευταίο καταφύγιο απέναντι στη βαρβαρότητα, που έχει δυστυχώς ήδη διεισδύσει στις τάξεις των ποιητών. “Πνευματική άνθρωποι” σε εισαγωγική.

Το ίδιο βράδυ τής ευχάριστης έκπληξης που με περίμενε στο δημοτικό σχολείο έτυχε να δω ένα αμερικάνικο σήριαλ με βίαιους εγκληματίες στον χώρο ενός περιώνυμου λογοτεχνικού περιοδικού τής αλλοδαπής (“οιαδήποτε ομοιότης με πρόσωπα ή πράγματα είναι εντελώς μα εντελώς συμπτωματική”). Η καλοπροαίρετη νεαρά αστυνομικός της εν λόγω ευπώλητης και δημοφιλούς τηλεοπτικής σειράς αναφωνεί κάποια στιγμή: «εάν το παιδί μου έχει κλίση προς την Ποίηση θα το προτρέψω να γραφτεί μάλλον στη Μαφία!».

Πολύ σκληρή δήλωση, όμως κάπου βασίζεται. Σε έναν χώρο χωρίς αγοραστικό ενδιαφέρον, με ένα διεθνές βραβείο λογοτεχνίας που εποφθαλμιούν (για τα χρήματα που το συνοδεύουν, αλλά όχι μόνον), σε έναν χώρο τόσο περιθωριοποιημένο που χωρίς γενναιόδωρη κρατική ενίσχυση καταντάει γραφικά θλιβερός, είναι τυχαίο που αναδύονται τα κατώτερα ανθρώπινα ένστικτα στο όνομα ενός πάλαι ποτέ υψηλού ιδανικού;

Αφού σκοτώσαμε κάθε τι σχετικό με τον Πνευματικό Πολιτισμό και βουλιάξαμε στον άκρατο υλισμό με την κενοδοξία των βαθύτατα απελπισμένων, το να μιλάς και να γράφεις “περί ύψους” είναι αιτία κι αφορμή να σε πετάξουν στην μεσαιωνική πυρά. Όπου ακούτε πολλούς απελπισμένους γραφιάδες, ανθρώπινη σάρκα μυρίζει!

Χιλιάδες ποιητές-λίγοι πεζογράφοι… 

Όμως ας ξαναγυρίσουμε στα θετικά: έχουμε σκεφτεί το γιατί στην Ελλάδα έχουμε τόσες χιλιάδες ποιητές κι ελάχιστους συστηματικούς, “επαγγελματίες” πεζογράφους; Είμαστε ποιητικός λαός ή (και) έχει γίνει μία βασική παρεξήγηση: πως ό,τι (μα ό,τι) κι αν λέμε είναι Ποίηση και μάλιστα “καθαρή”; Μπλέξαμε τον εαυτισμό με την ιδιωτεία; Μπλέξαμε την απόγνωση με την ευθανασία; Συγχέουμε το διαχρονικό με το πρόσκαιρο; Εν τέλει σε ποιους αναφερόμαστε; Στους ομοίους μας; Μα διαβάζουν ποίηση; Ακούν; Ενδιαφέρονται; Και πόσοι/πόσες/πόσα;

Πρόκειται για το κατάλοιπο μιας αρχαίας τελετουργίας, που αντί να απασχολεί τον φλοιό τού εγκεφάλου μας απασχολεί μάλλον τον “ερπετοειδή εγκέφαλο”; Όταν δεν διαβάζει μεταφρασμένη εκτός συνόρων σύγχρονη νεοελληνική ποίηση παρά μόνον ένα απειροελάχιστο ποσοστό παθιασμένων εξειδικευμένων ελληνιστών (που μετριούνται στα δάχτυλα των δύο χεριών – στην καλύτερη περίπτωση) τι μπορούμε να κάνουμε σε θεσμικό πλαίσιο προκειμένου να επιχορηγηθούν αυτοί οι ήρωες κι αυτές οι ηρωίδες;

Λέσχες ανάγνωσης, λογοτεχνικές εκδηλώσεις σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, ποιητική αγωγή σε όλα τα επίπεδα τού κοινωνικού βίου (με την ενεργό βοήθεια και συμπαράσταση τής τοπικής Αυτοδιοίκησης). Είμαστε από τους πλέουν ποιητικούς πληθυσμούς τού κόσμου. Μιλάμε μία πανάρχαια γλώσσα, έναν τόσο εμπλουτισμένο κι εύπλαστο κώδικα που επιτρέπει τη σηματοδότηση καινοφανών εννοιών; Και τι κάνουμε; Μιλάμε κάθε μέρα κάτι παγκοσμιοποιημένα δήθεν αγγλικά (με λατινότροπη προφορά) και νομίζουμε ότι έτσι είμαστε “του συρμού”;

Εάν δεν γίνει μία θεσμική, συστηματική και συστηματοποιημένη επανεκκίνηση, η Ποίηση θα είναι μία παράπλευρη απώλεια τής Τέταρτης Ρομποτικής και της Πέμπτης Κβαντομηχανικής Επανάστασης. Ίδωμεν. Γρηγορείτε. Έρρωσθε.